Do koje godine će postojati Republika Srbija u sadašnjoj državno-pravnoj formi?
Kako savremeni čovek doživljava istoriju? Najkraće rečeno, kao pravolinijsko „nagomilavanje slučajnih istorijskih incidenata i epizoda“. U ovoj ideji istorije su ključne dve odrednice: prva određuje istorijski proces kao pravolonijski (ili nepovratan), a druga određuje „istorijske incidente i epizode“ kao slučajne. U skladu sa ovakvim shvatanjem istorije, nemački teoretičari Vilhelm Vindelband i Henrih Rikert su zaključili, da je istorija nauka koja: ne formuliše zakone, ne služi se matematičkim obrascima i ne dopušta predviđanje budućnosti. Međutim, antička ideja istorije je sasvim suprotna savremenoj. Po antičkom shvatanju, istorijski tok je kružan (povratan), a ne pravolinijski, pa je samim tim i budućnost unapred određena, a ne slučajna. Istorijska zbivanja nam se ponavljaju kao godišnja doba ili mesečeve mene, pa onaj ko poznaje istoriju neke zemlje, može da sazna i njenu budućnost. Sažmimo to antičko shatanje u samo dve polurečenice rimskog cara i filozofa Marka Aurelija: sve je od pamtiveka isto i sve se u određenim vremenskim razmacima vraća; sve stvari koje se sada dešavaju, dešavale su se i ranije i dešavaće se ubuduće. Jedan od renesansnih začetnika moderne istorijske nauke, Frančesko Gvičardini (1482-1540), svoje shvatanje istorije formulisao je na sledeći način: Prošlost baca svetlost na budućnost; svet je uvek bio jednorodan; ono što jeste i što će biti – to je u neko drugo vreme bilo; iste se stvari ponavljaju, ali pod drugim imenima i u drugim bojama; ne prepoznaje ih svako, nego samo onaj ko je mudar i prilježno ih posmatra.
Srpska država i svekoliki srpski narod se danas ponovo naleze u egzistencijonalnoj neizvesnosti suočeni: sa brutalnim pretnjama, ucenama, pritiscima i ultimatumima gospodara sveta, sa bezalternativnim putevima u sopstvenu propast, sa identitetskim i demografskim sunovratom i čim sve ne. Zapitajmo se stoga – dešava li nam se ovo prvi put ili nam se istorija ponavlja, i po kom vremenskom rasponu se ponavlja, ako se ponavlja? Da li je, uz pomoć ideje o istoriji kao kružnom i objektivno nužnom procesu moguće egzaktno, bar u osnovnim crtama, skicirati neka zbivanja koja su pred nama. Jedno od tih pitanja na koje nema odgovora je – do kada će današnja država Srba, Republika Srbija, potrajati u sadašnjoj državno-pravnoj formi? Pokušajmo u ovom članku da dođemo do odgovora na to pitanje analizom statusno-pravnih i dinastičko-vladarskih faza kroz koje je država Srba prolazila tokom svoje novovekovne istorije.
Prema statusno-pravnim kriterijumima u periodu posle 1804/05. novovekovna država Srba je prošla kroz sledeće faze:
Ustanička država, 1804-1813.
Poluautonomna Kneževina, 1817-1828/30.
Autonomna Kneževina,1828/30-1867,
sa potperiodom proširene autonomije, 1854-1867.
Kneževina Srbija, period faktičke nezavisnosti, 1867-1882,
sa potperiodom međunarodno priznate nezavisnosti, 1878-1882.
Kraljevina Srbija,1882-1918,
sa potperodom okupacije, 1915-1918.
(Kraljevstvo) Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca: 1918-1929.
Kraljevina Jugoslavija: 1929-1945,
sa potperiodom okupacije, 1941-1945.
FNR Jugoslavija, 1945-1963.
SFR Jugoslavija, 1963-1992.
SR Jugoslavija, 1992-2006 (kao zajednička država Srbije i Crne Gore),
sa potperiodom Državne zajednice SCG, 2003-2006.
Republika Srbija: 2006 – ?
Kombinujući napred definisane statusno-pravne faze sa dinastičko-vladarskim fazama, država Srba je u toku svoje novovekovne istorije, (radi skraćivanja teksta počevši od 1842), prošla kroz sledeće razvojne periode:
Autonomna Kneževina, period Karađorđevića, 1842-1858.
Autonomna Kneževina, period Obrenovića Miloševe grane, 1858-1867.
Nezavisna Kneževina Srbija, 1867-1882,
sa potperiodom međunarodno priznate nezavisnosti, 1878-1882.
Kraljevina Srbija, period Obrenovića Jevremove grane, 1882-1903.
Kraljevina Srbija, period Karađorđevića, 1903-1918,
sa potperiodom okupacije, 1915-1918.
(Kraljevstvo) Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, 1918-1929.
Kraljevina Jugoslavija, 1929-1945,
sa potperiodom okupacije, 1941-1945.
FNR Jugoslavija, 1945-1963.
SFR Jugoslavija, period Josipa Broza, 1963-1980,
sa potperiodom nominalne vladavine Broza (zbog starosti i nemoći), 1977-1980.
SFR Jugoslavija, period posle Broza, 1980-1992.
SR Jugoslavija i DZSCG, 1992-2006.
Republika Srbija, 2006-?
Ima li u ovako predstavljenoj novovekovnoj istoriji srpske državnosti bilo kakvog sistema, ili drugim rečima, ima li u navedenim prelomnim godinama srpske državnosti bilo kakvog sistema. Ima. Sve te prelomne godine se mogu grupisati u parove, između kojih postoji vremenski raspon od oko 61-62 godine. Samim tim, i svaka od napred definisanih perioda državnog razvoja Srbije ima svoju repliku, koja je trajala približno isti broj godina sa prethodnom matričnnim periodom. Kada pronađeno matrični period za sadašnju Republiku Srbiju, koja je nastala 2006, znaćemo i koliko će ona još godina potrajati.
Autonomna Kneževina, period Karađorđevića –
Kraljevina Srbija, period Karađorđevića
Po vremenskom ritmu od oko 61-62 godine, period vladavine Karađorđevića autonomnom Kneževinom, replicirao se u period vladavine Karađorđevića Kraljevinom Srbijom. Oba ova perioda trajala su 15-16 godina.
1842 – Početak vladavine Karađorđevića autonomnom Kneževinom.
1903 – Početak vladavine Karađorđevića Kraljevinom Srbijom.
Međuvreme: 61/62 godine.
1854 – Početak potperioda Kneževine Srbije sa proširenom autonomijom.
1915 – Početak potperioda okupacije Kraljevine Srbije.
Međuvreme: 61/62 godine.
1858 – Kraj vladavine Karađorđevića autonomnom Kneževinom.
1918 – De iure kraj Kraljevine Srbije (i kraj okupacije).
Međuvreme: 61/62 (-1) godina.
Autonomna Kneževina, period Obrenovića Miloševe grane –
Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca
1858 – Početak druge vladavine Obrenovića Miloševe grane autonomnom Kneževinom.
1918 – Početak (Kraljevstva) Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Međuvreme: 61/62 (-1) godina.
1867/68 – De facto kraj autonomne Kneževine Srbije (1867)
i kraj vladavine Obrenovića Miloševe grane (1868).
1929 – Kraj Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Međuvreme: 61/62 godine.
Kneževina Srbija –
Kraljevina Jugoslavija
1867/68 – Početak de facto nezavisne Kneževine Srbije (1867).
Početak kneževskih vladavina Obrenovića Jevremove grane (1868).
1929 – Početak Kraljevine Jugoslavije.
Međuvreme: 61/62 godine.
1878 – Početak potperioda de iure nezavisne Kneževine Srbije.
1941 – Početak potperioda okupacije (i početak Nedićeve Srbije).
Međuvreme: 61/62 (+1) godina.
1882 – Kraj Kneževine Srbije.
1945 – Kraj Kraljevine Jugoslavije (kraj okupacije i Nedićeve Srbije – 1944).
Međuvreme: 61/62 (+1) godina.
1882 – Kraj kneževskih vladavina Obrenovića.
1945 – Kraj vladavine Karađorđevića.
Međuvreme: 61/62 (+1) godina.
Kraljevina Srbija (period Obrenovića) –
FNR Jugoslavija
1882 – Početak Kraljevine Srbije.
1945 – Početak FNR Jugoslavije.
Međuvreme: 61/62 (+1) godina.
1882 – Početak kraljevskih vladavina Obrenovića Jevremove grane.
1945 – Početak vladavine Josipa Broza FNR Jugoslavijom.
Međuvreme: 61/62 (+1) godina.
1903 – Kraj vladavine Obrenovića Kraljevinom Srbijom.
1963 – Kraj FNR Jugoslavije i vladavine Josipa Broza FNR Jugoslavijom.
Međuvreme: 61/62 (-1) godina.
Kraljevina Srbija, period Karađorđevića –
SFR Jugoslavija, period Josipa Broza
1903 – Početak vladavine Karađorđevića Kraljevinom Srbijom.
1963 – Početak SFR Jugoslavije i početak Brozove predsedničke vladavine SFRJ-om.
Međuvreme: 61/62 (-1) godina.
1915 – Početak potperioda okupacije Kraljevine Srbije i nominalne vladavine Karađorđevića
Kraljevinom Srbijom.
1977 – Početak uslovno nominalne vladavine Josipa Broza SFRJ-om (zbog starosti i nemoći).
Međuvreme: 61/62 godine.
1918 – De iure kraj Kraljevine Srbije (i kraj okupacije).
1980 – Kraj vladavine Josipa Broza SFR Jugoslavijom.
Međuvreme: 61/62 godine.
Kraljevina SHS –
SFR Jugoslavija, period posle Broza
Po istom ritmu, period trajanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca ponovila je svojim postojanjem SFR Jugoslavija pod vladavinom kolektivnog Predsedništva (posle smrti Josipa Broza).
1918 – Početak (Kraljevstva) Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
1980 – Početak vladavine kolektivnog Predsedništva SFR Jugoslavijom bez Broza.
Međuvreme: 61/62 godine.
1929 – Kraj Kraljevine SHS.
1992 – Kraj SFR Jugoslavije.
Međuvreme: 61/62 godine.
Kraljevina Jugoslavija –
SR Jugoslavija (i DZSCG)
Po ritmu od oko 61-62 godine, period trajanja Kraljevine Jugoslavije ponovila je svojim postojanjem zajednička država Srbije i Crne Gore.
1929 – Početak Kraljevine Jugoslavije.
1992 – Početak SR Jugoslavije kao zajednička država Srbije i Crne Gore.
Međuvreme: 61/62 (+1) godina.
1941 – De facto kraj Kraljevine Jugoslavije.
2003 – Kraj SR Jugoslavije.
Međuvreme: 61/62 godine.
* * *
1941 – Početak okupacije (i Nedićeve Srbije).
2003 – Početak Državne zajednice Srbije i Crne Gore.
Međuvreme: 61/62 godine.
1945 – De iure kraj Kraljevine Jugoslavije
(kraj okupacije i Nedićeve Srbije – 1944).
2006 – Kraj Državne zajednice Srbije i Crna Gore.
Međuvreme: 61/62 godine.
FNR Jugoslavija –
Republika Srbija
Po ritmu od oko 61/62 godine, period trajanja FNR Jugoslavije trebalo bi svojim postojanjem da ponovi Republika Srbija.
1945 – Proglašena FNR Jugoslavija.
2006 – Proglašena Republika Srbija.
Međuvreme: 61/62 godine.
1963 – Kraj FNR Jugoslavije.
Oko 2023 – Kraj Republike Srbije u sadašnjoj državno-pravnoj formi?
Međuvreme: 61/62 (-1) godina.
U svim periodima našeg novovekovnog državnog razvoja, donošeni su ustavi kojima su napred navedene države Srba konstituisane ili rekonstituisane. Ako će Republika Srbija prestati da postoji u sadašnjoj državno-pravnoj formi oko 2023. godine, kada bi po istorijskoj ritmici bila konstituisana nova država, njena naslednica?
Ustvna ritmika
Prvi ustavni akt novovekovne srpske države usvojen je 1808. godine za vreme Ustaničke države (između ostalog Karađorđu Petroviću je priznato nasledno kneževsko dostojanstvo). Nakon toga su, na oko 30-31 godinu: 1838, 1869, 1901, 1931, 1963. i 1992. usvajani novi ustavi. Verovatno će se isto desiti i osmi put oko 2023.
1808 – Usvojen Ustavni akt Ustaničke Srbije.
1869 – Usvojen Ustav Knjaževstva Srbije, kojim je konstituisana nezavisna Kneževina.
Međuvreme: 61/62 godine.
1838 – Proglašen „Turski“ ustav.
1901 – Oktroisan Ustav Kraljevine Srbije.
Međuvreme: 61/62 (+1) godina.
1869 – Usvojen Ustav Knjaževstva Srbije, kojim je konstituisana nezavisna Kneževina.
1931 – Oktroisan Ustav Kraljevine Jugoslavije, kojim je ona konstituisana.
Međuvreme: 61/62 godine.
1901 – Oktroisan Ustav Kraljevine Srbije.
1963 – Usvojen Ustav SFR Jugoslavije, kojim je ona konstituisana.
Međuvreme: 61/62 godine.
1931 – Oktroisan Ustav Kraljevine Jugoslavije, kojim je ona konstituisana.
1992 – Usvojen Ustav SR Jugoslavije, kojim je ona konstituisana.
Međuvreme: 61/62 godine.
1963 – Usvojen Ustav SFR Jugoslavije, kojim je ona i konstituisana.
2023/24 – Oko ove godine bi trebala biti konstituisana nova država?
Međuvreme: 61/62 godine…
Važno je napomenuti da navedena projekcija ustrojstva buduće srpske države oko 2023/24. godine ne isključuje eventualno usvajanje nekog novog ustava pre te godine, mada to vremenska ritmika ne nagoveštava. Međutim, taj ustav ne bi bio ustav nove države, već bi se njim rekonstituisala sadašnja.
Pažljiviji čitalac će primetiti da neki ustavi nisu obuhvaćeni ovom analizom. Jesu li oni izvan ovog sistema? Ustav kojim je ustrojena sadašnja Republika Srbija usvojen je 2006, oko 61/62 godine posle usvajanja Ustava FNR Jugoslavije.
1946 – Usvojen Ustav FNR Jugoslavije.
2006 – Usvojen Ustav Republike Srbije.
Međuvreme: 61/62 (-1) godina.
Osnovna ritmika promena ustava srpske države po vremenskom rasponu od oko 30-31 godinu, važi i za ostale nespomenute ustave:
1888 – Usvojen Ustav Kraljevine Srbije.
1921 – Usvojen ustav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Vidovdanski ustav).
Međuvreme: 30/31 (+1) godina.
1921 – Usvojen ustav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Vidovdanski ustav).
1953 – Usvojen Ustavni zakon FNR Jugoslavije (uveden predsednički sistem, samoupravljanje itd).
Međuvreme: 30/31 godina…
* * *
1946 – Usvojen Ustav FNR Jugoslavije.
1974 – Usvojen ustav SFR Jugoslavije.
Međuvreme: 30/31 (-2) godine.
1974 – Usvojen ustav SFR Jugoslavije.
2006 – Usvojen ustav Republike Srbije.
Međuvreme: 30/31 (+1) godina.
Sretenjski ustav autonomne Kneževine iz 1835. formalno nikad nije priznat, pa ga i nema u ovoj ritmici. I to bi bilo to.
Todor Vulić
vidovdan.org
