S obzirom na srazmere razaranja kulturne baštine u protekle četiri godine, odnosno od početka tzv. Arapskog proleća, može se prilično sigurno istaći da je ono predstavljalo najavu teških dana za kulturnu baštinu.
Rimsko pozorište u Leptis Magni. IZVOR: Jason Hawkes, jasonhawkes.com
Stručna javnost je još na početku ,,arapskog proleća“ upozoravala na opasnosti ističući da treba sve uraditi kako bi se izbegao katastrofalni scenario kakav se odigrao u Iraku 2003. godine, kada je svet ostao zaprepašćen pljačkom muzeja u Bagdadu i pustošenjem najznačajnijih svetskih arheoloških lokacija.
Iako je Sirija najtragičniji primer, od formiranja Islamske države, baština Iraka takođe je izložena uništavanju i pljački. Međutim, izuzev ove dve države, stradala je baština i u Jemenu, Egiptu, kao i u Libiji.
U ovom kratkom tekstu ukazano je na neke primere stradanja baštine u Libiji tokom građanskog rata u toj zemlji koji je završio svrgavanjem Gadafija i opštom destabilizacijom koja je i danas uočljiva.
Prilikom demonstracija 2011. godine u Egiptu na trgu Tahrir, napadnut je Nacionalni muzej Kaira, ali je srećom obezbeđenje muzeja uz pomoć dela okupljenih građana uspelo da spreči negativne posledice. Tada su kamere zabeležile jednog građanina Egipta koji je stao u živi štit kako bi zaštitio muzej i koji je vikao okupljenoj masi ,,mi nismo Bagdad“. Za razliku od Egipta, u kojem je bogata kulturna baština ostala na sreću sačuvana, u Libiji je zabeleženo više pljački. U Tripoliju je muzej sačuvan kao i u Kairu zahvaljujući samoorganizovanim građanima. Ipak, uništeni su pojedini eksponati koji su novijeg datuma tj. koji su vezani za Gadafijevu vladavinu. U Bengaziju je došlo do značajnije pljačke materijalne baštine. Najveću štetu pretrpela je dragocena numizmatička zbirka od 7000. novčića iz grčkog, rimskog, vizantijskog i islamskog perioda koji su ukradeni krajem 2010. godine. Do danas, sudbina ove zbirke je nepoznata, kao što nije poznata ni sudbina starog nakita koji je ukraden zajedno sa numizmatičkim nalazima.
Dok su najznačajniji arheološki lokaliteti u Libiji poput starogrčke kolonije Kirene, kao i rimskih gradova Leptis Magne i Sabrate koji se nalaze na listi svetske kulturne baštine Uneska na sreću sačuvani, stotine slabo istraženih lokaliteta na jugu Libije bili su na meti pljačkaša. Tako su brojne neistražene lokacije nastanjene u praistoriji koje se nalaze na rubovima Sahare, potpuno uništene.
Prema svedočenju nekih posmatrača i novinara koji su izveštavali iz Libije tokom građanskog rata u toj zemlji, u području libijsko-alžirske granice, u reonu planina Akakus i u dolini Makanduš, pljačkaši su u potpunosti uništili stotine nedovoljno istraženih paleolitskih crteža i petroglifa. Mnogi od njih su bili stari više od deset milenijuma. U plenjenju ovih značajnih ostataka, lopovi su osmislili posebnu tehniku. Svilene tkanine natopljene u posebne hemijske rastvore stavljali na praistorijske crteže i tako ih skidali. Zatim su ih prodavali na crnom tržištu antikviteta koje od početka Arapskog proleća cveta, dok je poslednjih meseci preplavljeno neprocenjivim artefaktima sa područja Sirije i Iraka.
Na jugu Libije oštećeni su i pojedini spomenici berberske arhitekture.
Ruševine drevne Kirene
Iako su najznačajniji arheološki lokaliteti na severu Libije uz obalu Sredozemnog mora na sreću sačuvani, treba napomenuti da su tokom građanskog rata pubunjenici širili lažne glasine kako su navodno režimske Gadafijeve snage u Leptis Magni i Sabrati, napravili skladišta vojne opreme i municije. Stručna javnost je bila zaprepašćena kada su zvaničnici NATO-a istakli da će i ove lokacije, ukoliko bude potrebno, takođe biti bombardovane, odnosno da će predstavljati ,,legitiman vojni cilj“. Kako bi diskreditovali ovu lažnu propagandu pobunjenika, tadašnje vlasti su povele zapadne novinare u obilazak ovih lokacija. Na sreću, do kraja rata nije došlo do razaranja i pljačke ovih gradova.
Iako je prošla sa neuporedivo manjim stepenom razaranja nego u Siriji i Iraku, sudbina bogate kulturne baštine u Libiji i dalje je neizvesna. Nekada posećene turističke lokacije, u potpunosti su zapustele a pljačke su konstantne na velikom broju lokacija, posebno na jugu zemlje. Pored toga, brojni nekada dobro održavani spomenici propadaju, pošto više nema novca za njihovo renoviranje i rekonstrukciju.
Ipak najveću neizvesnost i opasnost po baštinu Libije, predstavljaju radikalni islamisti. Islamska država koja kontroliše deo Libije, za sada nije imala srećom značajnije akcije u sistematskom razaranju baštine kao u Siriji i Iraku. Ipak, još 2012. godine ekstremisti su u gradu Sabrata uništili jedan antički kip, dok su nekoliko njih oštetili. Ozbiljniju štetu sprečila je intervencija čuvara ovog lokaliteta. Takođe u gradu Zilten, islamski ekstremisti su 2012. godine pokušali da sruše grob libijskog mistika i sufija Abdula Salama al Asmara.
Ruševine Sabrate na obali Sredozemnog mora
Iako kulturna baština Libije za sada nije doživela tragičnu sudbinu kao u Iraku i Siriji, stepen njene ugroženosti je višestruk i izuzetno visok. U tom smislu, stručna javnost upravo ukazujući na primere Iraka i Sirije, stalno apeluje na međunarodnu zajednicu da učini više kako bi zaštitila nasleđe na prostoru ove zemlje.
Dejan Nikolić
ugrozenabastina.wordpress.com
