Hrvatska turistička brošura – ni pomena o Srbima u Kninu

U turističkoj brošuri o Kninu, koja se krajem prošle godine pojavila na internetu, a uskoro bi trebala izaći iz štampe, Srbi kao da nisu nikada postojali u tom gradu. Turistička zajednica grada Knina naprosto je „izbrisala“ iz sećanja sve što ima veze sa Srbima, a istorija je prekrojena na takav način da se učešće naroda koji je do 1995. bio većinski uopšte ne vidi.

Dok se do detalja opisuje istorija grada od desetog veka do danas, vešto je izbačeno sve ono što podseća na važan doprinos Srba u Kninu. Za autore brošure koja će u Kninu biti ponuđena turistima, sam grad ima isključivo važnost kao sedište hrvatskih kraljeva.
A šta govore činjenice ?

Prvi put Knin spominje vizantijski car i pisac Konstantin Porfirogenit u X veku. Inače se u kasnijim dokumentima različito piše: Tninum,Tenin, Thelen, Clin itd. Najstarije naselje Ninia vezuje se uz brdo Spas, na kome se kasnije formirala poznata srednjovekovna tvrđava. Prema materijalnim podacima u ranom srednjem veku, na ovo područje naselila su se slovenska plemena Srbi i Hrvati. Brojne gromile oko Knina su ostaci arhitekture grobova u kojima su se sahranjivali Srbi, pre nego što su primili hrišćanstvo. Postoje i drugi istorijski dokumenti koji pominju Srbe kao „narod koji živi u velikom delu Dalmacije“. Vizantijski pisci su Srbe nazivali Srbima, Dalmatima, a zemlju Srbija ili Dalmacija. Kasnijim seobama prostor severne Dalmacije bio je samo popunjavan novim srpskim porodicama. Dalji podsticaj za naseljavanje bila je udaja Jelene – sestre srpskog cara Dušana za Mladena III Šubića. Tada je srpstvo uhvatilo duboke korene oko reka Krke i Cetine, što svedoče manastiri Krupa (1317), Krka (1350) i Dragović (1395). Kada je bosanski kralj Tvrtko 1390. godine zavladao Dalmacijom, njena vrata za doseljavanje Srba još su se šire otvortila i tada „Knin postaje srpsko mesto“. Naseljavanje Srba pojačava se i u narednom XV i XVI veku, a najubedljiviji dokaz o njihovom prisustvu predstavljaju mnoge parohijalne crkve u mestima oko Knina.

I za vreme Turaka (1522-1688) nastavlja se preseljavanje Srba iz Bosne. Uz pomoć Srba – Krajišnika Turci su prognani, ali se tada Kninska krajina našla pod vlašću Mletačke Republike sve do njene propasti (1797), kada je Dalmacija došla pod austrijsku, zatim francusku i od 1813. ponovo pod austrijsku vlast. Iako je 1918. formirana Kraljevina Srba Hrvata i Slovenaca, Knin će u sastav te nove države ući tek nakon Rapalskog ugovora 1921. godine.

U pomenutoj brošuri nema ni podataka o broju Srba u Kninu. Prema popisu iz 1991. godine u Kninu je živelo 9.867 Srba i 1.660 Hrvata, dok je 2011. godine bilo samo 3.551 Srba i 11.612 Hrvata. Sve su to činjenice koje nije moguće falsifikovati, niti zaboraviti, ali ih u brošuri o Kninu naprosto nema. Nema ni pomena o crkvi Pokrova Presvete Bogorodice koja se nalazi u glavnoj kninskoj ulici, a nema ni crkve Svetog Georgija na Sinobadovoj glavici iz XV veka, pored koje se nalazi parohijski dom u kome je srpsku decu pismenosti učio Dositej Obradović.

Između dva rata Knin je imao na svom području 20 centralnih i 36 područnih škola sa blizu 9.000 učenika. Gimnazija je osnovana 1925. a bolnica 1930. godine. Nova kninska bolnica izgrađena je samodoprinosom stanovnika Knina i bila je među najmodernijim u bivšoj državi a sada nosi naziv „Hrvatski ponos“. Samodoprinosom izgrađeni su i mnogi drugi objekti, putevi i vodovodi.

Posle Drugog svetskog rata Knin je doživio industrijalizacijom i urbanim tokovima značajni preobražaj. Uoči poslednjeg građanskog rata industrija je učestvovala blizu 50% u budžetu prostora. Imao je Knin 35 radno proizvodnih subjekata od golemog značaja za razvoj celog kraja i šire. Dosegao je stupanj urbaniziranosti kao gravitaciono mesto, da je 50% naselja imalo vodovode. Sva su naselja bila elektrificirana, gotovo svaka veća aglomeracija imala je svoju novoizgrađenu školu ili neki pogon, zadrugu. Pred sam početak rata, krajem osamdesetih godina imao je 14.000 zaposlenih u društvenom sektoru i preko petsto u privatnom.

Kada pogledamo danas u kakvom se položaju nalazi Knin kao gravitaciono središte i gravitirajuća naselja, ne može se poverovati da je reč o istom prostoru i istim ljudima. Etničkim čišćenjem i brutalnom odmazdom potpuno je promenjen etnički sastav stanovništva. Sniženi su svi parametri života ljudi i institucija. Pretvorbom, odnosno pljačkom stoleća, proizvodne institucije ne samo da su zamrle, nego nestale. Prema rečina sociologa iz Zagreba dr Svetozara Livade Knin je postao centar mitomanstva, od sveukupne populacije oko 10 000 se nalazi u socijalnoj komi sa svim mogućim patološkim pratnjama.

Nada se pojavila posle lokalnih izbora koji su održani u junu prošle godine, i kada je posle više od dve decenije vladavine HDZ-a, izabran nezavisni kandidat Marko Jelić, koga su podržali i Srbi. Može li novi gradonačelnik ostvariti predizborna obećanja i rešiti brojne probleme koji muče preostale Srbe, kao i one koji se više od dvije decenije iz progonstva ne mogu vratiti u svoj rodni grad.

Može li bar za početak sprečiti objavljivanje ove sramne brošure jer činjenice navedene i u ovom tekstu ukazuju da se na falsifikatima ne može graditi istorija a na nesreći onih koji su tu vekovima živeli prosperitet i sreća drugih. Da li će Knin konačno postati grad u kojem će svi njegovi stanovnici živeti oslobođeni tereta nacionalnih, verskih i političkih podela, te da će najzad svi imati jednaku priliku za život dostojan čoveka.

Milojko Budimir – Generalni sekretar Udruženja Srba iz Hrvatske i direktor Muzeja Kninske krajine do 1995. godine.

nspm.rs