Potiče iz 9. vijeka i bila je sjedište raške episkopije, koju je ustanovio Sveti Sava. Od 1979. godine Petrova crkva pored Novog Pazara nalazi se na UNESCO-voj listi svjetske baštine, u sklopu spomenika srednjeg vijeka – Stari Ras. U njoj se, prema Ilarionu Ruvarcu, Stefan Nemanja odrekao prestola kad je pošao da se zamonaši
Danas se s nesumnjivom sigurnošću može tvrditi da Petrova crkva u raškoj oblasti pored Novog Pazara predstavlja najstariji spomenik crkvene arhitekture na prostoru Srbije. Punim nazivom to je Crkva Svetih apostola Petra i Pavla, potiče iz 9. vijeka i prvobitno je to bilo sjedište raške episkopije, koju je ustanovio Sveti Sava.
Ipak, iskopavanja ispod poda crkve krajem 50-ih godina prošlog vijeka otkrila su starine prvorazredne važnosti: grčke skulpture i keramiku iz 7. i 6. vijeka prije nove ere, kao i kneževski grob iz 5. vijeka prije nove ere, s adekvatnim regalijama – „znacima vladarskog dostojanstva“, haljinama, zlatno-srebrnim nakitom, maskama, perlama i atičkom keramikom. Ranohrišćanska bogomolja na ovom mjestu potiče iz 7. vijeka nove ere, a unutrašnjost crkve oslikavana je freskama u 10, 12. i 13. vijeku.
Crkva je izgrađena u vizantijskom stilu „bez prozora i ukrasa“, ili kako kaže pop Dukljanin u svom ljetopisu, „crkvu je digao kralj Beluš (veliki župan Srbije, op. a.) sa svojim Romejima“. Crkva ima osnovu rotonde („u osnovi nigde jednog pravilnog oblika – jednog pravog ugla“), odnosno predstavlja tip građevine izvedene na centralnoj kružnoj osnovi, pokrivene kupolom i s upisanim četverolistom na podu crkve i u kamenom puteljku na prilazu crkvi. Po načinu gradnje crkva Svetih apostola Petra i Pavla slična je crkvama s jadranskog prostora (crkva sv. Donata u Zadru), u Italiji (bazilika sv. Marka u Veneciji), Gruziji i Armeniji, koje potiču od 7. do 9. vijeka. Od 1979. godine Petrova crkva pored Novog Pazara nalazi se na UNESCO-voj listi svjetske baštine, u sklopu spomenika srednjeg vijeka objedinjenih pod zaštićenom cjelinom – Stari Ras.
Ono što je važno za historiju, kulturu i nacionalni identitet Srbije jest da su neki od najznačajnijih događaja iz perioda vladavine dinastije Nemanjića i prve srpske države vezani za ovu crkvu. Kako piše arhimandrit Ilarion Ruvarac, u ovoj je crkvi „i Nemanja prešao u pravoslavlje a u njemu se na saboru i prestola odrekao, kad je pošao da se zamonaši. U tursko doba bila je crkva jedno vreme barutni magacin.“ Taj Nemanja kojeg spominje Ruvarac bio je naravno Stefan Nemanja, srpski veliki župan (1166–1196), koji se izborio za političku samostalnost Srbije u odnosu na vizantijsko carstvo. Ostvario je ujedinjenje gotovo svih srpskih oblasti (Raška, Duklja, Travunija, Humska zemlja, Neretvanska krajina) u jedinstvenu srpsku državu. Bio je rodonačelnik srpske vladarske dinastije Nemanjića, koja se održala na vlasti sve do 1371. godine. Također, zajedno sa sinom Svetim Savom, Stefan Nemanja se smatra i jednom od najzaslužnijih ličnosti u historiji Srpske pravoslavne crkve, koja Stefana Nemanju slavi kao Svetog Simeona Mirotočivog. Doba njegove vladavine predstavlja prijelomni period u političkoj i kulturnoj historiji Srba.
Nijemi svjedok tog prijelomnog perioda bila je i ta crkva Svetih apostola Petra i Pavla pored Novog Pazara, u kojoj su se održavali narodni i crkveni sabori, gdje su se na vlasti smjenjivali članovi dinastije Nemanjića ili su se oni te vlasti odricali zarad posvećivanja i odlaska u manastire. Srpski vladari iz porodice Nemanjića tu su crkvu oslikavali, nadograđivali i čuvali vjekovima. Danas, ako se stoji u porti ove crkve, posute grobovima od tko zna kada, s nakrivljenim krstovima i pločama ispisanim nekim čudnim staroslavenskim jezikom, mora se stajati s poštovanjem i prema značajnim ljudima i prema prohujalom vremenu.
