Na startu nove školske 2014/2015. zakonom obavezujući obrazovni sistem u Makedoniji obuhvata oko 280.000 osnovaca i srednjoškolaca. Prvi put u klupe školskih učionica ušlo je i oko 19.000 prvačića, od kojih je svega 20 u odeljenjima sa nastavom na srpskom jeziku. Predsednik Kulturno – informativnog centra Srba u Makedoniji „Spona“ Milutin Stančić upozorava da u tri osnovne škole u kojima se još uvek sprovodi proces obrazovanja na srpskom nastavnom jeziku, septembarski izveštaji o broju učenika neumitno potvrđuju surovu realnost stalnog smanjenja broja učenika istrajnih u školovanju na maternjem srpskom jeziku. U Osnovnoj školi „Sveti Ćirilo i Metodije“ u Kučevištu na Skopskoj Crnoj gori, ove školske godine upisano je šest prvaka u odeljenje sa nastavom na srpskom, u OŠ „Svetozar Marković“ u Starom Nagoričanu pet, dok je škola „Braća Ribar“ u Tabanovcu u prvi razred primila devet „srpčića“.
Tek započete školske godine u odeljenjima sa nastavom na srpskom jeziku, u pomenute tri obrazovne ustanove u devetoletkama – u Starom Nagoričanu, Tabanovcu i Kučevištu, školovanje je počelo deset prvaka manje nego lane. Zbirno u sve te tri škole u devetoletkama nastavu na srpskom prati 182 školaraca koji brane „čast“ populacije Srba kojih je zvanično bar, na poslednjem još uvek važećem popisu 2002. prebrojano nešto manje od 36.000, ili 1,7 odsto od ukupnog broja stanovnika u Makedoniji – 2,2 miliona žitelja.
U prvim izveštajima na startu školske godine registrovano je manje đaka prvaka – i u Srbiji za 2.500, i u Makedoniji za 1.500 dečice „u minusu“ u poređenju sa septembarskim pokazateljima lane. Poput nekih prethodnih oslikavanja i analiziranja poražavajućih pokazatelja o školovanju dece Srba na svom maternjem jeziku u Makedoniju, tako i ove godine, ravnanje broja takvih učenika u sve proređenijim odeljenjima potire sva politička ulepšavanja i razvodnjavanja problema naše surove realnosti. Bez obzira na bilo kakva objašnjenja, ako ih uopšte više i ima, time se, po ko zna koji put potvrđuje da se nastava na srpskom jeziku u Makedoniji, postepeno, praktično – gasi. Politikanstska ružičasta predstava kao dodatno objašnjenje o oduženom “delovanju“ pred takvim potvrdama – ne vredi. I sa pomenutim pokazateljima, uz ostale statističke brojke, uviđa se da je Srba u ovoj zemlji sve manje. Razumljivo u tom okviru je stalno brojkama potvrđeno smanjenje populacije najmlađih Srba u Makedoniji obuhvaćenih procesom zakonom regulisanog obrazovanja.
“Činjenice su nepobitne, istina je surova. Zaslužuje ozbiljno dugoročno sagledavanje. U međuvremenu surovi danak, između ostalog plaća se i preko leđa najmlađih. U prilog takvim konstatacijama nepobitno ide i odužena nestabilna i neutemeljena politička i društvenan orijentacija matice prema ovom problemu Srba u zemljama regiona, razumljivo uključujući i Makedoniju. Potvrđuje to i primer neprincipijlne i kolebljive podrške sa prekidima čak i projektima za održavanje fakultativne nastave na srpskom jeziku u Makedoniji, poput onih koje sprovodi Spona u radu sa srpskom decom u Skoplju i u Rečici kod Kumanova”, navodi Stančić.
Prema popisu stanovništva sprovedenom 2002. godine u Makedoniji je evidentirano 36 hiljada Srba. Popis 2011. godine nije uspeo, tako da se kao zvanični podaci uzimaju oni iz prethodnog, ali te podatke veliki broj Srba osporava, kaže Stančić.
„Jedno je sigurno, u toku je asimilacija Srba u Makedoniji. Možemo govoriti o gašenju srpskog jezika i nestajanju Srba sa područja Makedonije. Povremeni pokušaji Kulturnog centra „Spona“ da kroz fakultativnu nastavu održi upotrebu srpskog jezika neko vreme su davali rezultate. Od 2010. do 2013. takva nastava se sprovodila u Kučevištu, Skopskoj Crnoj Gori i selu Rečica pored Kumanova“ – navodi Stančić i dodaje da je potom podrška matice tom programu izostala, a u međuvremenu je „Spona“ ostala bez prostorija u Skoplju i baze podataka o roditeljima čija su deca pohađala nastavu. Time je, kaže, praktično zamrznut fond Narodne biblioteke Srbije, Srbi u Skoplju izgubili su mesto za okupljanje i delovanje, kao i za praćenje dnevne i nedeljne štampe koja je redovno stizala iz Srbije.
Srbi u Makedoniji suočavaju se i sa drugim problemima, kao što je pitanje verskih prava, zatim zapostavljanje problema Srba u ruralnim sredinama, podeljenost među Srbima, nezainteresovanost srpske omladine za svoje korene, dodaje Stančić, napomenuvši da ponekad i politički lideri Srba u Makedoniji favorizuju pojedine nevladine organizacije, koje dobijaju sredstva za neke kulturne projekte koji nisu kvalitetni. Neophodan je, ističe on, sistemski pristup i kontinuitet politike matične države prema Srbima, ne samo u Makedoniji, već i u čitavom regionu, kako bi se na pravi način rešavala najvažnija pitanja i problemi.
U oduženom višedecenijskom procesu asimilacije koja traje od osmišljenog utemeljenja iz perioda bratstva i jedinstva u federalnoj jugoslovenskoj zajednici do danas, deo srpskog naroda koji živi u Makedoniji, statističkim potvrdama brojki sve je manji. Svakako u tom „merenju“ stalne silazne linije broja Srba u ovoj zemlji, uz niski natalitet, značajan udeo „pružaju“ i političke okolnosti, ekonomski i dodatni „prateći“ razlozi za pospešivanje iseljenja. Prostim poređenjem rezultata statističkih operacija popisa stanovništva kako iz perioda druge Jugoslavije tako i sada u samostalnoj Makedoniji, bez drugih, takođe i te kako slikovitih pokazatelja nesumnjivog smanjenja broja Srba, više je nego očito.
Posle aprilskih vanrednih parlamentarnih izbora u Makedoniji iz opozicije, koja bojkotuje rad najvišeg zakonodavnog doma, u paketu zahteva za formiranje tehničke vlade za pripremu fer i demokratskih izbora, kao jedan od osnovnih prioriteta istaknuta je i obaveza organizovanja – objektivnog popisa stanovništva. Ukazuje se na činjenicu da jedino Makedonija uz Somaliju više od deset godina nije sprovela popis stanovništva. Sugeriše se da bi zbog toga morala da reaguje i Organizacija Ujedinjenih nacija. Asimilacijom sve više pretopljeni i izgubljeni u većinskom okruženju „društvene sredine“, Srbi zajedno sa Makedoncima zajednički sve nižim natalitetom posustaju pred narastajućom formalno još uvek zvanično nacionalnom albanskom manjinom.
Upozorenja demografa u Makedoniji da su sa ustaljeno niskom stopom nataliteta i Makedonci „na sigurnom putu“ da postanu manjina u sopstvenoj državi potvrđena su najnovijim pokazateljima Državnog zavoda za statistiku u Skoplju. Od ranije poznata upozorenja demografa u tom pogledu, ponovo su aktuelizovana. „Signal za opasnost“ daju rezultati prema kojima su prvi put otkako se od 1948. beleže podaci, lane etnički Makedonci „pali“ ispod nivoa 50 odsto rođenih. Pomenutim podacima, 2013. registrovanim po pripadnosti oba roditelja etničkim zajednicama – u Makedoniji je rođeno 11.603 Makedonaca, 7488 Albanaca, 1080 Turaka, 1226 Roma… Iste godine, umrlo je 14.213 Makedonaca, što je, kako navode statističari, za 3000 više nego rođenih. Lane je prema istim pokazateljima, umrlo 3.230 Albanaca, što je upola manje od 7.488 rođenih pripadnika ove narastajuće, formalno još uvek manjinske zajednice u Makedoniji.
Da Srbi statistički imaju ubedljivo najizraženiji negativni prirodni prirast u Makedoniji potvrđuju brojke iz prošle godine. Lane je rođeno svega 129 srpske dece, a umrla je 400 lica srpske nacionalnosti. Statistički pokazatelji iz prvog kvartala ove godine potvrđuju da najbolji natalitet imaju opštine sa pretežnim, ili dominantnim udelom albanskog stanovništva kao što su Tetovo, Kumanovo, Struga, kao i skopske komune Čair, Saraj, Šuto Orizari, Aerodrom, zatim Studeničani, Bogovinje. S druge strane, najslabiji natalitet imaju opštine Bitolj, Prilep, Veles, Kočani, Ohrid, Kičevo, Demir Hisar, Bosilovo, kao i skopske opštine Karpoš, Kisela Voda, gde živi pretežno makedonsko stanovništvo.
Kulturno informativni centar „Spona“, osnovan 2006. godine, otvoren je prema drugim organizacijama, i izveštava o svim dešavanjima i temama od interesa za Srbe u Makedoniji. „Redovno pratimo aktivnosti iz društvenog i kulturnog života Srba u Makedoniji, kao i aktivnosti makedonskih umetnika u Srbiji. Dok smo imali svoje prostorije, redovno smo organizovali susrete sa piscima, književne radionice, izložbe, turističke i druge promocije. Sada učestvujemo u raznim kulturnim aktivnostima ostalih institucija, kao što su makedonski Mladinski kulturni centar, Makedonska kinoteka, Muzej savremene umetnosti i druge kulturne ustanove“ – ističe prvi čovek ove organizacije Milutin Stančić.
Đuro Malobabić
