Nekada davno, u jednoj nepreglednoj imperiji koje je prvo i za sada jedino u istoriji uspelo da objedini pod istu kapu zapadni i južni deo evropskog kontinent, postojale su provincije koje će i državno i društveno pa čak i biološki posrnulom Rimskom carstvu produžiti život za bar dva dodatna veka, ako ne i više. Te provincije su bile smeštene na prostoru današnje Srbije.
Premda osvojene još u drugom veku pre nove ere, nikada nisu u punom smislu romanizovane, kao što se to desilo sa Galijom i Hispanijom. Uzrok tome pre svega treba tražiti u žilavosti, anarhičnosti, antiautoritativnosti, ćudljivosti, tvrdoglavosti i konzervatizmu ondašnjeg balkanskog (srpskog) stanovništva: svaka sličnost sa današnjim žiteljima ovog prelepog poluostrva nije slučajna.
Čak i kada je Sirmijum, današnja Sremska Mitrovica, postala prestonica ogromne prefekture Ilirikuma i jedna od četiri prestonice celog carstva, unutrašnjost naših zemalja ostala je u najvećoj meri divlja i nesputana.
Ovo se pokazalo kao presudno u istoriji Rima, ali i kao presudno za potonju istoriju sveta. Taj je divlji Balkan od trećeg veka pa nadalje bio rezervoar iz koga je imperija crpela snažne careve i ludački hrabre legionare koji su je održavali u životu kada su svi njeni ostali podanici bili spremni da padnu na kolena pred varvarima. Nećemo se baviti izvlačenjem paralela sa sadašnjicom, ali ste vi slobodni da ih izvučete. Možda jednoga dana Balkan ponovo spasi Evropu.
Ako ste spremni da zaronite u ovaj svet spletki, dinastičkih borbi, građanskih i spoljnih ratova, i paklene ambicije koja je omogućila prostim pastirima da postanu gospodari svet, idemo!
MAKSIMIN TRAČANIN ILI MAKSIMIN PRVI
Rođen je oko 173. godine u Trakiji ili Meziji. Za cara ga je 235. izvikala vojska u Majncu, nakon što je prethodno prvo ubila imperatora Aleksandra Severa. Ovo je prvi car koji nikad nije kročio u Rim. Navodno je bio divovske građe i veoma jak, a hrišćane je nemilosrdno proganjao. Ubila ga je Pretorijanska garda 238. kod Akvileje.
DECIJE TRAJAN
Rođen je u blizini Sremske Mitrovice, tada Sirmijuma, u selu Budalija koje se danas zove Martinci. Vojska ga bira za cara 249. godine. Proganjao je hrišćane, a srpsko narodno predanje njegovu tvrđavu smešta na Cer i smatra ga demonom od koga potiču najbolji junaci.
Poginuo je 251. godine u oblasti današnje Dobrudže u bici protiv Gota. Prvi je rimski car koji je poginuo u boju, a ubrzo nakon toga je deifikovan, odnosno proglašen za božanstvo.
HOSTILIJAN
Ne zna se tačan datum njegovog rođenja, ali se pretpostavlja da je to bilo posle 230. godine. Rodio se u porodici Decija Trajana u Sirmijumu. Već za života svog oca poštovan je kao carević. Kada su njegov otac i stariji brat Herenije poginuli vojska je izvikala za cara Trebonija Gala koji je Hostilijanu priznao pravo na carsku titulu i usinio ga. Umro je 251. godine (nije vladao ni godinu dana) u Viminacijumu, današnjem Kostolcu, od kuge. Poznat je kao prvi car u 40 godina koji je umro prirodnom smrću.
KLAUDIJE DRUGI GOTSKI
Verovatno je iz okoline Sremske Mitrovice ili Dardanije. Nakon što je pobedio Gote u bici kod Niša 268. godine vojska ga bira za cara. Poznat je po tome što je 14. februara 269. naredio ubistvo jednog hrišćanskog monaha koji je kasnije postao poznat kao Sveti Valentin. Umro je od kuge početkom 270. Rimski senat ga je deifikovao pod imenom Božanski Klaudije Gotski.
KVINTIL
Brat Klaudija Drugog. Izabrala ga je vojska odmah po bratovljevoj smrti, a izbor je potvrdio senat. Međutim, dunavske legije su izabrale Aurelijana. Vladao je između 17 i 177 dana. Različite verzije o tome kako je umro postoje, od toga da se ubio jer je znao da ne može da ugrozi konkurenta do toga da ga je njegova vojska ubila zbog discipline koju je pokušao da uvede. Smatra se umerenim i sposobnim čovekom. Uglavnom, skončao je u Akvileji.
AURELIJAN
Rođen u okolini Sremske Mitrovice septembra 214. godine, na malom seoskom imanju. Majka mu je bila sveštenica Sokolovog kulta. Dunavske su ga legije izvikale za cara nakon smrti Klaudija Drugog. Poznat je kao pobornik mitraizma i kulta Nepobedivog sunca, i kao fiskalni reformator. Međutim, najbitnija stvar koju je uradio bilo je rušenje otcepljenog Galskog carstva i njegovo vraćanje pod okrilje Rima. Vladao je pet godina, do 275. Umro je iznenada u času kada je planirao osvajanje Mesopotamije.
PROB
Rođen je 19. avgusta 232. na jednom seoskom imanju u okolini Sirmijuma. 277. godine pobeđuje nadmoćnijeg pretendenta Florijana i postaje car. 282. ubija ga vojska jer ih je naterao da kopaju kanale u Sirmijumu po vrelom letnjem danu. Kasnije su se pokajali i sahranili ga uz sve carske počasti. NJegov brat i rođaci su bili hrišćani i episkopi u Carigradu. Poznat je po tome što je prvi dozvolio da se vinova loza sadi van Italije, i to na brdu Glavica na Fruškoj gori, kod današnjeg sela Šuljam, ali i kod Smedereva na Zlatnom brdu, gde je začeta i autohtona sorta grožđa Smederevka. Dozvolio je i sadnju u Galiji, Britaniji i Španiji.
DIOKLECIJAN
Car Dukljanin iz naše narodne poezije nije rođen u Srbiji, ali je rođen u istom etno-kulturnom miljeu: veruje se da mu poreklo vuče iz današnje Crne Gore, tada Duklje (Diokleje) pa otud i njegovo ime. Svetlost dana je ugledao u okolini Splita oko 244. godine. Otac mu je verovatno bio rob, ili oslobođenik. Vojska ga je izvikala za cara 285, a vladao je 20 godina. Jedan je od najbitnijih rimskih imperatora uopšte, i poznat je kao najveći reformator još od vremena Avgusta. Proglasio se sinom Jupitera i uveo pravilo da pred njim svi moraju padati ničice i poštovati ga kao živog boga.
Sa njim se završava principat a počinje dominat. Tvorac je rimskog državnog socijalizma. Stvorio je tetrarhiju, odnosno četvorovlašće (dva avgusta, jedan na zapadu a drugi na istoku, koji imenuju dva cezara kao svoje zamenike), i povukao se na svoje imanje da bi sadio kupus. Carstvo je posle toga upalo u potpuno rasulo, ali on nije hteo da se vrati na položaj iako su ga molili, duhovito se pravdajući ukusom kupusa iz svoje bašte. Umro je 311. godine u 67. godini života. Ostaci njegove splitske palate danas su sam centar ovog dalmatinskog grada.
MAKSIMIJAN
Rođen je oko 250. godine u blizini Sremske Mitrovice, u siromašnoj porodici. Dioklecijan ga je načinio cezarom 285, a naredne je postao avgust, jednak Dioklecijanu. Povukao se sa trona istovremeno sa svojim mentorom, 305. godine. Naredne se vratio, ponovo postao car, uzdigao Konstantina Velikog, ali ga je zbacio sin Maksencije.
KONSTANCIJE HLOR
Rođen 31. marta oko 250. godine negde u Iliriji. Razveo se od Jelene, ćerke niškog gostioničara sa kojom je imao sina koji će kasnije postati Konstantin Veliki, i oženio Maksimijanovom pastorkom Teodorom. Za cezara je proglašen 293. godine, a kada su Dioklecijan i Maksimijan abdicirali uzdignut je na položaj avgusta zajedno sa Galerijem. Bio je gospodar zapada. Umro je Britaniji, a sahranjen je u Galiji koja ga je obožavala.
GALERIJE
Ilirskog porekla, rođen je oko 250. godine u okolini Serbike, današnje bugarske prestonice Sofije. Za cezara ga je imenovao Dioklecijan, a titulu avgusta umesto njega uzeo kada se Dukljanin povukao sa trona. Poznat je po Gamzigradu kod Zaječara, koji je kao Feliks Romulijanu sagradio u čast svoje majke i gde se povukao pred kraj života. Premda je progonio hrišćane, 311. godine doneo je edikt o toleranciji koji će Konstantin dve godine kasnije Milanskim ediktom potvrditi. Umro je iste godine, verovatno od kancera.
SEVER DRUGI
Flavije Valerije Sever je bio vojnik iz neke od balkanskih provincija. Od 305. je bio savladar Konstancija Hlora na Zapadu, a Galerije ga je imenovao za avgusta 306. godine. U sukobu sa Maksencijem doživeo je katastrofalan poraz zbog koga je abdicirao. Maksencije ga je ubio naredne godine.
KONSTANTIN VELIKI
Rođen je u Nišu 27. februara 272. godine, od oca Konstancija Hlora i majke Jelene, ćerke niškog krčmara koji je bio poreklom iz Bitinije. Vojska ga je u blizini današnjeg Jorka izvikala za avgusta po smrti njegovog oca, nakon čega je ušao u krvavi građanski rat protiv Maksimijana i njegovog sina Maksencija kojeg je pobedio u čuvenoj bici kod Milvijskog mosta, kada stavio hrišćanski krst na štitove svoje vojske tvrdeći da ga u snu posetio anđeo i rekao mu da to uradi. Pošto je na suprotnoj strani bila vojska Nepobedivog sunca ova bitka se smatra simboličnom prekretnicom istorije.
Poznat je kao imperator koji je hrišćanstvo podigao na nivo državne religije, iako to tehnički nije tačno: ono što je uradio je davanje privilegovanog položaja Crkvi i sprovođenje verske tolerancije. Naterao je episkope da se u Nikeji dogovore oko dogmatskih osnova nove vere. Na mestu antičkog Bizanta podigao je Novi Rim koji će potomstvo nazvati Konstantinopoljom, Srbi Carigradom, a Turci Istanbulom. Krstio se tek na samrti 337. godine, a krstio ga je Evsevije Nikomedijski, jedan od prvaka arijanske sekte.
MAKSENCIJE
Premda se ne zna tačno gde se rodio, bio je sin Maksimijana koji je bio rodom iz okoline Sirmijuma. Svetlost dana je ugledao 278. godine, a car zapadnog dela carstva je bio od 306. do 312. godine, kada se posle bitke kod Milvijskog mosta 28. oktobra – na godišnjicu svog ustoličenja šest godina ranije – udavio u Tibru. Telo mu je pronađeno narednog dana. Poznat je po tome što je na svoj barjak stavio Nepobedivo sunce, odnosno Sol Invictus. Hrišćanska propaganda ga je u potonjim vekovima satanizovala.
MAKSIMIN DAJA
Rođen je 20. novembra 270. godine na području današnje istočne Srbije. Nadimak Daja je poneo iz seljačkog detinjstva. Galerije mu je bio ujak. Avgust je postao 310. godine, uz pomoć sopstvenih vojnika. U sukobu sa Licinijem izvukao je deblji kraj i umro je 313. godine.
LICINIJE
Rođen je oko 250. godine u Dakiji ili u Meziji. Galerije ga je uzdigao na nivo avgusta zapada 308. godine. Zajedno sa Konstantinom Velikim doneo je Milanski edikt kojim je potvrđena verska tolerancija koju je Galerije objavio dve godine ranije, i postao suvladar sa njim, pa čak oženio i njegovu sestru. Vodio je dva građanska rata protiv Konstantina: prvi je završen mirom iako je teško poražen, ali drugi 324. godine nije. Zarobljen je u Vizantu, budućem Carigradu, odveden u zarobljeništvo u Solun i posle – po Konstantinovom naređenju – pogubljen zajedno sa svojim sinom, Konstantinovim sestrićem. Srpski srednjevekovni rodoslovi ga imenuju kao pretka Stefana Nemanja.
KONSTANCIJE DRUGI
Srednji sin Konstantina Velikog rođen u Sirmijumu 7. avgusta 317. godine. Za cezara ga je imenovao otac. Na upravu je dobio čitav istok carstva, dok su njegova dva brata dobila ostatak. Bio je na strani arijanske sekte i nakon građanskog rata postao jedini gospodar imperije. Umro je iznenada kod Tarsa u Kilikiji 3. novembra 361. godine.
VETRANION
Rodio se u Meziji, na teritoriji današnje Srbije, a za cezara se proglasio u Sirmijumu 350. godine na zahtev Konstantine, ćerke Konstantina Velikog. Konstancije II ga je prvo prihvatio za suvladara, čak su se i sreli u Nišu, ali je onda promenio mišljenje i primorao Vetraniona da abdicira. Živeo je kao obični građanin u Maloj Aziji, primavši izdržavanje od države. Verovatno je izvršio samoubistvo oko 360.
JULIJAN FILOZOF
Poznat i kao Julijan Otpadnik, jer je odbacio hrišćanstvo i pokušao da vrati točak istorije unazad, na paganštinu, rodio se 17. novembra 331. ili 332. godine, u Carigradu, u porodici Konstantina Velikog. Nije tehnički “srpski” imperator ali jeste iz porodice koja je sa teritorije srpskih zemalja i iz istog etno-kulturnog miljea.
Odrastao je u izolaciji i zatočeništvu Konstancija II koji ga je potom 355. godine proglasio za cezara. Kasnije je otpočeo građanski rat sa njim, iz koga je veštinom i sticajem okolnosti da je Konstancije iznenada umro prirodnom smrću u Kilikiji, izašao kao pobednik.
U skladu sa pokušajem obnove paganskih kultova, poznat je i po delu “Protiv Galilejaca” koji je učeni vid polemike sa hrišćanskom crkvom. Poginuo je 26. juna 363. godine u bici sa Persijancima, hrabro pokušavajući da pomogne svojim vojnicima na začelju na koje je neprijatelj udario s leđa. Strela mu je probola jetru.
JOVIAN
Rodio se u Singidumumu, odnosno Beogradu, 331. godine. Jedini je Beograđanin na rimskom tronu. Otac mu je bio zapovednik carske garde imperatora Konstancija II. Po smrti Julijana Otpadnika izvikan je za cara od strane vojske, ali se veruje da su ga legionari pomešali sa drugim Jovijanom koji je bio glavni notarijus. Odmah je postigao ponižavajući mirovni sporazum sa Persijancima, i vratio hrišćanstvo na nivo državne religije.
Spalio je biblioteku u Antiohiji u skladu sa hrišćanskim uverenjem i uveo smrtnu kaznu za obožavanje predačkih bogova, da bi kasnije to proširio na participaciju u paganskim ceremonijama. Bio je sledbenik pravoslavlja, za razliku od nekih hrišćanskih prethodnika koji su više naginjali ka alternativnoj dogmatici. Vladao je samo osam meseci. Umro je u snu, ili od isparenja iz sveže okrečenih zidova svoje sobe ili ga je ubio dim od lošeg uglja koji je ložen u njoj.
VALENTINIJAN PRVI
Rodio se 321. godine u Cibali, današnjim Vinkovcima u Hrvatskoj. Premda nije tehnički rođen na teritoriji naše zemlje, rođen je u gradiću koji je bio satelit Sremske Mitrovice. Bio je oficir u carskoj gardi i pod Julijanom i pod Jovijanom, a vojska ga je izabrala za cara nakon smrti ovog potonjeg. Podelio je carstvo sa svojim bratom Valensom, tako što je za sebe uzeo zapad. Vladao je 11 godina. Umro je 17. novembra 375. Bio je hrišćanin, ali je tolerisao pagane. Bio je protiv bogaćenja crkvenog klera. Stao je na stranu pravoslavlja u borbi sa donatistima.
VALENS
Brat Valentinijana, vladao je tri godine duže od svog brata. Rodio se 328. godine isto u Cibali. Sukobljavao se sa Sasanidima, a ratovao je i protiv Gota od kojih je izgubio bitku kod Hadrijanopolja, usput izgubivši i život. Valens je bio arijanac, pa je njegova smrt značila i konačnu propast te verzije hrišćanstva.
GRACIJAN
Bio je sin Valentinijana I iz braka sa Marinom Sever, a rođen je u Sremskoj Mitrovici 8. aprila 359. godine. Za avgusta ga je proglasio otac, ali je vojska za cara proglasila njegovog polubrata Valentinijana II. On je izbor prihvatio, ali se ubrzo pokazalo da stvarna vlast leži u njegovim rukama. Kada je poginuo Valens podelio je carstvo sa istočnim carem Teodosijem. Oblačio se kao Skit, a za telohranitelje je držao Alane, zbog čega je došlo do pobune u vojsci. Ubijen je 383. godine. Poznat je po tome što je prvi prestao da nosi obeležja vrhovnog sveštenika, što je uklonio statuu boginje Pobede iz Senata i što je pravoslavlje podigao na nivo državnog hrišćanstva. Zabranio je sve paganske kultove.
VALENTINIJAN DRUGI
Sin Valentijana I, rodio se u Triru 371. godine. Na spisku se nalazi zbog porekla svog oca, koji je iz Cibale. Bio je car na Zapadu od 375. pa sve do svoje smrti 392. godine. Od 383. godine delio je imperiju sa Teodosijem koji je gospodario Istokom. Imperator je bio samo formalno. Kada mu je jedan rimski vojskovođa franačkog porekla, Arbogast, na njegove oči ubio prijatelja a Valentinijan II hteo da ga otpusti, ovaj je pocepao tu naredbu. Nađen je obešen, ali se ne zna da li je ubijen od strane Arbogasta ili se sam ubio.
KONSTANCIJE TREĆI
Rodio se u Nišu, ali se ne zna tačno kada, i bio je skromnog porekla. Titulu patricija je dobio zbog vojničkih zasluga. Ženidbom sa polu-sestrom Honorija postao je njegov savladar, ali Teodosije II to nije hteo da prihvati. Pretnja novim građanskim ratom okončana je 2. septembra 421. godine kada je naprasno umro.
MARKIJAN
Rođen je u Trakiji ili Iliriku oko 390. godine, a napredovao je kroz vojsku od običnog vojnika do zapovednika. Zahvaljujući podršci saboraca postao je senator, a 450. godine na poziv sestre preminulog Teodosija II i imperator. Odbio je da plaća ponižavajući danak Hunima koji su se zbog toga okrenuli Zapadu – kojim se Markijan nije interesovao – i počeli njegovu pljačku. Mirio je episkope na Četvrtom vaseljenskom saboru. Umro je 457. godine, verovatno od gangrene. Pravoslavna crkva ga poštuje kao svetitelja. I njega, i njegovu ženu.
JULIJE NEPOT
Po mnogima poslednji legitimni zapadni rimski imperator, rođen je oko 430. godine u Dalmaciji, u bogatoj porodici. Bio je sestrić čuvenog vojskovođe Marcelina – poreklom iz naših krajeva – koji je praktično otcepio Dalmaciju od Zapada (Dalmacija u Rimskoj imperiji je obuhvatala ne samo uzani pojas morske obale već i zemljište zapadnog dela Krajine i Bosne, zatim Hercegovinu, Crno Goru i delove Srbije) i vladao njom kao nezavisnom državom 14 godina. Kada je Marcelin ubijen na Siciliji, Julije je postao zapovednik Dalmacije.
Stavlja se pod vlast Carigrada, i spretnošću, pretnjom oružjem i igrom prestola postaje imperator Zapada. Smenjuje ga u puču vojskovođa Orest i proglašava za cara svog malog sina Romula Avgustula koga uskoro smenjuje varvarski kralj Odoakar. Nepot, međutim, ostaje legitimni car i nominalni gospodar Zapada. Odoakar postaje gospodar Italije, u svakom smislu.
(Telegraf.rs, foto: Vikipedija)
