Sedam Vaseljenskih sabora pravoslavne crkve odigrali su se u periodu od IV do VIII veka, u vreme kada je Vizantija bila u punoj snazi. Sabore su sazivali vizantijski carevi i potpisivali saborska akta, ali nisu presudno uticali na odluke Sabora. Na Saborima su episkopi tadašnjih patrijaršija odlučivali o ključnim pitanjima hrišćanske vere i trasirali put kojim i danas idu i zapadni i istočni hrišćani. Praktično, bez tih Sabora hrišćanstvo kakvim ga danas poznajemo ne bi postojalo. Vizantija je većim delom obuhvatala tadašnje hrišćane, tako da je njen uticaj bio presudan na održavanje Vaseljenskih sabora. Autoritet careva Vasileosa i njihov ugled u hrišćanskom svetu bio je neprikosnoven. Tek sada, sa ove distance, jasno je koliko su zapravo vizantijski carevi pomogli održavanju ne samo ovih 7 velikih sabora, nego uopšte, sabornosti tadašnjih hrišćana. Ma koliko je to savremenim pravoslavnim hrišćanima strana ideja, ipak odsustvo ovakvog autoriteta danas se manifestuje i u komlikacijama povodom održavanja osmog Vaseljenskog sabora.
Vaseljenska patrijaršija ovo odsustvo autoriteta ili arbitra, koji je negda predstavljao vizantijski car, pokušava da preuzme na sebe, postavljajući se kao naslednica vizantijske države. Stoga je Svepravoslavni Sabor zakazan za jun 2016. sazvao carigradski patrijarh, što je presedan u istoriji vaseljenskih sabora.
Ipak, deo pomesnih crkava je otkazao svoje učešće na saboru (Ruska, Antiohijska, Gruzijska, Bugarska). Dva su stava međusobno suprotstavljena po pitanju validnosti i održavanja ovog sabora. S jedne strane Carigradska patrijaršija i njoj naklonjene grčke crkve (Jerusalimska, Aleksandrijska, Grčka, Kiparska) ne odustaju od održavanja Sabora, smatrajući da odluke ovako krnjeg Sabora moraju biti prihvaćene u svim crkvama, pa i onim koje ne žele da dođu. S druge strane, Ruska crkva smatra da odsustvo makar jedne crkve oduzima legitimitet Vaseljenskom saboru.
Previše je vremena utrošeno na pripremanje sabora da bi se on odlagao u nedogled. Posle više od hiljadu godina u savremenom svetu postoji čitav niz problema na koji crkva saborno treba da iznađe odgovore. Da su samo pomesni sabori dovoljni za rešavanje ovih problema, ne bi se ni javljala potreba za jednim sveopštim-vaseljenskim saborom. Stoga je hitnost Sabora neupitna. Ipak, razvoj događaja pred sam Sabor (odustajanje pojedinih crkava da dođu na Sabor, krutost carigradske patrijaršije da razmotri primedbe ovih crkava kao i način rada Sabora s kojim se dobar deo crkava ne slaže) pokazuje da je hiljadu godina možda ostavilo trajan pečat na pravoslavnu crkvu.
Odnos ruske i carigradske patrijaršije
Sa žaljenjem se može konstatovati da su nepomirljivi stavovi Ruske i Carigradske patrijaršije oko prava prvenstva u pravoslavlju. Mada pravo časti, a ne vlasti, svakako pripada Carigradu, kao majki crkvi iz čijeg okrilja su se razvile evropske pravoslavne crkve, ipak brojnost ruskih pravoslavaca daleko nadilazi sve ostale pravoslavce te Ruska crkva opravdano ne želi da prepusti primat Carigradskoj patrijaršiji koja po brojnosti gotovo da predstavlja statističku grešku u matičnoj turskoj državi. Gubitak položaja Trećeg Rima početkom XX veka, kako je sebe doživljavala Rusija i Ruska crkva po padu Vizantije, značajno je uticao na jačanje aspiracija Carigrada poduprtog anglosaksonskim interesima i geopolitičkim ciljevima. Danas su odnosi još zaoštreniji između ove dve partijaršije. Slobodno se može reći da su u sukob ruske i grčkih crkava umešani i geopolitički interesi NATO pakta. Izuzev Rusije, sve ostale pravoslavne crkve su na teritorijama pod direktnom ili indirektnom kontrolom NATO-a (Srpska i Sirijska (Antiohijska patrijaršija) crkva su razapete između NATO trupa i stalne ratne opasnosti).
Ako su ostale crkve sredinom HH veka smatrale da nema mogućnosti za održavanje Svepravoslavnog-vaseljenskog sabora, dok je Ruska crkva pod vlašću komunizma, sada Ruska crkva s istim pravom može da tretira ostale crkve koje su pod uticajem Vašingtona.
NATO i Carigradske aspiracije su se poklopile
Svakako da je u interesu jedine globalne vojne alijanse da stavi pod kontrolu sve pravoslavce, jer ukoliko to uspe preko Carigrada, a uzred, Carigrad ima iste takve aspiracije, prodor NATO-a na istok prema Rusiji je značajno olakšan i to bez ispaljenog metka. To na duže staze znači uticaj preko druge najmoćnije ruske institucije posle države, na ruski narod. Treba računati na proračunatost Anglosaksonaca, jer ukoliko im ne uspe stavljanje ruskih pravoslavaca pod kontrolu Carigrada (a to u dogledno vreme teško da će da uspe), a time indirektno i pod svoju kontrolu, ni raskol koji bi odvojio ruske pravoslavce od ostalih, za NATO interese nije loša opcija. Dakle, ako bi se desio rakol, korist za NATO alijansu je u tome što bi na ovaj način bila predupređena neka buduća pravoslavna solidarnost u slučaju konflikta NATO-a i Rusije. Što realno za NATO predstavlja ozbiljan potencijalni problem, jer su pravoslavne zemlje članice NATO duboko u pozadini. Bilo kakvi neredi ili „ustanci“ u tim pravoslavnim zemljama prilikom moguće konfrontacije (ekonomske ili vojne) sa Rusijom, značajno bi umanjili efikasnost NATO akcija, analogno događajima iz Drugog svetskog rata i Istočnog fronta.
Raskol ili, pak, ozbiljnije zahlađenje odnosa između Rusije i drugih pravoslavnih naroda, do čega ovaj Svepravoslavni sabor lako može dovesti, značajno bi pacifikovao NATO pravoslavce. U tom svetlu treba posmatrati i dolazak na Krit preko 200 FBI i CIA agenata, koji tu, navodno, dolaze radi zaštite crkvenog klira.
Kao i prilikom raskola sa Rimskom patrijaršijom pre hiljadu godina, kada su nastali Rimokatolici, Bugarska crkva je opet odigrala bitnu ulogu. Njeno izričito odustajanje od dolaska na Sabor je lančano povuklo i ostale patrijaršije koje su se kolebale. Da li je ovo, kako su pojedini domaći mediji naglasili, „odbrana Pravoslavlja“, ili je i to deo plana Anglosaksonaca, s obzirom da je i Bugarska članica NATO-a, teško je u ovom momentu reći, a ostaju samo spekulacije i teorije zavere.
Srpska crkva je do sada važila za „nesvrstanu“ po pitanju sukoba Carigrada i Moskve. Prvobitno je i Srpska crkva najavila mogućnost odustajanja od Sabora na Kritu ukoliko se ne izvrše određene izmene. Na ovu srpsku odluku se pozvala Ruska crkva prilikom nedavnog vanrednog zasedanja Sinoda na kome je odlučila da ne ide na Krit dok se ne izvrše izmene. Međutim, SPC je u poslednjem momentu prelomila i odlučila da ide na Krit pod izgovorom da će se povući sa Sabora ukoliko se ne razmotre i pitanja onih crkava koje neće prisustvovati.
Ovde se SPC opet postavila negde između ruskih i carigradskih interesa, pokušavajući da balansira. Nezavidan je položaj svih manjih pomesnih crkava u ovom sukobu Moskve i Carigrada, jer mogući raskol bi se katastrofalno odrazio upravo na te manje crkve, od kojih je naša najosetljivija. Pitanje je kakve ćemo „sredine“ moći da se držimo ukoliko zaista dođe do raskola i šta bi uopšte mogao biti treći put u takvoj situaciji, a da ne podrazumeva prekid opštenja sa jednom od ove dve uticajne patrijaršije u Pravoslavlju.
Tako se nezavidna pozicija Srbije u nastojanju da balansira između Zapada, predvođenog Amerikom sa jedne, i Rusije sa druge strane, prelama i na rizičnu poziciju SPC u sličnoj situaciji. Ono što bi kao primarno pitanje trebalo sebi da postavljaju srpski arhijereji, ali i srpska politička elita (koja ima uticaj na SPC), jeste da li to što rade otvara mogućnost i unutrašnjeg previranja i raskola. Mi smo mali narod i „mala crkva“ te našim arhijerejima ne treba da bude prva briga „šta će biti sa Svepravoslavnim saborom“, već šta će biti sa nama u tim turbulentnim pojavama i podelama. Na našoj crkvi je da odgovorno deluje i da čuva, pre svega, unutrašnje jedinstvo, koje lako može biti ugroženo podelama na liniji Moskve i proameričkih grčkih crkava.
Željko Injac
Vidovdan
