Jugonostalgija, onaj njen najmaligniji politički aspekt, danas je u Srbiji najfiniji jezik nacionalne samomržnje
1.
Ulazeći u 2014. godinu, u tumačenjima Gavrila Principa i Sarajevskog atentata tradicionalnom narativu o nacionalnom junaku i borcu za narodno oslobođenje suprotstavljena su dva nova. Prema jednom od njih, koji do Srbije uglavnom dolazi iz engleskog jezika (Kristofer Klark, Margaret Makmilan), Gavrilo Princip bio je terorista, Srbija tog vremena poput Irana a Mlada Bosna poredi se sa Al Kaidom. Prema drugom stereotipu, koji nastaje uglavnom u Srbiji, Princip je zaneseni gubitnik, jugoslovenski nacionalista, romantični junak koji može da bude mnogo toga, ali terorista nikako. U čemu se razlikuju ova dva tumačenja?
Prvo se može klasifikovati kao manje-više klasičan rasistički zapadni diskurs, neposredno nasleđen iz 90-tih godina, gde je zaključak o Principu kao teroristi urušen tretiranjem Mlade Bosne kao terorističke organizacije i, još više, tretiranjem Srbije u prvoj deceniji 20. veka kao verske fundamentalističke države. Zanimljivo je, međutim, da domaći tumači Principa kao zanesenog jugoslovenskog idealiste u druge dve stavke, u tretiranju Mlade Bosne i posebno Srbije, pokazuju veliku saglasnost sa tumačenjima Klarka i Makmilanove.
2.
Po čemu onda i Princip, okružen tolikim zlom, za njih nije terorista? Po tome što je austrijski nadvojvoda bio lice okupacije Bosne i Hercegovine? Po tome što su atentati bili uobičajeni manir omladinskih oslobodilačkih pokreta Principovog vremena i što je današnja Evropa puna spomenika atentatorima te epohe? Ne, Princip je za njih bio politički Jugosloven. Šta to znači? U drami Biljane Srbljanović antipod Principu, jugoslovenskom revolucionarnom idealisti, je Dragutin Dimitrijević Apis, koji se od Principa ne razlikuje ni po ciljevima ni po metodima borbe. Razlikuje se, međutim, po nečem drugom: Apis je u vizuri Srbljanovićeve politički „velikosrbin“.
Autorka nam tom prilikom nudi odgovor na dva ključna politička pitanja koja proizlaze iz ove situacije. Prvo, da li Princip iz njene tačke gledišta nije terorista samo zato što je politički Jugosloven, odnosno da li je Apis terorista samo zato što je „velikosrbin“? Naime, u tom izmišljenom stoletnom kontinutetu srpskog terorizma, čiji je rodonačelnik Apis, Srbljanovićeva vidi i Aleksandra Rankovića – o kome kao o „velikosrpskom nacionalisti“ postoji istorijski ničim utemeljen konsenzus levih liberala i levih nacionalista – i Vojislava Koštunicu, „velikosrpskog“ bauka u vizuri današnjih srpskih liberala.
Zaključak se ispisuje sam: ako si politčki Jugosloven, možeš i da budeš atentator, jer jugoslovenstvo je dovoljno jaka legitimacija, koja sa onoga ko je nosi može automatski da skine svaku sumnju na terorizam; ako si politički „velikosrbin“ ne postoji ništa što bi moglo da te spase etikete za terorizam, čak ni Koštuničin poslovični legalizam i gotovo fundamentalistička odanost demokratskim principima. (Za to vreme u srpskoj istoriografiji i tričetvrti stoleća od revolucije ostaje u mraku neistražen teroristički identitet partizanskog pokreta, dominantan koliko i njihov oslobodilački i ideološki identitet. Logično, bili su politički Jugosloveni.)
3.
Otuda je u jeziku današnjih liberalnih stereotipa komunistička Jugoslavija, čak više od Kraljevine Jugoslavije, izjednačena sa odanosti evropskim „principima“, sa demokratijom, sa civilizovanim i dostojanstvenim životom, dok je Srbija zaostala, nazadna, orijentalna, antievropska i despotska. Jednom rečju, Jugoslavija je dobro, Srbija zlo, što je polazna osnova za mnoge svesne i nesvesne izraze samomržnje, koji danas obitavaju u srpskom javnom prostoru.
Dve decenije posle raspada Jugoslavije, njeno pominjanje redovno je u opozitu sa pomenom Srbije, i to nije samo delo ovdašnjih liberala, već neka vrsta konsenzusa koji su gradili gotovo svi. A opoziti – prirodni ili nametnuti, svejedno – imaju tu sposobnost da, dok govorimo o jednom, informacije dobijamo i o drugom. Šta saznajemo o Srbiji u raspomamljenoj jugonostalgiji, koja je kao poplava prekrila srpske medije, prikazujući bivšu državu kao najbolje mesto za život na svetu? Kako bi trebalo da nam izgleda Srbija 2013, kad u zabavnoj emisiji RTS pod nazivom Šou svih vremena saznamo da je 1968. godina u Jugoslaviji bila obrazac buduće nostalgije za boljim vremenima? Ili kad ovdašnji pevači i glumci, pijavice srpskih poreskih obveznika i dodole svake vlasti koja je ovuda protutnjala, žaleći za nekadašnjim velikim tržištem, Brozovo doba nostalgično porede sa Perikleovim? Na kraju, ne brani li Radoš Bajić u seriji Ravna gora generala Mihailovića optužbi za kolaboraciju i time što, dok Draža krajem aprila 1941. godine prelazi iz Bosne u Srbiju, govori da ide da brani Jugoslaviju, a ne Srbiju.
Rečju, jugonostalgija, naravno, onaj njen najmaligniji politički aspekt, danas je najfiniji jezik nacionalne samomržnje, ona je lažno svedočenje o tome da su sva naša rešenja, kao i sve naše lepe godine, izvan naših granica, jednako kao što su sve naše nevolje ostale u našim granicama.
4.
Naravno, taj opozit Srbija-Jugoslavija suviše je velika priča da ne bi imala svoju političku upotrebnu vrednost. Uostalom, nije li danas ogromna većina ovdašnih političkih Jugoslovena na strani evropskih integracija; zar nije gotovo svaki politički Srbin danas protivnik približavanja Briselu, uveren da put obnove srpske države vodi preko Rusije?
Kada se te stvari iz jezika kulture i simbola prenesu u jezik političke logike, tada možemo govorimo o projektu G-6 (kasnije mu je pridruženo i +2), koji je pre nekoliko meseci u Beograd došao iz Podgorice, a tamo preko bare. To „regionalno“ okupljanje podrazumeva četiri istočne republike nekadašnje Jugoslavije, i sa njima „Kosovo“ i Albaniju, dok se u onome „+2“ očituju Hrvatska i Slovenija kao evropski staratelji te balkanske poluparije. Naravno, neće tu biti reč o formiranju zajedničke države, već jednog regionalnog provizorijuma koji bi, tako integrisan i međusobno kontrolisan, mogao beskrajno dugo da čeka na vratima EU. Ali i to bi bila neka Jugoslavija, ne baš onakva kakvu naši liberali sanjaju, ali sasvim dovoljna da bi sprečila Srbiju da se zagleda u sebe i njene prijatelje da gaje ikakve iluzije o uticaju na tom delu Balkana.
5.
Zagledana u sebe, Srbija bi mogla da prepozna sopstveni interes. Svoj interes bi mogla da pronađe samo u okviru vođenja nacionalne politike. Vodeći nacionalnu politiku, već u prvom koraku prestala bi sebe da tretira kao problem. Odmah potom prepoznala bi svoj region, a on se ne zove Jugoslavija.
Hteo to ili ne, onaj ko na Balkanu ostane sam obično gubi, a onaj ko se udružuje sa protivnicima gubi dvaput. Rečju, regonalno povezivanje na Balkanu će se pod pritiskom događaja u svakom slučaju dogoditi iako to neće biti formiranje zajedničkih velikih država. Za poslednjih sto godina Srbija je živela u dva regionalna saveza – u Jugoslaviji i u Balkanskom savezu. U Jugoslaviji je dva puta bila poražena, u Balkanskom savezu bila je pobednik. Hoće li je građenje odnosa sa prvoslavnim balkanskim državama približiti Rusiji ili će se – pre – dogoditi obratno, druga je priča.
Ali sad bar znamo o čemu govorimo kada govorimo o Jugoslaviji. O svemu osim o Srbiji.
