Autor: Vanja Glišin
Podređen položaj Srbije i srpskog naroda na početku trećeg milenijuma jasno se ogleda na nekoliko nivoa: lokalnom, regionalnom i globalnom, i u dve perspektive: unutrašnjepolitičkoj i spoljnopolitičkoj. Smatramo da analizi takvog položaja Srbije i srpskog naroda treba pristupiti uzimajući u obzir nekoliko geopolitičkih faktora, kako bi se razjasnili nivoi podređenog položaja i zamagljene perspektive.
Prvo, prostor srpskih zemalja karakterišu a) graničnost i b) kontaktnost, kao dva viševekovna geopolitička obeležja. Prostor srpskih zemalja tokom istorije lociran je kao granica na imperijalnim putevima, religijska granica, vojna granica i granica Evrope. Osim toga, ovo je prostor na kom se ukrštaju tri tradicionalne konfesije i tri civilizacijsko-kulturološka kruga, čineći tako civilizacijsko-kulturološku granicu, ali i dobijajući obeležje kontaktnosti. Oba obeležja, pored političkih i administrativnih, iscrtala su dalekosežnije diskurzivne i civilizacijske granice koje su narušavale teritorijalnu, kulturološku i civilizacijsku celovitost srpskog naroda, čineći ga ranjivim i lakim plenom za teritorijalne aspiracije agresivnih suseda, preveravanje, progon, otimanje verske i kulturne baštine i slično. Da to nije stvar prošlosti, jasno nam ukazuju aktuelni tokovi na Kosovu i Metohiji, u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj.
Geopolitička obeležja
Drugo, neophodno je pratiti dva povezana geopolitička obeležja, i to a) položaj u geopolitičkom čvoru i b) fragmentiranost. Najpre, položaj u isprepletenim i paralelnim interesima regionalnih i globalnih sila, odnosno u geopolitičkom čvoru, pozicionira srpske zemlje u zonu nadmetanja velikih sila. Srpski položaj u takvoj zoni otežava niz geopolitičkih stereotipa Zapada koji Srbe percipiraju kao male pravoslavne Ruse na Balkanu i rusku šansu za ozbiljnije nastupanje u ovom regionu, usled čega srpski narod trpi pritisak imperijalne prese koja ga po svaku cenu destruiše do statusa objekta u međunarodnim odnosima. U tom kontekstu, fragmentiranost može biti faktor nove destabilizacije srpskog naroda, i to aktiviranjem potencijalnih geopolitičkih žarišta u Srbiji ili van nje kako bi se preuzele ključne geopolitičke tačke u kojima participiraju Srbi.
Treće, podrazumevaju se dva osnovna nivoa posmatranja a) spoljašnji i b) unutrašnji. Ukoliko se krene od opšteg sagledavanja spoljašnjih faktora, neophodno je razumeti poziciju Srbije u globalnoj projekciji stvaranja novog svetskog poretka. Najpre, Srbija se nalazi na poluperiferiji koja nije u potpunosti globalizovana, zbog čega je treba uključiti u zapadne strukture i potčiniti globalnom centru moći. Ukoliko se države suprotstave tom procesu, bivaju proglašene odmetničkim i izložene destruktivnoj politici do potpunog rastrojstva. Sudbina država poput Srbije još je mračnija ako uzmemo u obzir Hantingtonov model pocepane zemlje i shvatimo civilizacijsku zacementiranost koja se u realpolitici odrazila na poziciju Rumunije, Bugarske i Grčke u krugu zapadne civilizacije.
Položaj Srbije: „The West and the Rest“
U slučaju Srbije to bi moglo da ima dalekosežne posledice, jer uprkos svim pokazateljima koje nam vodeće zemlje Evropske unije šalju, namećući netipične uslove u procesu integracija, kao što je odricanje od dela teritorije, domicilne političke elite nastoje da izvrše proces pozapadnjačenja, odnosno civilizacijske i geopolitičke konverzije, iako su osuđene na neuspeh. Uz sve navedeno, unutrašnji faktori poput: 1. političke konfuzije i klijentelizma ka globalnim centrima moći, 2. društvene podeljenosti i neusaglašenosti, 3. ekonomske krize, zavisnosti i uslovljenosti, 4. kulturne i identitetske zapuštenosti, 5. intelektualne skrajnosti i medijske marginalizacije nacionalnih ideja, 6. jezičke i simboličke potisnutosti, 7. kriminala i korupcije, 8. obrazovne graničnosti i prosečnosti; jasno pokazuju u kakvoj se poziciji nalazimo i da smo u formuli „The West and the Rest“, zapravo Rest.
Ukoliko želimo bolje društvo i državu, neophodno je da budemo državotvorni. To znači da moramo očuvati državni suverenitet i teritorijalni integritet, aktivno pristupajući međunarodnoj politici. Neophodno je da nastavimo sa jačanjem političkih, ekonomskih, privrednih, infrastrukturnih, kulturnih i obrazovnih kapaciteta države, kritički pristupajući i Zapadu i Istoku. Važno je da očuvamo kulturno-istorijsko nasleđe srpskog naroda, jezik, pismo i nacionalne simbole, kao vezivnu nit suštinskog postojanja.
Od političke elite se to očekuje, ali za uspešno sprovođenje nije dovoljna samo misao da to tako treba, već istinska volja i ljudski kapaciteti. Autori smatraju da je neophodno uspostavljanje jasnog nacionalnog narativa, vraćanje poverenja u intelektualce i jačanje (nacionalno osvešćenih) intelektualnih kapaciteta u javnim poslovima. Srpskoj intelektualnoj eliti treba omogućiti veći prostor za kritičko posmatranje stvarnosti, konstruktivno savetovanje i profesionalno delovanje, za Srbiju, ne protiv nje.
Iz knjige „Savremeni međunarodni odnosi i geopolitika“, autori LJubiša Despotović i Vanja Glišin
