Akademik, prof. dr Kaplan Burović je poznat ne samo kao naučnik, albanolog, već i kao književnik, romanopisac, novelista, pa i pripovijedač. Prvu svoju pripovijetku je objavio 1953. godine na Cetinje, na stranicama časopisa SUSRETI, gdje je radosno dočekan i podržan od glavnog urednika Radonje Vešovića. Godine 1968. objavljuje i svoju prvu zbirku pripovijedaka i novela, a pošto je tri godine prije objavio svoj famozni roman IZDAJA, koji će staviti u pokret ne samo titoistički Beograd, već i enverističku Tiranu, obe klike zajedno i iz istih razloga, ali i svaka od njih sama za sebe i od svojih posebnih razloga. Albanci su i preko medija izjavili da je ovaj roman eksplodirao Enveru Hodži u ruke kao dinamit, dok se Titoisti još nisu prononcirali, ma da su ga na teritoriji Jugoslavije zabranili i hapsili sve koje su uhvatili sa tim romanom u ruke.
Pošto je emigrirao u Albaniju, gdje mu nisu dozvoljavali da bilo što objavi na svom srpskom jeziku, počeo je da piše i na albanskom jeziku, ali tretirajući jugoslovensku tematiku.
Godine 1965., povodom 20-te godišnjice oslobođenja od nazi-fašističkih okupatora, albanske vlasti su raspisale nacionalni konkurs za književna i ostala umjetnička ostvarenja. Mnoge istaknute albanske ličnosti, posebno književnici, pozvali su Burovića (Poznat među njima pseudonimom Kapllan Resuli), da uzme učešće na tom konkursu. Tada im je on otvoreno rekao da nije došao u Albaniju da konkuriše albanskim književnicima. Bio je među njima i tadanji njihov najveći književni kritičar Razi Brahimi, koji mu je tražio za konkurs upravo roman IZDAJA. Pošto je bio u žiri za roman, garantova mu da će biti nagrađen.
-Ne, ne, druže Razi, nisam došao da konkurišem albanskim književnicima! Moje mjesto konkurisanja je tamo, u Jugoslaviji.
Preko sviju napastvovao ga književnik Vehbi Skenderi, koji ga najzad i ubjedi da pošalje za konkurs, ako ne roman, bar jednu novelu, u najmanju ruku jednu pripovijetku.
Nemajući kuda od ovih navala, a i da ga ne bi prekorili da se, kao jugoslovenski književnik, ograničava od njih, odvaja, dade u ruke Vehbiji pripovijetku ŠUTA, pošto je on bio i presjednik žiria za pripovijetke.
Ova je pripovijetka napisana direktno na albanski jezik, a tematikom iz narodno-oslobodilačkog rata (DSR). Mjesto zbivanja događaja nije određeno, ali se od imena njenih ličnosti može zaključiti da je Albanija, ako ne i koja jugoslovenska oblast, nastanjena od albanske dijaspore.
Vehbi Skenderi dodjeljuje pripovijetci prvu nagradu, ne znajući ništa o borbi koju, iza kulisa, vode albanske vlasti protiv ovog jugoslovenskog političkog emigranta. Lista nagrađenih vraća se iz CK Partije rada bez imena Profesora Burovića, pa se kao takva i objavljuje. Revoltiran, Vehbi Skenderi, koji ga obožavao zbog romana IZDAJA, objavi mu tu pripovijetku u mjesečnoj reviji YLLI Br. 2, Tirana 1967, gdje je on radio kao redaktor te rubrike. Šta više, i ilustrovana od poznatog slikara Ć.Prizreni.
Koinčidiralo je objavljivanje te pripovetke sa Plenumom Saveza književnika i umjetnika Albanije, mart godine 1967., na kojemu je Profesor Burović javno denoncirao da ga persekutiraju, da mu medija ništa ne objavljuju. To je potreslo Plenum, dok one, koji su mu inscenirali taj tretman i spremali mu likvidiranje, učini da pobijesne.
Odmah poslije Plenuma, banda na vlast ubacuje svog najamnika iz Ljušnje, zvani Gori Prifti, koji čini “kritiku” toj pripovijetci. Objavljuju mu je u reviji YLLI Br. 4, iste te godine, a pošto su izbacili iz Partije, pa i internirali, pesnika Vehbi Skenderi.
Poslije dvije godine, u listu DRITA, dana 05.01.1969, Anastas Kondo, tada književnik i kadar Ministarstva Prosvijete i Kulture, kandidat za člana CK PRA, objavljuje svoju pripovijetku
pod naslovom RRUGËS, MIDIS NJERËZBE TË THJESHTË (PUTEM, MEÐU OBIČNIM LJUDIMA), gdje nam govori za jednog inžinjera, koji bješe premješten poslom iz Tirane u pokrajinskom gradiću QYTETI STALIN (Albanski STALINGRAD, pre se zvao Kučovo, srpske etimologije). Tada je Enver Hodža, pod maskom odlaska za rad u bazu, udaljavao iz Tirane sve nepoželjne, slao ih po pokrajinskim gradićima, a odavde i po selima, tobože za godinu dana, pa i za dve i tri, u stvari ili za stalno, ili dok se policijski ne obrade i priprave za hapšenje.
Inžinjer druga Anastasa, pošto je proveo u albanskom Stalingradu određeni rok, kreće otuda za u ministarstvo, da traži povratak u Tiranu, svoj rodni grad, gde je bio poslom do dana odlaska “u bazu”. U autobusu, kojim je putovao za Tiranu, bili su i neki radnici, koji su ostavili svoje radno mjesto i svoje porodice, kao i on, i putovali su za negdje daleko, u nekakvoj provinciji, da rade “u bazi”. Prisluškujući sa pažnjom razgovor radnika, inžinjer postaje svijestan sa kakvom to visokom sviješću i revolucionarnim poletom misle i rade oni, obični radnici, pa reflektira i osjeća se postiđen od sebe samog, zato što je krenuo da traži povratak u Tiranu. Znači, pokajao se i pov-ratio se u Albanski Stalingrad, na posao, pa je napisao o svom pokajanju i članak za novine, svoju ispovijest o nedostojnim mislima, koje su ga za čas bile obuzele.
Drugim riječima, vi, koji ste premješteni iz Tirane i iz gradića, po selima Albanije i koperativama, gdje ljudi ne stižu da se pošteno najedu ni kukuruznog hleba, odvojeni od svojih porodica i radeći ne po svojoj profesiji, već (i sa diplomom univeristeta!) neki običan fizički rad, zajedno sa interniranima i tzv. “deklasiranima”, ostavite svaku nadu da se opet vratite u svoj grad, pa povucite tamo i svoje porodice, ženu i djecu, ako nećete da živite odvojeno od njih, ako nećete da vam se porodira raspadne, žena i kćerke prostituiraju…
U pripovijetci ŠUTA ne govori se o nekom inžinjeru, ni o čovjeku visoko obrazovanom, pa ni o poslijeratnom životu. Nema kod glavne ličnosti ove pripovijetke ni izvitoperene visoke svijesti, niti lažnog revolucionarnog poleta. Profesor u njoj govori prirodno za jednog nepismenog seljaka, zvani Nue Ðoni, jadnog, siromašnog čobanina koza, i za njegovu kozu zvana Šuta, jedinu ličnu kozu stada njegovog sela, koje je on čuvao svaki dan uz sasvim malu naplatu od onih čije su ostale koze. Štoviše ni mjesto, pa ni država gdje se odigrava radnja nisu određeni. Tako Albanci mogu uzeti, pa su i uzeli, da se radnja odvija kod njih, u Albaniji, ali to slobodno mogu uzeti i Jugosloveni na sebe, da se radnja odigrava kod njih, u Jugoslaviji, utoliko više jer i ime koze – Šuta je srpske etimologije.
Dok je on čuvao koze obroncima planina, nailaze na njega partizani, umorni, razdrobljeni, ranjeni u ratnim okršajima sa fašističkim okupatorima zemlje, gladni i žedni.
Komandan partizanske čete traži od njega jednu kozu ili jarca, da ga zakole i nahrani svoje partizane.
Videći u kakvom su jadnom stanju partizani, on im, poslije malog dvoumljenja, daje svoju jedinu kozu, kojom je do tada hranio svoju porodicu.Tu su kozu sa nestrpljenjem čekala u kolibi njegova djeca, i ona gladna i žedna ništa manje od ovih partizana.
Za njegovu djecu ta je koza bila ne samo hranilac, već i član njihove porodice. Sa njom su ona živela ne samo pod istim krovom, već su sa njom i spavala. Ona im je bila kao njihova sestra, kao njihova majka.
Gledajući kako mu je kolju i jedu gladni partizani, čobanina zabole srce, smrče mu se, ali se odmah pribra, misljeći na njihovu borbu i samopožrtvovanje za oslobođenje domovine, misljeći da su i oni djeca svojih roditelja.
Prije polaska, komandant partizanske čete dade čobaninu jednu pismenu potvrdu za ustuplenu kozu i reče mu da se poslije oslobođenja prijavi njajbližim narodnim vlastima, jer će mu je isplatiti.
Sve drugo u pripovijetci Profesora i u pripovijetci Anastasa Kondo, kako u motivu, tako i u idejnom planu, je isto. Razgovori radnika ubjediše inžinjera da se pokaje i vrati na posao, dok čobanin, čekajući na red da ga primi presjednik narodnog odbora i da mu isplati kozu, sluša razgovore roditelja poginulih partizana, koji čekaju da otpočne skupština ratnih veterana, vojnih invalida i roditelja poginulih. Gledajući u crno odevene majke i ratne invalide, ko bez ruke a ko bez noge, sa još uvek neizlečenim ranama, slušajući njihove razgovore o poginulim, među koje spominju i komandanta čete, koji mu je dao priznanicu za kozu, čobaninu se opet stegnu srce, osjeti isti bol kao i onda kam mu zaklaše Šutu, pa stegnu priznanicu grčevito, među prste, i nesvijesno, sasvim nesvijesno, instiktivno poče da je drobi. Za čas odahnu, a zatim se diže i vrati svojoj kolibi sa neizbrisivim utiscima i rečima roditelja, koji su dali tom ratu svoju djecu, mnogi i svoje jedine sinove, pa i kćerke, ko ruku a ko nogu, da ne govorimo o onima teško i lako ranjenim, da ne govorimo o onima koji su položili i svoje živote.
Kako vidite, Anastas Kondo nije učinio ništa naročito, originalno. Sa idejom i motivom Profesorove pripovijetke u vezi rata, napisao je pripovijetku za posleratni život svog naroda, u službi jedne nove, socijal-fašističke bande, koja je uzurpirala narodnu vlast i proletersku diktaturu pretvorila u ličnu diktaturu svog führera, u socijal-fašističku diktaturu. Tako, ono što nam je rekao Profesor za običnog seljaka, čobanina, iz kraja godine 1944, odmah po svršetku rata, Anastas Kondo je rekao to za svog inžinjera iz godine 1969. Punih 25 godina poslije rata, poslije doživljaja čobanina Nue Đona !!!
Plagijati su raznovrsni: oni mogu biti doslovna kopija i prisvajanje djela drugog, ali mogu biti i samo djelimična kopiranja, prisvajanja, pa i samo prisvajanja zamisli, ideja i tema, motiva. Često ideje i motivi su važniji. Oni su temeli i kolone djela, pošto se djela na njih i oslanjaju, na njih se i održavaju. Bez ideja i motiva nema ni djela.
“Ali ovo i nema tako veliki značaj,- piše Profesor Burović prije jedno deset godina.- Moja djela, i bez ikakvih izmjena, kojima se sviđaju, mogu ih objaviti i svojim imenom. Ja sam i sâm nudio drugima na poklon moja djela, jer nemam para da plaćam njihovo objavljivanje, a zbog medijske blokade nijedna izdavačka kuća mi ih ne preuzima na sebe za izdavanje, niti mi ih ko sponsoriše, pa ni najmanju pomoć ne pruža.
Sa druge strane,- nastavlja Profesor,- dok nemam ništa protiv toga da moja dela objave drugi svojim imenima, neka niko i ne pokuša da svoja dela objavi mojim imenom, jer sa ovime se ne slažem. Ne kažem ovo tek onako, reda radi: jedan makedonski jako poznati književnik, potpisao je svoju klandestinu poemu pseudonimom, koje asocira na moje ime! I to upravo u ono vrijeme, kada me UDB-a proganjala za moju poemu BOJANA !
Znači, kako naglasih, ovo za mene nema neki značaj. Od značaja je doček moje pripovetke i stav koji su zauzeli prema pripovetci A.Kondo,”- zaključuje Profesor.
Dok su njegovu pripovijetku iskritikovali upravo za njenu ideju i rekoše nam da “iskrivljava” realnost, pošto Profesorov nepismeni čobanin, godine 1944(!) – prema njima – bio je svijesniji, sa mnogo višom sviješću od inžinjera Anastasa Kondo, i to – ovaj – godine 1969(!), pripovijetku druga Kondo ne samo što ne iskritikovaše ni za imitaciju Profesorove pripovijetke, jer za ideju nikako, već nasuprot, lično Enver Hodža hvali je i uzima je kao primer sa značajem od “prve ruke” za “ideološko vaspitanje samih književnika i umjetnika”1), koji se od njega iz godine u godinu premeštaju iz gradova po selima, odvajaju od svojih porodica i primoravaju se da fizički rade za koru nasušnog hljeba.
Što je istina, ovom prilikom, Enver Hodža, koji je sigurno od vremena pročitao Profesorovu pripovijetku, dodaje i ovo:
“Në qoftë se nga një procedim i tillë ndonjëri…mund të përvetësojë e shfrytëzojë mendimet e autorit (tjetër), fundja le t’i shfrytëzojë, ai që përpiqet të kopjojë dhe të rrojë me “mend hua” nuk mund të shkojë gjatë, se s’bën prokopi”.2)
PREVOD: “Ako iz koje takve procedure kogod…može prisvojiti i iskoristiti misli (drugog) autora, na kraju krajeva neka ih iskoristi, onaj koji nastojava da kopira i da živi sa “pozajmljenom pameću” ne može dugo da preživi, jer od toga nema koristi”.
Malo spetljana misao, ali je jasno da on odobrava plagijat.
Ovo za nas nema neku važnost. Ali jeste, važno je i te kako što se iz ovoga vidi da je ovaj Enver pročitao pripovijetku Profesora i shvatio da je njegovom djelu učinjen plagijat.
Preko svega važno je i od posebnog značaja to što je Gori Prifti ubačen od bande na vlasti da mu “iskritikuje” pripovijetku. Sve je namješteno, inscenirano, samo jedan beočug u beskonačnom lancu najantizakonskih tretiranja, provociranja i policiske najprljave, najkriminalnije obrade, koja je učinjena ovom Profesoru, ne samo sa ciljem njegovog denigriranja i obmane, uvođenja u svakojake stranputice i zasjede, već i sa ciljem kompromitiranja i rušenja njegovog autoriteta, publiciteta, kredibiliteta i personaliteta. Tako se on provocirao i policijski obrađivao, da bi se ovim tretmanom izložio mobingu prije svega, a zatim – polazeći od ovog tretmana – da bi prihvatio ponudu njihovog provokatora Veselj Baleci “da emigriraju”. Kosovac V.Baljeci je trebao da im ga dovede u zasjedi, gdje su ga Enverovci očekivali. Na taj način i tako – time, planirali su da opravdaju njegovo hapšenje, ali im to ne upali, propade, kao što su im propale i mnoge druge provokacije, pa i provokacija da ubije suprugu i djecu. Godinu-dvije prije njega učinili su ovo i sa književnikom Biljalj Džaferi!, ali im ovaj skliznu kroz prste i pređe granicu.
I određivanje Gori Prifta da potpiše tu “kritiku”, nije učinjeno slučajno. (Postoji mogućnost da tu kritiku nije napisao on, da ju je napisao sam Ismail Kadare, za koga je sada dokumentirano da je uzimao aktivno učešće u pisanju i falsifikovanju članaka upravo protiv Profesora, a koja je potpisao i objavio njegovim imenom, Profesorovim !). Gori Prifti, ne samo do tada, već ni poslije toga nikad nikakvu kritiku nije pisao o ničemu i ni o kome. U Ljušnje, gde je živio Profesor do dana hapšenja, Gori Prifti je bio poznat kao huligan. Autori ovog inskeniranja sigurno su očekivali da Profesor kaže koju riječ tom huliganu i da tako provociraju kakav skandal, koji bi iskoristili banditi za Profesorovo kompromitiranje.
Iako nije znao ništa za pozadinu ovih provokacija, polazeći samo i samo od toga što je Gori Prifti u gradu bio poznat kao huljigan, Profesor nije nagazio na tu njihovu trulu dasku, nije nasjeo: kao što nije prihvatio predlog Vesela Baleci za emigriranje. Njihovom huljignu ni najmanju riječ nije rekao, iako mu je svaki dan izlazio kao slučajno pred oči.
Iako su mu provokatori odmah podali list DRITA da vidi plagijat Anastasa Kondo, iako on to nije shvatio kao provokaciju, ni na adresu “druga” Kondo nije uputio niti izgovorio sa bilo kim ni jednu jedinu riječ. Pravio se kao da nije shvatio da je njegovoj pripovijetci učinjen plagijat, dok su oni očekivali njegov iskaz, spremni da se survaju protiv njega da im on neosnovano optužuje njihovog književnika socijalističkog realizma, “komunistu”, kandidata za člana Centralnog Komiteta njihove “komunističke” Partije rada.
Profesor piše: “Albanska banda na vlast pretrpjela je neuspeh u niz svojih provokacija, svinjarija i zločina protiv mene, dok im je vreme, kako se jasno vidi i iz njihovih samopriznanja, razdralo i razdire im svakodnevno maske. Posle ovoga, Enver Hodža može da se busa u prsa za zakonitost, pravdu, pa i za marksizam-lenjinizam. Preko svega da pretendira i ovo: “Ne asgjë nuk kemi kopjuar nga të tjerët…”3) PREVOD: “Mi ništa nismo kopirali od drugih…”
Sem pomenutog Anastasa Kondo, Profesoru Buroviću su učinili plagijate i mnogi drugi albanski književnici, posebno poslije njegovog hapšenja, misljeći da nikada neće izneti živu glavu iz zatvora. A ako je i iznese, da se neće živ čuti i da tako niko neće saznati za njihove plagijate.4)
Danilo DANČETOVIĆ
_____________
1) HOXHA, Enver: VEPRA, tom 40, Tirana 1983, str. 326-327.
2) Iden: str. 329.
3) HOXHA, Enver: VEPRA, tom 47, Tirana 1985, str. 389.
4) O plagijatima koji su učinjeni djelima Profesora Burovića pisali su nekoliko njih, od kojih su najkompetentniji Svetlana Kapetanović i Besa Munela. Kao plagijatore one spominju Anastasa Kondo, Petro Marko, Ismail Kadare, Xhevahir Lleshi, Agim Gjakova, Llazar Siliq, Hajro Ulqinaku, M.M. (ovaj je jedan albanski prijatelj Profesora, pa ih je on zamolio da njegovo ime ne iznesu u javnost!), Petrit Ruka, Anton Nikë Brisha, Petraq Kolevica, Kastriot Myftaraj i čitava grupa albanskih autora, koji su se čoporativno digli protiv Ismaila Kadare sa optužbom da je lagao Albance i čitav svet da je tobože napisao disidentnu poemu PASHALLARËT E KUQ (CRVENE PAŠE). Među njima je i književnik Fatos Lubonja, inače Profesorov kolega iz zatvora u Burelu, gdje je stigao kao ideo-poklonik Ismaila Kadare i, okrenuo se protiv njega, pošto ga Profesor osvijestio ko je i šta petstavlja ovaj Kadare u njihovom, albanskom životu.- REDAKTOR.
