„To nije, dakle, isključivo simbol borbe i pobjede u Prvom svjetskom ratu – uz podrazumijevaće pomjeranje fokusa sa međusrpskih zađevica, konkretno sporenja između Crne Gore i Srbije, na svesrpsku borbu za opstanak – nego i prijeko potrebna referentna tačka za nova pokoljenja: u toj tački se sažima trajanje srpskog naroda“, naglašava istoričar Tomaš Damjanović
Na dan, 15. septembra 1918. godine, izvojevana je jedna od najznačajnijih pobjeda saveznica u Prvom svjetskom ratu – probijen je Solunski front.
Uloga srpske vojske u ovom činu je neizreciva. Prikazano junaštvo izmučene i, sa svojih ognjišta, prognane armije, zabilježeno je u mnogim istorijskim izvještajima i monografijama. Nerijetko, ovoj istorijskoj epopeji su posvećeni i znameniti stihovi.
Odlukom Vlade Republike Srbije, a u dogovoru sa Vladom Republike Srpske, 15. septembar je označen kao Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave.
Šta našoj zajednici znači taj datum i kakva bi, zapravo, trebalo da bude njegova simbolika za sljedeće generacije? O tome nam govore istoričari dr Nemanja Dević i Tomaš Damjanović.
Nemanja Dević: Bio je to nezadrživi juriš kakav nam je potreban i danas u svim poljima života
Doktor istorijskih nauka, Nemanja Dević, ekskluzivno za IN4S, ističe da je ovaj praznik danas potreban srpskom narodu, prije svega, jer oživljava sjećanje na važan datum iz naše nacionalne istorije – na nezadrživi juriš iz 1918. Takav juriš, navodi Dević, u jednoj i jedinstvenoj koloni koja je prepoznala svoj zajednički otadžbinski interes, potreban nam je i danas u svim poljima života. Ali datum je, kaže on, simbolički važan i za prizivanje Pobjede.
„Ali datum je simbolički važan i za prizivanje Pobede. Dok je 11. novembar kao ništa manje važan praznik sveden na Dan primirja i sećanja na brojne žrtve, 15. septembru treba dati i jednu istorijsku dimenziju borbe, podviga i pobede. Za Dan primirja da pevamo “Tamo daleko“, a za Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave “Marš na Drinu“. I obavezno da tog dana pogledamo u slike predaka – pobednika i da se zapitamo koliko i sami ličimo na njih, što likom, što delom“, izjavio je Nemanja Dević.
Srpske elite i nadležne institucije – prema mišljenju Devića – nisu smogle snage da u 20. vijeku procene koliko Srba je nestalo u svim vojnama: u ratovima za oslobođenje i ujedinjenje 1912-1918, u oslobodilačkom i građanskom ratu 1941-1945, a na kraju ni ono što se činilo kao najostvarivije – ni žrtve ratova s kraja 1990-ih.
„Ostale su samo procene i ponekad mitske cifre kao hladna i nesigurna statistika, ujedno lišena pijeteta prema konkretnim identitetima poginulih. Tako i za period Prvog svetskog rata još uvek koristimo tek prvu posleratnu procenu – o 1.247.435 poginulih, umrlih i nerođenih. Samo u Kraljevini Srbiji gubici stanovniptva iznosili su skoro 30%, a muškog stanovništva oko 55%. Ali iza tih brojki stajale su i zastrašujuće činjenice o desetkovanom najvitalnijem pokolenju, koje je tek trebalo da stvara i živi u svojoj državi. Stotine srpskih učitelja pali su na bojnom polju, a u velikom broju, pre svega požrtvovano lečeći obolele, postradalo je i medicinsko osoblje i ionako malobrojni lekari. Od novog naraštaja, tek zakoračilog u društveni i naučni život, koji je svrstan u Skopski đački bataljon – 1.300 kaplara, rat je preživela tek trećina njih. Nisu izostali ni sinovi ministara, političara, akademika, što je imalo snažan odjek u narodu“, osvrnuo se Dević na strahovite razmjere stradanja srpskog naroda.
S druge strane, naglašava Dević, takav pristup imao je i teške posledice: srpska elita je zadobila teške udarce, od kojih se s teškom mukom oporavljala decenijama, da bi 1945. zadobila “glogov kolac“ od novih komunističkih vlasti.
„U analizu gubitaka treba uvesti i sve nepobrojane žrtve: udovice na koje su spala čitava domaćinstva, zapuštenu ekonomiju, zaparložene njive, brojne invalide kojima je tek predstojala borba za opstanak na selu… Zato je jesen 1918. bila dočekana sa pomešanim osećanjima: sa ponosom i radošću zbog pobede i neverovatnog ratnog podviga, ali i sa tugom zbog svih palih žrtava u minulom dobu. Zato ne treba da čudi da se srpski narod neposredno nakon Prvog svetskog rata našao u fazi “nacionalne demobilizacije“, u isto vreme kada su se drugi narodi koji su se našli u okvirima nove države mobilisali i stvarali svoje nacionalne pokrete“, zaključio je dr Nemanja Dević u razgovoru za IN4S.
Tomaš Damjanović: Ovaj datum nije isključivo simbol pobjede, već i referentna tačka za buduća pokolenja
Istoričar Tomaš Damjanović potencira odstupanje od jugoslovenskog diskursa kao preduslov za liječenje stoljetne „nacionalne demobilizacije“, te u tom svjetlu i uspostavljanje ovog praznika doživljava kao vraćanje vlastite prošlosti iz zaborava.
„Raspad socijalističke Jugoslavije je otvorio proces brisanja brižljivo građenih referentnih tačaka, čija je svrha imala biti prevrednovanje vrijednosti, u ime famoznog bratstva i jedinstva te izgradnja kolektiviteta čije bi pamćenje bilo utemeljeno u ideji o relativizovanju istorijskih procesa i pounutrašnjenju osjećanja pokornosti prema mitskim vođama revolucije, koji su, govorilo se, zapuštenu baruštinu odveli u civilizaciju. Posmatrano iz srpskog ugla, to je, u duhu operabilne sintagme „Slaba Srbija – jaka Jugoslavija“, podrazumijevalo nipodaštavanje one tradicije koja se ne uklapa u jugosocijalistički diskurs. Konkretno, Prvi svjetski rat je jedna od takvih tačaka, jer se, deklarativnim priznanjem junaštva srpske vojske i naglašavanjem nefunkcionalnosti prve Jugoslavije, skrivala suština odnosa titoizma prema ulozi i vrijednosti srpske zajednice na Balkanu“, istakao je Damjanović za naš portal.
Ta suština je, prema njemu, praktična realizacija austromarksističkog tumačenja uloge i poželjnog položaja Srba u bilo kakvoj većoj balkanskoj državi: njihova brojnost je, naime, trebalo da bude neutralisana izgradnjom diskursa, koji bi podrazumijevao usađivanje osjećanja krivice u srpsku kolektivnu svijest – u ime progresa, što je, u praksi, značilo uzimanje mitskog Zapada za referentnu tačku (i) srpske kulture, koja se, tako, potčinjavala južnoslovenskim kulturama što bjehu bliže izvoru – krivice, dakle, koja je podrazumijevala kriminalizovanje samog preispitivanja takvog položaja.
„U tom svjetlu, period borbe za jugoslovensko nasljeđe je bio obilježen preispitivanjem prvenstveno političke, donekle ekonomske, ali ne i kulturne pozicije srpskog naroda u bivšoj državi. Otuda se neobično važnim – u kontekstu nikad objavljenog, ali faktički aktuelnog rata na polju srpske kulture – čini uspostavljanje Dana srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave, budući da je baš 15. septembar simbol jedne borbe, čija trajnost seže do samog korijena postojanja Srba kao zasebne, samosvjesne zajednice. To nije, dakle, isključivo simbol borbe i pobjede u Prvom svjetskom ratu – uz podrazumijevaće pomjeranje fokusa sa međusrpskih zađevica, konkretno sporenja između Crne Gore i Srbije, na svesrpsku borbu za opstanak – nego i prijeko potrebna referentna tačka za nova pokoljenja: u toj tački se sažima trajanje srpskog naroda, počev od borbe za čuvanje vlastite zemlje, preko prisilnog izgnanstva imučenja u tuđini, pa sve herojskog povratka na svoje ognjište“, Nije – ponavljajmo to redovno, sve dok ne postane opšte mjesto – 15. septembar samo simbol pobjede u jednom ratu, nego se, preko poveznice sa konkretnim procesom, izdiže u apstrakciju i tako se u našu kolektivnu svijest vraća kao tačka kojom se, u najkraćem, da objasniti sveukupnost srpskog istorijskog iskustva otkako postoje pisani izvori o nama“, zaključio je Damjanović u razgovoru za IN4S.
Izvor: in4s.net
