U susret najavljenoj deklaraciji o zaštiti Srba

Srpsko nacionalno pitanje kao identitetsko i(ili) državno

Piše: Zoran ČVOROVIĆ

Zašto nam je potreban jedan nacionalni program

Neposredno posle izlaska sa predloga o „unutrašnjem dijalogu” o Kosovu i Metohiji, Aleksandar Vučić je srpskoj javnosti predočio ideju donošenja deklaracije o zaštiti i očuvanju srpskog naroda. Mada se posle svega srpska javnost danas očigledno nalazi u stanju svojevrsne nacionalne apatije, ona će svakako većinski pozitivno reagovati na ovakvu ideju; osim ako ne pripada najamničkoj strukturi drugosrbijanskih autošovinista.

Pozitivan odnos većine Srba prema predlogu jedne takve deklaracije, nezavisno od njihovog ideološkog pogleda i geografskog porekla, proističe iz kolektivnog uverenja o tome da je poslednji trenutak da se definiše srpski nacionalno-državni program, a u okviru njega interesi, ciljevi, pravci, načini delovanja i faze realizacije, te da se tako zaustavi sadašnji ubrzani i višestrani nacionalni sunovrat.

Uz to, većini Srba se čini nasušnim donošenje jednog takvog dokumenta, jer polaze od iskustva iz poslednje decenije 20. veka. U srpskom narodu (osim kod autošovinista) dominira uverenje da je srpska nacionalna politika devedesetih godina prošlog veka pretrpela čitav niz poraza i neuspeha, upravo zbog toga što nije bila sposobna da iznedri jedan ozbiljan nacionalni program, koji bi objedinio i mobilisao Srbe različite zavičajnosti i političkih opredeljenja. Bez takvog programa Srbi su nespremno dočekali razbijanje Jugoslavije i do danas se nisu ni politički pribrali, niti skrasili pod krovom jednog državno-pravnog Doma. Iako se nepovoljno delovanje spoljnog faktora ni u kom slučaju ne može ignorisati kada se analizira bilans srpske nacionalne politike iz devedesetih godina, teško da su Srbi bez jednog takvog programa mogli da izbegnu sadašnju sudbinu savremenih nomada. Politika koja nije imala unapred definisane ratne i državne ciljeve, morala je da stvori na prostoru od Kinina do Prizrena nove, neplanirane i neželjene Čarnojeviće. U takvim uslovima, jedni su se među ondašnjim političkim prvacima zalagali za tzv. Veliku Srbiju, drugi za skraćenu Jugoslaviju, treći za neodložnu i bezuslovnu kapitulaciju, ali su svi zajedno pristajali, po logici spoljnog pritiska, opstanka na vlasti i ideološkog slepila, da se granice i interesi Srpstva približe nekadašnjim međama Beogradskog pašaluka.

Nacionalni program između mita i realnosti – hrvatski primer

Nasuprot uvreženog uverenja, danas ojačanog pod utiskom naših skorašnjih nacionalnih poraza, srpska politika je u periodima mira tokom celog 20. veka bila zatočnik vulgarnog političkog realizma. Hrvati, a zajedno sa njima i oni veštački etniteti koje je hrvatski (antisrpski) politički inženjering stvorio od delova srpskog nacionalnog organizma, bili su za to vreme ljuti zatočnici nacional-političkih mitova.

Devedesetih godina prošlog veka, zbog neodgovornosti i nesnalaženja rasipnih naslednika, pred našim očima se rastakala državno-pravna zaostavština naših predaka, koju su oni krvavo stekli i uneli pod jugoslovenski krov. Zahvaljujući tome, državno-pravni beskućnici iz 1918. godine uspeli su da se skuće na rasutim delovima srpske nacionalne zaostavštine. Bio je to konačni bilans vulgarne real-politike srpske pseudoelite, koja je tokom sedamdeset godina isključivo verovala u geopolitičku realnost Jugoslavije, a naročito u stvarnost „masnih” političkih položaja. Za to vreme je hrvatska nacionalna elita, pod svim režimima i ideologijama, neprekinuto i jednodušno sanjala istorijsko-pravni mit tzv. Trojedice (teritorijlno i organizaciono objedinjavanje tri istorijska individualiteta koja su činila fiktivnu tzv. Kraljevinu Hrvatske, Slavonije i Dalmacije), uz dodatne snove o desrbizovanoj Bosni, Hercegovini, Boki, Crnoj Gori, Vojvodini i Kosovu i Metohiji.

Zar se može smatrati realističnim zalaganje hrvatskih političkih prvaka u 1920. i 1921. godine za konstituisanje tzv. Trojednice (Banska Hrvatska, Slavonija i Dalmacija) i shodno tome preuređenje novostvorene Kraljevine SHS u realnu uniju, po ugledu na Austro-Ugarsku? Kada se zna da su Hrvati izgubili državnost još daleke 1102. godine, da je Dalmacija vekovima bila državno-pravno odvojena od Banske Hrvatske i Slavonije, a da su završetak rata 1918. godine Hrvati dočekali u taboru poražene Austro-Ugarske?

Bez obzira na sve to, Hrvatska seljačka stranka podiže 1920. godine pobunu protiv novih vlasti, a 1921. izlazi sa nacrtom ustava u kome je predviđeno konstituisanje tzv. Trojednice kao jedinstvene državne jedinice u okviru jugoslovenske realne unije. U nacrtu ustava poslanika tzv. hrvatske zajednice, odnosno Narodnog kluba, koji je u Ustavotvornoj skupštini SHS izražavao stavove hrvatske inteligencije, predlaže se podela Kraljevine SHS na šest pokrajina koje bi činile jednu labavu realnu uniju opet po modelu Austro-Ugarske: 1) Srbija sa Starom Srbijom i Makedonijom, 2) Hrvatska, Slavonija, Dalmacija i Međumurje, 3) Crna Gora, 4) Bosna i Hercegovina, 5) Vojvodina (Bačka, Banat i Baranja) i 6) Slovenija. Iza ovog predloga ustava stajao je, između ostalog, potpis dr Marka Laginje, koji je u vreme pobune HSS kao zagrebački ban odbio da spreči održavanje pobunjeničke skupštine, pravdajući se da kao „Hrvat i čovjek” nije mogao da rizikuje da se prolije nevina krv.1) Tako je ovaj hrvatski politički prvak, birajući između odanosti nacionalnom političkom mitu tzv. Trojednice i privilegija u novom jugoslovenskom režimu – odabrao mit.

Ustavni predlozi Hrvata o konstituisanju tzv. Trojednice u okviru Kraljevine SHS ne samo da su te 1921. godine bili posvađani sa političkom realnošću, jer je poraženi od pobednika tražio da mu dodeli državnost koju je izgubio pre više od 900 godina, već su delovali itekako passe prema ondašnjim glavnim tendencijama u međunarodnim odnosima i međunarodnom pravu. Naime, sile Antante su 1917. godine u proklamaciji ratnih ciljeva proglasile pravo na samoopredeljenje naroda za rukovodno načelo preuređenja posleratne Evrope. I tek što se rat završio, poraženi Hrvati u pitanju ustavnog preuređenja nove SHS, svoje nacionalne interese brane pozivanjem na doktrinu „hrvatskog povjesnog”, odnosno „hrvatskog državnog prava”, kao negacije prava naroda na samoopredeljenje. Mada su na strani Srba bile ne samo slavne ratne pobede, već i pravo naroda na samoopredeljenje, kao ondašnji apsolutni međunarodno-pravni šik, Hrvati im se odlučno suprostavljaju anahronim „historijskim pravom” i to na onim teritorijama koje su 1921. godine Srbi mogli lako da brane pozivanjem na pravo naroda na samoopredeljenje – u Bosni, Hercegovini, Crnoj Gori, Makedoniji. To što su u ovim, tada demografski vitalnim pokrajinama, „ovce” bile srpske, nije uticalo na Hrvate da pod utiskom vulgarne real-političke i skorojevićke „mudrosti” – čije ovce toga i planina – odbace mit „povjesnog državnog prava”. Jer, stvarni tvorci ovog mita su iz ugla vatikanskih biblioteka itekako dobro znali da su u istoriji važni samo procesi dugog trajanja.

On što je 1921. delovalo kao mit i što hrvatski nacionalni pokret tada nije uspeo da ostvari, u avgustu 1939. godine postalo je realnost. Donošenjem protivustavne Uredbe o Banovini Hrvatskoj ostvaren je hiljadugodišnji san Hrvata o političkom objedinjavanju Banske Hrvatske, Slavonije i Dalmacije. Zahvaljujući velikodušnosti srpskih vlastodržca, hrvatski mit je postao 1939. godine realnost ne samo na području tzv. Trojednice, već i u Dubrovniku, Mostaru, srednjoj Bosni, bosanskoj Posavini i delu Srema.2) Pošto je Banovina Hrvatska u Kraljevini Jugoslaviji dobila položaj sličan onom koji je imala Ugarska u Austro-Ugarskoj kao realnoj uniji (ovde)3), hrvatski politički pokret je tako 1939. godine uspeo da obnovi klicu hrvatske državnosti izgubljenu daleke 1102. godine. Ono što je iz ugla 1102. godine, a naročito bliske 1918. godine delovalo kao mit, Hrvati su pretvorili u stvarnost. Pre svega zato što su uspeli da svojom jednodušnošću ubede političke prvake Srba da je te 1939. godine mitska hrvatska državnost od Zagreba do Iloka i Dervente i od Sušaka do Mostara i Dubrovnika, postala politički stvarnija od same Jugoslavije, te da je u stanju da ugrozi realnost privilegija i sinekura srpskih političkih vođa.

Obnovljena u granicama Banovine Hrvatske, činilo se da se hrvatska državnost u novembru 1943. godine ponovo preselila u mit, jer je na njoj bio utisnut žig genocidne NDH i kolektivnog hrvatskog opredeljenja za sile Osovine, čiji je poraz posle Staljingrada i Kurska bio sve realniji. I opet su politički Hrvati, mada u realnoj poziciji ratnih gubitnika, jednodušno stali iza mita o „historijskom državnom pravu”, odnosno iza tzv. Trojednice kao minimalnog hrvatskog nacionalnog interesa. I mitska Trojednica je na Drugom zasedanju AVNOJ-a izronila u stvarnost pod nazivom federalne Republike Hrvatske. Istovremeno im je kao ratnim gubitnicima pošlo za rukom da u odluci AVNOJA o federalnom uređenju Jugoslavije realizuju zamisao iz ustavnog nacrta „hrvatske zajednice” od 1921. godine o podeli države na šest federalnih jedinica. Jedina razlika u odnosu nacrt iz 1921. godine ogledala se u tome što je AVNOJ proglasio federalnom jedinicom Makedoniju, a ne Vojvodinu. Pitanje položaja ove druge je ostavljeno za kasnije, jer se neočekivano ukazala šansa za desrbizaciju Makedonije, koja je 1921. godine i za mitomane Hrvate bila jednaka nacionalnoj bajci.

Dok Srbe danas pozivaju da se okanu „mitova” srpske državnosti na Kosovu i Metohiji, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini, kako bi se suočili sa političkom realnošću moravske Srbijice, hrvatski politički pokret ni u okvirima EU ne odustaje od realizacije mitova Crvene Hrvatske, hrvatske državne granice na Drini i na Savi u Zemunu. Dovoljno je pogledati novi identitet Montenegra, koji ne bi mogao da bude stvoren bez podrške Zagreba i Kaptola, a koji po svemu podseća na konvertitski identitet stanovništva Zapadne Hercegovine i dalmatinske Zagore. Zahvaljujući kroatizaciji koja se odvija pod velom montenegrinizacije, u srpskoj Crnoj Gori i Boki se pred našim očima trabunjanja „popa Dukljanina” i njegova fantazmagorija o Crvenoj Hrvatskoj (Croatia Rubea) pretvaraju u političku realnost.

Nacionalni program ili politikantski pamflet

Iako je glad za nacionalnim programom, kao što rekosmo, očigledna i opravdana s obzirom na nezavidnu situaciju u kojoj se srpski narod danas nalazi (sa još nezavidnijom perspektivom), ta ista situacija zahteva trezven i ozbiljan pristup, jer možda istorijskog vremena za ispravljanje greške neće biti. O sadržaju buduće deklaracije o zaštiti i očuvanju srpskog naroda moguće je suditi samo na osnovu izjava njenog predlagača, A. Vučića.

Prema onome što je Vučić izjavio 2. 9. 2017. godine, buduća deklaracija će se ograničiti na odbranu jednog korupsa prava, koja treba da uživa srpski narod nezavisno od toga gde on živi. Reč je o klasičnim ličnim i kolektivnim pravima kojima se štite pojedini elementi nacionalnog identiteta, a među kojima je Vučić posebno istakao pravo na upotrebu srpskog jezika i ćiriličnog pisma, izučavanje i negovanje srpske kulture, izučavanje srpske istorije i negovanje slobodarskih tradicija, pravo na informisanje na srpskom jeziku.(ovde)4) Iako je reč o pravima čije je uživanje garantovano brojnim međunarodnopravnim dokumentima, što je istakao i sam Vučić, kao i ustavima bivših jugoslovenskih republika u kojima živi srpski narod, nepoštovanje u praksi ovih prava, u Hrvatskoj, Crnoj Gori, Federaciji BiH, Makedoniji i Sloveniji, zahteva da se ona nađu u jednom dokumentu koji bi trebao da ima karakter srpskog nacionalnog programa. Posebno što se u ovom slučaju predlaže izrada jednog pratećeg akcionog plana u kome bi bile definisane radnje i rokovi za poboljšanje sadašnjeg lošeg položaja srpskog naroda na navedenim teritorijama.

Da li pobrojane teme čine suštinu nerešenog srpskog nacionalnog pitanja i da li, shodno tome, dokument koji je ograničen na ovaj krug pitanja može da ima karakter jednog srpskog nacionalnog programa, kakvim nam se predstavlja?

Deklaracija koja bi se ograničila na pitanja zaštite prava na jezik, pismo i kulturni identitet Srba, a koja bi, pri tom, ćutke prešla preko prava srpskog naroda na državnost, odnosno konstituitivnost i na političko-teritorijalno samoorganizovanje u onim državama u kojima su Srbi autohtoni i državotvorni narod (Crna Gora, BiH, Hrvatska i deo Makedonije, tzv. Stara Srbija), lišila bi srpsko nacionalno pitanje elementa državnosti, bez koga ovo pitanje van granica današnje Srbije degradira u manjinsko pitanje. Pošto državnost podrazumeva teritoriju, srpsko nacionalno pitanje je pre svega državno i teritorijalno, a tek u vezi sa tim i posle toga identitetsko. Ono je samo identitetsko u Temišvaru, Sent Andreji i Ljubljani, dok je u Banja Luci, Palama, Podgorici, Herceg-Novom, Kninu i Vukovaru, te u Srbiji od Subotice do Kačanika – pre svega državno i teritorijalno.

Srpsko nacionalno pitanje van granica Srbije, bez KiM, isključivo je manjinsko pitanje za Vašington, NATO pakt i briselsku birokratiju. Za njih je pitanje srpske državnosti u Crnoj Gori, Hrvatskoj i na Kosovo i Metohiji konačno skinuto sa dnevnog reda, time što su njihovi ustavi „ispražnjeni” od Srba i srpske državnosti. Tako u Ustavu Crne Gore stoji da je ona nastala „na osnovu istorijskog prava crnogorskog naroda na sopstvenu državu” (ovde)5), što je samo kasnija i skraćena replika stava o „historijskom državnom pravu” iz Preambule Ustava Hrvatske: „Izražavajući tisućljetnu nacionalnu samobitnost i državnu opstojnost hrvatskoga naroda, potvrđenu slijedom ukupnoga povijesnoga zbivanja u različitim državnim oblicima te održanjem i razvitkom državotvorne misli o povijesnom pravu hrvatskoga naroda na punu državnu suverenost” (ovde).6) O manjinskom karakteru srpskog pitanja u tzv. Republici Kosovo dovoljno jasno govori čl. 3. tzv. ustava, prema kome „Republika Kosovo je multietničko društvo, koje se sastoji od Albanaca i ostalih zajednica” (ovde).7) Odnos Vašingtona, Brisela i NATO pakta prema srpskoj državnosti u BiH samo je na prvi pogled drugačiji od odnosa prema srpskoj državnosti na KiM, u Crnoj Gori i Hrvatskoj. Prihvatanjem Ustavom ujemčene konstituitivnosti Srba u BiH, srpsko pitanje u BiH se od strane zapadnih centra moći makar nominalno ne tretira kao manjinsko. Međutim, svi postupci koje su preduzimani od Dejtona do danas pokazuju da je prava namera ovih centara moći da srpsku državnost u BiH ostave bez teritorijalne osnove, tako što će ukinuti Republiku Srpsku, a BiH prekomponovati u građansku regionalnu državu. Time bi i srpsko nacionalno pitanje u BiH prestalo da bude državno (=teritorijalno) i pretvorilo bi se u identitetsko.

Nasuprot tome, od životne je važnosti za celinu srpskog naroda da buduća deklaracija o zaštiti i očuvanju srpskog naroda, srpsko nacionalno pitanje, posebno u Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori, tretira kao par exselance državno pitanje. U deklaraciji bi morao da se zauzme stav da srpska državnost u BiH, čiji je izraz Republika Srpska, mora da opstane po svaku cenu i da pri tom neizostavno bude unapređena vraćanjem Republici Srpskoj protivpravno oduzetih nadležnosti. Takođe, deklaracija bi morala da sadrži zahtev za vraćanjem oduzete državnosti srpskom narodu u Crnoj Gori, tako što bi Srbi postali konstituitivni narod. Pošto je državnost koja nije teritorijalno obezbeđena uvek kratkog veka, deklaracija bi morala da se založi za primenu modela belgijskog federalizma u Crnoj Gori, u kome bi Srbi uživali i personalnu autonomiju (na celom području Crne Gore) i teritorijalnu autonomiju (na severu Crne Gore – Vasojevići i Pljevlja, u staroj Hercegovini – Nikšić, Piva, Drobnjaci, kao i u Boki). Pitanje srpske državnosti na KiM deklaracija bi morala da tretira u skladu sa Ustavom Srbije i Rezolucijom 1244 UN, a to znači u okviru državnosti Srbije. Pitanje srpske državnosti u Hrvatskoj, kao i u Makedoniji, mora biti otvoreno u deklaraciji, ali nam se čini da ono, makar u ovom trenutku, nema svojstvo nacionalnog prioriteta broj jedan, kakvo je srpsko državno pitanje u BiH i Crnoj Gori. Pri tom, deklaracija mora poći od stava da se ni jedan teritorijalni aspekt srpskog državnog pitanja ne može razmatrati odvojeno. Mudrost nalaže da u jednoj deklaraciji, iza koje bi stali politički zvaničnici Srbije i Republike Srpske, mnogo što šta bude i prećutano.

Međutim, ukoliko deklaracija ostane na nivou odbrane jezika, pisma i kulturnog identiteta srpskog naroda, onda ona neće ispuniti višedecenijsko očekivanje da se napokon dobije jedan sveobuhvatni nacionalno-državni program, te da se posredstvom njega velike sile i svetska javnost upozore da na Balkanu neće biti stabilnosti sve dok se ne reši srpsko državno pitanje. Predstavljanje srpskog pitanja van granica Srbije kao identitetskog (=manjinskog), a ne državnog, sasvim je u skladu sa odredbama o regionalnoj saradnji iz SSP. Takva deklaracija bi bila jednostrana politička izjava srpskih predstavnika da prihvataju kao trajno ono rešenje srpskog državnog pitanja koje je NATO devedesetih godina, u uslovima globalne unipolarnosti, nametnuo silom. Posmatrana u međunarodnom kontekstu, ovakva deklaracija bi poslužila kao političko sredstvo za istiskivanje Rusija sa Balkana. Jer, ako bi srpski zvaničnici jednom jednostranom izjavom volje sami oduzeli srpskom nacionalnom pitanju u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini (Republici Srpskoj) i na Kosovu i Metohiji svojstvo državnog pitanja i sveli ga na manjinsko, onda bi izostala potreba za spoljnopolitičkim zastupništvom Rusije u rešavanju srpskog nacionalnog pitanja. Držanje srpskog nacionalnog pitanja kao državnog – otvorenim, ostavlja mogućnost Rusiji da se vrati na Balkan i to u obimu i na način koji je priliči jednoj velikoj sili.

Sa unutrašnjeg aspekta, deklaracija koja bi srpsko nacionalno pitanje svela na identitetsko ostvarila bi vekovni interes geopolitičkih suparnika Srba da srpsko pitanje van Srbije konačno pretvore u manjinsko. O takvom konstantnom interesu naših vekovnih neprijatelja najbolje svedoči jedan zapis Slobodana Jovanovića, s kraja 1944. godine. Kada se u Londonu „povela akcija za pretvaranje Jugoslavije u federaciju sa tri jedinice (srpska, hrvatska i slovenačka), Siton-Votson je rekao da ne može biti federacije između srpske jedinice koja broji 9 000 000, hrvatske koja broji 3 000 000 i slovenačke koja broji 1 000 000. U federaciji (danas čitaj Zapadni Balkan, prim. Z. Č.) ovako neuravnoteženih jedinica postojala bi uvek srpska nadmoćnost. To su razlozi zbog kojih valja prebiti kičmu Srbima i podeliti ih u nekoliko jedinica (danas čitaj nesrpskih država, prim. Z. Č.). U ovo je Siton-Votson ubedio i britanske nadležne faktore. U ovome se danas britanska politika slaže s partizanskom. Na Srbiju Englezi danas gledaju kao na Prusku. Kao što valja prebiti kičmu Pruskoj, jer ujedinjenje Pruske s drugim nemačkim državama znači prusizaciju cele Nemačke, tako bi trojna federacija bila serbiziranje svega. A Englezi to neće”.8) Sledstveno, deklaracija koja bi srpsko pitanje van Srbijice bez KiM tretirala kao identitetsko (=manjinsko) predstavljala bi nastavak opredeljenja srpske pseudoelite da u ime vulgarne real-politike, kao 1943. godine, ostvaruju hrvatski politički mit, a preko njega interese zapadnih centara moći. Otuda pisac ovih redova, bez namere da bude maliciozan u jednom tako značajnom pitanju, mora da konstatuje kako takva deklracija ne bi mogla da ima svojstvo jednog autentičnog nacionalnog programa, već bi to bio još jedan jeftini politikantski pamfleta za zloupotrebu nacionalnih osećanja zarad golog opstanka na vlasti.

Srpska nacionalna politika danas nema razloga da bude ništa više realistična u postavljanju nacionalnih ciljeva nego što je to 1918. i 1943. godine bila hrvatska nacionalna politika. Pri tom, ne treba zaboraviti da je hrvatska nacionalna politika ove prelomne istorijske tačke dočekivala sa rukama krvavim do ramena, dok srpska nacionalna politika ni posle poslednjih ratnih događaja nema na sebi teret ni približno slične moralne hipoteke.

Dužnost je sadašnjih generacija Srba da svom potomstvu ostave srpsko nacionalno i državno pitanje u stanju otvorene perspektive, jer ono samo kao takvo nosi u sebi potencijal motivacionog faktora, koji može da dovede do moralne, demografske, ekonomske i svake druge obnove Srpstva. Tu činjenicu mora da uzmu u obzir pisci deklaracije. Ukoliko bi budućim generacijama ostavili srpsko nacionalno i državno pitanje zatvoreno u sadašnjim nasiljem nametnutim granicama, onda bi se ono pretvorilo u još jedan snažan motiv za emigraciju.

1) M. Pavlović, Srpska pravna istorija, Kragujevac, 2005, str. 660-663.
2) M. Pavlović, Srpska pravna istorija, str. 772-787.
3) M. Pavlović, Ceo život Jugoslavije u dva državna oblika, Zbornik Matice srpske za društvene nauke,1/2014, str. 19-23. www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0352-5732/2014/0352-57321446009P.pdf
4) www.slobodnaevropa.org/a/28712188.html
5) www.gov.me/biblioteka/1055251939.pdf
6) narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2001_05_41_705.html
7) www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Ustav1.pdf
8) M. Pavlović, Srpska pravna istorija, str. 854-855.

fsksrb.ru