Na nove akte nacionalne izdaje Srbijinih vlastodržaca, koji pokazuju svu dubinu i širinu evroatlantske okupacije Srbije i Srpstva, budna i uznemirena savest patriota intuitivno reaguje pozivom za okupljanje svih nacionalnih političkih i intelektualnih snaga. O tome slikovito svedoči i dijalog koji je ovih dana vođen na slobodnom elektronskom prostoru FSK između S. Antonića, B. Pavlovića i D. Kovačeva.1) Argument za saborno delovanje patriotskih snaga više je nego ubedljiv. Bez formiranja jedinstvenog patriotskog fronta ne može da se zaustavi sadašnja ubrzana realizacija neokolonijalnog projekta utapanja Srbije, a time i celokupnog Srpstva i regiona Balkana, u evroatlantsku zajednicu (EU i NATO).
Istovremeno, iskustvo 26 godina srpskog višestranačja, zajedno sa iskustvom neuspelog ostvarenja ideje stvaranja jedinstvenog srpskog nacionalno-državnog Doma, govore nam da je svako patriotsko političko okupljanje jalovo, pa s toga svesno ili nesvesno petokolonaško, ukoliko ne nadilazi veštačke međe (stranačke i opoziciono-pozicione) parlamentarnog političkog života i naročito, ukoliko je reč o političkom okupljanju radi pukog opozicionog objedinjavanja ili preciznije radi osvajanja vlasti. Posle propasti ovakvih pseudosabornih patriotskih političkih projekata, svejedno da li autentičnih ili spolja instaliranih, srpska nacionalna i državna ideja je među biračima bivala sve manje moralno kredibilna i politički kurentna. Tako je zahvaljujući našim greškama civilizacijski umorna i potrošena ideja neokolonijalne vesternizacije, na srpskom prostoru ostala i dalje vitalna, bez ozbiljne civilizacijske alternative. Ova okupljanja nazivamo pseudosabornim, jer sabornost podrazumeva „jedinomislje“, a u ovom slučaju „jedinomislje“ podrazumeva saglasnost oko osnovnih načela uređenja srpske države i društva.
Dubina moralne, idejne, demografske, političke i ekonomske krize u kojoj se Srpstvo danas nalazi, kao i naziranje okončanja po srpski etos pogibeljnog dvovekovnog procesa vesternizacije Srpstva, ne sme da bude argumenat za opravdavanje brzopletosti u realizaciji novog sabornog nacionalno-patriotskog okupljanja. Jer, za razliku od ranijih neuspešnih i lažnih pokušaja, novo okupljanje u sadašnjim uslovima sloma posleratnog međunarodnog poretka, moglo bi da ima sve odlike jednog srpskog Ustanka i duhovnog Preobraženja. Alternativa Ustanku je tiha, postepena i izvesna duhovna i biološka smrt jednog istorijskog naroda.
Da među srpskim nacionalnim radnicima ne postoji „jedinomislije“ kada je u pitanju uređenje slobodne srpske države i društva, kristalno jasno svedoči sadržaj teksta koji je u „Politici“ pod naslovom „Regionalizacija“ i podnaslovom „Treći tekst o ustavnom pitanju“ objavio Čedomir Antić. Ne sporeći ozbiljnost akcija koje su Č. Antić i „Napredni klub“ preduzimali na polju zaštite kolektivnih prava Srba na teritorijama bivših jugoslovenskih republika, navedeni tekst iz „Politike“ pokazuje tragičnu meru nesnalaženja u onim nacionalnim pitanjima koja se odnose na ustavno uređenje matice. Mada je stručna argumentacija kojom istoričar Č. Antić brani ideju buduće ustavne regionalizacije Srbije takva da ne zaslužuje pravnički odgovor, težina koju u nacionalnim krugovima ima rečeni autor, kao i popularizacija ovog teksta na sajtovima koje prati patriotska javnost (npr. Novi Standard), čine ovaj odgovor nužnim.2)
Antićevi argumenti za regionalizaciju
U navedenom tekstu Č. Antić polazi od teze da je promena postojećeg Ustava Srbije, koja će se izvesti pod pritiskom pristupnih pregovora Srbija sa EU, činjenica koju je neophodno da svi prihvatimo. Radi se, zapravo, o moralno nedopustivom saglašavanju jednog nacionalnog radnika sa nužnošću NATO kriptookupacije Srbije, koja traje od petooktobarskog „majdana“. U uslovima okupacije, narod kao nosilac suverenosti ne može slobodno da izrazi svoju političku volju, pa ni da izvrši valjano ustavno preuređenje svoje države. Dok traje okupacija iz razloga političkog oportunizma treba zadržati važeći Ustav, sa svim njegovim manama koje su vidljive u pojedinim europsko-denacifikatorskim odredbama.3) I da budemo jasni do kraja, da bi evroatlantska kriptookupacija Srbije prestala neophodno je da Srbija, pozivajući se na klauzulu rebus sic stantibus (promenjene okolnosti), jednostrano raskine SSP sa EU.
Svoj predlog da Srbiju treba preurediti u regionalnu državu, Č. Antić opravdava socio-ekonomskim argumentom nejednakog stepena privrednog razvoja pojedinih delova Srbije. Uz to, kao opravdanje za regionalizaciju Srbije, Č. Antić navodi politički argument relativizacije i prevladavanja posredstvom regionalizacije postojećeg asimetričnog teritorijalnog uređenja Srbije sa dve autonomnomne pokrajine, kao Brozovog antisrpskog ustavnog nasleđa. Jedini (pseudo)pravni argument kojim Č. Antić podupire svoje zalaganje za regionalizaciju Srbije, je pozivanje na autoritet dvojice ustavnih pravnika, koji su se devedesetih godina zalagali za regionalizaciju – akademika Miodraga Jovičića i prof. dr Pavla Nikolića.
Iza imena svakako najvećeg posleratnog autoriteta u srpskoj ustavnopravnoj nauci, pok. akademika M. Jovičića, stoji njegov predlog ustava ujedinjenih srpskih država (Srbija sa Kosmetom i Crna Gora) na principima regionalnog ustrojstva. Činjenicu da se Jovičićevo zalaganje za regionalizam odnosilo na ujedinjenu srpsku državu (suočenu pre svega sa crnogorskim „federalističkom“ tradicijom), a ne na današnju Srbiju koja bi u okupatorskim uslovima nove konstitucionalizacije svakako bila skraćena i za Kosovo i Metohiju, Čedomir Antić prećutkuje. Pored M. Jovičića, Antić se poziva i na autoritet Pavla Nikolića, prof. beogradskog Pravnog fakulteta bliskog petooktobarskom establišmentu i što je simptomatično, osobi koja je kao i Č. Antić član Krunskog saveta princa Aleksandra Karađorđevića (inače i pisac predloga Ustava Kraljevine Srbije).
U Antićevom članku, u kome opravdava ustavnopravno preuređenje celokupne teritorije Republike Srbije na načelima regionalizma, izostaju detalji o tome kako bi u pojedinostima izgledalo ovo regionalno uređenje (organi, nadležnosti, teritorija). Ono što je jedino poznato, to je Antićevo zalaganje da Srbija zajedno sa regionalizacijom dobije i dvodomni parlament. Očigledno je da Antić „Gornji dom-Senat“ vidi kao predstavništvo regiona i oblik u kome oni učestvuju u vršenju centralne vlasti. Ukoliko u vezi sa ovim detaljem Antićevog ustavnog plana konsultujemo najvećeg živog autoriteta srpske ustavnopravne nauke (ali ne i člana Krunskog saveta!), prof. dr Ratka Markovića, onda sledi ovaj ustavnopravni zaključak: „Autonomne jedinice kao takve ne učestvuju u radu centralnih organa države, one ne mogu kao takve učestvovati u formiranju državne volje. To je zbog toga što autonomne jedinice nisu federalne jedinice, a to je opet, demarkaciona linija koja deli pojam autonomne jedinice od pojma federalne jedinice“.4) Iz ovog citata jasno sledi, da Antić regionalizaciju shvata kao federalizaciju Srbije ili je pak predlog sa gornjim domom došao kao posledica Antićevog nesnalaženja u ustavnopravnoj nauci.
Pošto se u ustavnoj raspravi kod donošenja Ustava od 2006. godine za regionalizaciju i dvodomni parlament zalagao u svom nacrtu ustava Beogradski centar za ljudska prava, o čemu se pohvalno izrazila tzv. Venecijanska komisija, fenomen regionalizacije, nezavisno od stručne skromnosti Antićevog teksta, zahteva nešto podrobnije objašnjenje. To ćemo ovog puta učiniti objavljivanjem (do sada neobjavljenog) teksta našeg istupanja (otuda je bez naučnog aparata), koje je nosilo naslov „Iskušenja regionalizacije na Balkanu (istorijski i savremeni pravni i politički aspekt)“, a bilo je pročitano na međunarodnoj naučno-praktičnoj konferenciji „Ustanove zemstva i lokalna uprava: istorija i savremenost“, koja je održana u aprilu 2014. u Moskvi, u organizaciji Saveta Federacije RF (gornji dom ruskog parlamenta), Univeziteta „Lomonosov“ (MGU) i Fakulteta političkih nauka MGU.5) Tekst Č. Antića pokazuje da su strahovi potpisnika ovih redova kada je u pitanju regionalizacija Srbije danas ništa manje opravdani nego 2014. godine, u godini kada se Rusija ujedinila sa Krimom, a Srbija ubrzano dezintegrisala tzv. Briselskim sporazumima.
Regionalizacija: poreklo ideje, evropska i jugoslovenska praksa i argumenti pro et contra
U savremenoj Srbiji ideja regionalizacije se pojavljuje još devedesetih godina prošlog veka. Tadašnji retki zagovornici regionalizacije u njoj su videli jedan politički ofanzivan kostitucionalni model za prevazilaženje ozbiljnih spoljnih i unutrašnjih izazova kojima je bio izložen teritorijalni integritetet Savezne Republike Jugoslavije. U promenjenim političkim okolnostima nastalim posle petooktobarskog prevrata od 2000. godine, regionalizacija dobija nove pobornike i drugačiju argumentaciju. Danas se regionalizacija od pojedinih domaćih proevropskih političkih krugova, ali i od strane same EU, predstavlja kao obavezan ustavni model decentralizacije države, koji Srbija mora da primeni tokom pristupnih pregovora sa EU. Tokom procesa donošenja važećeg Ustava Srbije iz 2006. godine, predstavnik Evropske komisije za demokratiju putem prava (tzv. Venecijanska komisija) istupio je sa imperativnim zahtevom: „Srbija se mora regionalizovati”. Tako je tokom poslednjih dvadeset godina regionalizacija prešla put od nacionalno-politički oportunog sredstva za očuvanje državne celovitosti do modela kojim briselska administracija odmerava demokratsku legitimnost Srbijinog pravnog poretka.
Pre pitanja da li Srbiji odgovara regionalno ustavnopravno i teritorijalno redefinisanje, treba odrediti kom tipu države pripada regionalna država: decentralizovanoj unitarnoj državi, složenoj državi, odnosno federaciji ili se radi o posebnom obliku državne vlasti.
Prema opšteprihvaćenom stavu pravne teorije Italija (1948. g) i Španija (1978. g) po svom uređenju predstavljaju klasične primere regionalnih država. Dva obeležja koja odlikuju položaj regiona u ustavnom uređenju Španije i Italije imaju karakteristično federalističko svojstvo. Prvo, španske autonomne zajednice i italijanski regioni su kao ustavni subjekti konstituitivni elementi države; što se izražava u njihovom učešću u formiranju i radu gonjeg doma parlamenta. Suprotno tome, teritorijalne autonomije u unitarnoj državi nisu kao takve predstavljene u centralnim organima. Drugo, kod određivanja zakonodavne nadležnosti regiona, španski Ustav u odnosu na sve autonomne zajednice, a italijanski Ustav u pogledu pet regiona sa specijalnim statusom, polaze od pretpostavke nadležnosti u korist autonomnih jedinica. U unitarnoj državi zakonodavna nadležnost teritorijalnih autonomija određuje se sistemom enumeracije i to po pravilu državnim zakonom, a ne ustavom. U Španiji autonomne zajednice imaju u granicama primene autonomnog zakonodavstva i samostalnu sudsku vlast na čelu sa Visokim sudom, što španskom ustavnom uređenju u potpunosti daje federalni karakter.
Regionalizam kao ideja oživljavanja srednjovekovnih istorijskih individualiteta nestalih u novovekovnom procesu formiranja evropskih nacija, koji je posle Drugog svetskog rata pravno otelotvoren u ustavnim poretcima Italije i Španije, znatno je stariji od ustava navedenih država.
Korene ideologije regionalizma treba tražiti u socijalnoj doktrini Vatikana, utemeljenoj na papskoj encikliki Rerum novarum iz 1891. godine. Snažnu podršku rastakanju starih suverenih nacija kroz njihovu regionalizaciju, te povezivanje regiona u evropsku federaciju, dala je na početku jugoslovenske krize (1991) čuvena enciklika Centesimus Annus. U ovom programskom aktu rimokatoličkog korporativizma, regionalizam je utemeljen na načelu subsidijarnosti. Reč je o ključnom postulatu savremenog evropskog federalizma, koji je u formi klauzule ugrađen u Ugovor iz Mastrihta, a od njega polazi i Evropska povelja o regionalnoj autonomiji. Subsidijarnost znači da kod deobe nadležnosti, autonomne lokalne zajednice imaju prednost u odnosu na centralnu vlast, po principu «nikada nemojte poveravati većoj jedinici ono što može učiniti manja».
Drugo uporište iz koga se rodio savremeni evropski regionalizm su planovi imperijalnih bečkih i berlinskih krugova koji su krajem Prvog svetskog rata formulisali novu strategiju za uspostavljanje kontrole u uslovima poraza nad Centralnom Evropom i Podunavljem. Polazeći od teze o veštačkim državama, kakve su po njima bile Rusija, odnosno SSSR, Jugoslavija i Čehoslovačka, pangermanisti su razvili koncept veštački skrojenih narodnih grupa, tzv. Volksgrupen, kao efikasnog sredstva za razbijanje država. I ovaj centralnoevropski, germanski izvor regionalizma oživeo je, kao i vatikanski, u vreme rušenja Berlinskog zida. Jer se posle kraha SSSR ukazala šansa pangermanizmu da jednu geografsku Mitteleurope, sastavljenu od niza sitnih i nesamostalnih država, stavi pod svoju političku kontrolu. Zato je i većina ozbiljnih projekata regionalizacije u Srbiji finansirana iz sredstava nemačkih fondacija, u prvom redu fondacije Fridrih Ebert.
Na ideji „Evrope regija”, iznikle iz gore pomenutih tradicionalnih zapadnih izvora regionalizma, počiva federalistički koncept EU. U kulturološkom pogledu federalistički koncept Evrope regija pretvara stari kontinent u novi globalistički melting pot. Da je koncept „Evrope regija” direktno suprostavljen degolističkom konceptu saveza suverenih država, jasno pokazuje Projekat evropskih regionalista iz 1997. godine, u kome stoji: „Za jedan novi evropski poredak je neophodno da se prevaziđu stare koncepcije koje se odnose na neograničeni karakter suvereniteta i centralizma države-nacije, u smislu stvaranja jedne evropske unije sa jedne strane i najveće moguće autonomije malih zajednica, sa druge strane”.
Radi ostvarenja ovog cilj na evropskom, nadnacionalnom nivou obrazovana je čitava jedna organizaciona mreža za povezivanje regiona i njihovo izvlačenje iz okvira nacionalnih suvereniteta. Tome služe Skupština evropskih regiona kao politička organizacija, Kongres lokalnih i regionalnih vlasti u okviru Saveta Evrope, a naročito Komitet regiona kao organ EU, u ulozi konsultativnog tela Saveta ministara i Komisije EU. Uz to, efikasno sredstvo koje tera države kandidate za članstvo u EU, kakva je Srbija, da prihvate ustavnopravni model regionalne države predstavljaju mnogi fondovi i programi EU, jer je povlačenje sredstava iz ovih izvora moguće samo u uslovima postojanja regionalnih struktura i organa. U početku se pristupa, kao u Bugarskoj od 2000. g. i u Srbiji od 2009. g. formiranju ekonomske, finansijske i statističke regionalizacije, ali ova funkcionalna struktura vremenom može da preraste u regionalno (=federalno) uređenje. Srbija je podeljena na pet statističkih regiona: Beograd, Vojvodina, Šumadija i Zapadna Srbija, Južna i Istočna Srbija i Kosovo i Metohija.
Regionalizacija na kojoj danas pod uticajem briselske administracije insistiraju pojedini stručni i politički krugovi u Srbiji, ne bi predstavljala prvo ostvarenje koncepta regionalne države na Balkanu. Najnovija pravnoistorijska istraživanja su pokazala da prva regionalna država nije bila Italija po Ustavu iz 1948. godine, već međuratna jugoslovenska Kraljevina. Uvođenje regionalnog ustrojstva u jugoslovenskoj Kraljevini vezuje se za rešavanje slovenačkog i pre svega hrvatskog nacionalnog pitanja. Predlagači srednje, regionalne linije u uređenju države, kojom je trebao da se razreši spor između hrvatskih (kon)federalista i srpskih unitarista, bila su dvojica jugoslovenskih nadnacionalista, umereni Slovenac Vošnjak i dalmatinski Hrvat Smodlaka. Spoljni podsticaj došao je od Engleza, koji su u regionalizaciji, kao i u federalizmu, videli sredstvo da zaostali Srbi, kako je govorio Siton-Votson, dođu pod uticaj kulturnijih Hrvata i Slovenaca. Dakle, pravna forma regionalizacije i federalizacije trebala je da, s jedne strane, obezbedi nacionalni interes Hrvata za državnopravno objedinjavanje Trojednice (Hrvatske, Slavonije i Dalmacije) kao istorijske fikcije, a s druge strane da ubrza proces pozapadnjačivanja Srba.
U jugoslovenskoj Kraljevini ostvarena su dva modela regionalne države. Model sproveden prema Vidovdanskom ustavu iz 1921. godine doneo je pod uticajem stranke radikala N. Pašića ublaženi regionalizam, jer je umesto velikih regiona sa centrifugalnim težnjama, bilo predviđeno postojanje 33 manje oblasti sa ograničenim brojem stanovnika. Regionalizam uveden 1929. godine u skladu sa nadnacionalnom jugoslovenskom ideološkom koncepcijom kralja Aleksandra i pod ponovljenim britanskim uticajem, bio je sproveden kroz formu devet teritorijalno velikih banovina. Time je sa devet godina zakašnjenja zapravo zaživeo raniji ustavni predlog Dalmatinca Josipa Smodlake. Kada se uporede autonomni delokrug nadležnosti jugoslovenskih banovina iz 1929. sa nadležnošću autonomnih zajednica prema španskom ustavu od 1978. godine, primetiće se neverovatna sličnost.
Međuratni jugoslovenski regionalistički koncept, kao srednja mera očuvanja državne celovitosti, nije izdržao u sudaru sa agresivnim hrvatskim nacionalizmom. Preuređenje države u formi banovina Hrvati su shvatili kao početak federalizacije jugoslovenske kraljevine. Kraj socijalističke Jugoslavije pokazao da je hrvatski nacionalni pokret i federalizam shvatao samo kao prolazno odelo za čekanje nezavisnosti, u spoljnopolitičkim uslovima koji će biti povoljniji od onih 1918. i 1945. kada se hrvatski politički pokret našao na strani ratnih gubitnika.
Po svom uređenju današnja Republika Srbija predstavlja asimetrično decentralizovanu državu. Komunistička državnost u Brozovoj režiji, ostavila je Srbiji u nasleđe dve teritorijalne autonomije Kosovo i Metohiju i Vojvodinu.
Pri njihovom formiranju 1946. godine Brozov režim se samo formalno, u cilju pribavljanja komunističke ideološke legitimacije, ugledao na sovjetski federalni model. Kreirajući autonomiju Vojvodine i Kosova i Metohije posleratni jugoslovenski ustavotvorac se zapravo ugledao na dva federalistička ustavna nacrta hrvatskog političkog pokreta iz 1920. g. U njima su se i Vojvodina i Kosovo i Metohija nalazili van teritorije Srbije, kao posebne federalne jedinice (Kosovo u okviru Južne Srbije). Kako su u međuratnom periodu Hrvati shvatali federalizaciju kao prelazno rešenje do konačnog razgraničenja sa Srbima, federalni status dodeljen Vojvodini trebao je u konačnom rezultatu da dovede do njenog potpunog pripajanja hrvatskoj državnoj jedinici ili do njene teritorijalne podele. Asimetričnost posleratnog jugoslovenskog uređenja ogleda se u tome što teritorijalne autonomije osim u okviru Srbije, nisu bile organizovane u drugim federalnim jedinicama, a posebno u Hrvatskoj gde su postojali etnički, istorijski i geografski razlozi za konstituisanje teritorijalne autonomije u srpskoj Krajini.
Asimetričnost sadašnjeg Srbijinog uređenja ogleda se u tome što u centralnom delu Srbije, koji se uz izvesne korekcije poklapa sa granicama Kraljevine Srbije pre 1912. g., ne postoje teritorijalne autonomije kakve postoje na severnom i južnom delu državne teritorije – Vojvodina i Kosmet. Tu je decentralizacija izvršena u formi jednostepene lokalne samouprave sa opštinama i gradovima kao jedinicama samouprave, što je u skladu sa tradicijom organizacije lokalne samouprave koja je nastala tokom 19. veka u Kraljevini Srbije.
Današnji zagovornici regionalizacije celokupne teritorije Srbije ovu formu kriptofederalizacije opravdavaju pozivanjem na argument evrointegracione podobnosti, ali i isticanjem sledećih razloga:
Dalja demokratizacija političkog sistema i obezbeđivanje šireg legitimiteta organima vlasti;
Ispravljanje sadašnje neodržive asimetričnosti u decentralizaciji kroz podelu celokupne teritorije Republike Srbije na autonomne regione. Time bi pravo na samoupravu u istom obimu bilo jednako dostupnom svim građanima Srbije;
Širokom decentralizacijom u formi regionalizacije državna uprave se približava građanima, što posledično dovodi do njene racionalnije i efikasnije organizacije;
Jačanje lokalne samouprave kroz uvođenje drugog, regionalnog nivoa vlasti između opština kao jedinica lokalne samouprave i centralne državne vlasti;
Uravnoteženiji privredni razvoj, ekonomski inače neravnomerno razvijenih pojedinih delova Srbije.
Protiv ovih argumenata istaknutih u prilog regionalizacije Srbije mogu da se navedu sledeći krupni protivargumenti:
Argument nužnosti demokratizacije političkog sistema Srbije putem njene regionalizacije preuzet je iz evroatlantističkog diskursa o Srbiji i njenoj političkoj tradiciji. Autolustracionim prihvatanjem ovog argumenta, prihvata se i ocena vladavine S. Miloševića kao totalitarne, nedemokratske i centralističke. Iz ugla evroatlantističkog diskursa krunski dokaz za nedemokratski centralizam Miloševićeve epohe je ustavnopravno objedinjenje Srbije izvedeno Ustavom od 1990. godine, kojim su Vojvodini i Kosovu i Metohiji kao teritorijalnim autonomijama oduzeti federalistički atributi dodeljeni konfederalnim Ustavom od 1974. godine.
Posmatrana iz ugla navodno nedemokratskog karaktera Miloševićevog režima, današnja Srbija se upodobljava postmusolinijevskoj Italiji i postfrankovskoj Španiji. S toga se kao i u ovom zemljama, regionalizacija uzima kao mera demokratizacije Srbije, odnosno mera raskida sa navodnom autokratskom tradicijom. Posleratna administrativno-teritorijalna rekonfiguracija Nemačke, sa cepanjem Pruske kao nosiocem nemačkog militarizma, a u anglosaksonskom svetu se u Srbiji oduvek videla jedna Pruska, pokazuje da se regionalizacija Srbije vrši u ideološkoj službi njene navodne denacifikacije. Jer, od agresije NATO pakta 1999. denacifikacija je vrednosni aršin kojim SAD i EU odmeravaju demokratizaciju Srbije;
Asimetričnost sadašnje Srbijine teritorijalne decentralizacije nije argument za uvođenje simetrične regionalizacije na celoj teritoriji države. U Srbiji, za razliku od Španije i Italije ne postoje istorijski individualiteti kojima bi u procesu široke decentralizacije bilo opravdano dodeliti status regiona. Takvo istorijsko utemeljenje nemaju ni Vojvodina, niti Kosovo i Metohija.
Ako se izuzme period Brozove Jugoslavije, Vojvodina je kao srpska revolucionarno-nacionalna tvorevina, pod imenom Srpska Vojvodina, egzistirala tek nekih deset godina u okviru Habzburške carevine. U slobodnoj srpskoj državi otpadaju razlozi za postojanje jedne srpske ustaničke tvorevine. S druge strane, njena multikulturalnost više je nego upitna, jer Srbi čine preko 2/3 od ukupnog broja stanovnika ove pokrajine. Mađari su kao većina skoncentrisani u samo 7 severnih, teritorijalno povezanih opština.
Ni autonomija Kosova i Metohija nema istorijsko utemeljenje, jer ova pokrajina pre 1971. nije postojala u sadašnjim granicama. Te godine je autonomnoj pokrajini dodeljen najveći deo današnjeg srpskog severnog Kosova. Ostali deo Kosova i Metohije omeđen je granicama koje je Broz preuzeo od ranije otomanske administrativne jedinice Kosovski vilajet. Uz to, Kosovo i Metohija ni u etničkom, kulturološkom i geografskom pogledu ne čine jedinstvenu oblast. Međutim, prisustvo brojno značajne albanske manjina na području Kosova i Metohije čini nužnim uspostavljanje nekog od oblika široke teritorijalne autonomije.
Pozivanje na asimetričnost postojeće organizacije teritorijalne decentralizacije ne može da služi kao argument za regionalizaciju centralne Srbije, jer u njoj niti istorija, niti geografske i kulturološke prilike nisu mogle da stvore bilo kakav regionalni identitet. Reč je o etnički i kulturološki homogenom srpskom državotvornom jezgru, koje je, uostalom kao i cela Srbija, po površini toliki i takav da ne zahteva uspostavljanje regiona, koji mogu da budu nužni u organizaciji teritorijalno velikih država ili bar saobraćajno teško prohodnih i nepovezanih zemalja;
Regionalizacijom se državna uprava ne približava građanima, već se stvara jedan pseudosamoupravni, lokalno-etatistički nivo vlasti kojim se građani u javnopravnom opštenju udaljavaju i otuđuju od centralne državne vlasti, sa svim opasnim političkim posledicama koje ovo otuđenje donosi. Regionalizacijom se duplira administrativni aparat, što ovaj eksperiment u ekonomski i kadrovski siromašnoj Srbiji čini suvišnim i preskupim;
Regionalizacijom Srbije opštine kao tradicionalne jedinice srpske lokalne samouprave ne bi jačale, jer bi došle pod neposredno tutorstvo jednog novog pseudoetatističkog aparata. Uostalom teorija pokazuje da uvođenje višestepenosti samo slabi lokalnu samoupravu u odnosu na centralnu vlast;
Regionalizacija podrazumeva ne samo samostalnu upravu i zakonodavstvo, već i finansijsku samostalnost i finansijsku održivost regiona. U teritorijalno maloj Srbiji regioni bi zbog svoje veličine i nivoa privrednog razvoja, osim Beograda i jednog dela Vojvodine, bili finansijski neodrživi. Kao takvi oni bi pre bili novi faktor neujednačenog privrednog razvoja i izvor lokalnog nezadovoljstva, nego što bi pomogli ravnomernijem privrednom razvoju države.
Da zaključimo, u Srbiji ne postoje istorijski, geografski, ekonomski i kulturološki razlozi za kriptofederalizaciju u formi regionalizacije. Pri tom, teritorijalnu autonomiju Vojvodine treba ukinuti. Rešenje oblika teritorijalne autonomije na Kosovu i Metohiji je posebno pitanje, koje mora da bude tako uređeno da se obezbedi očuvanje teritorijalnog integriteta Srbije, a da istovremeno ovo rešenje ne posluži kao mera za regionalnu dezintegraciju ostalog dela državne teritorije. Ukoliko regioni budu uvedeni u ustavnopravni sistem Srbije, radiće se o još jednoj prinudnoj recepciji EUropskog pravnog modela neprimerenog Srbijinim pravnim tradicijama i društvenim i istorijskim okolnostima.
Zoran Čvorović
FSK
______________________
Odrednice:
1) http://www.fsksrb.ru/fond-strateske-kulture/ostalo/dok-je-podela-u-opoziciji-vucic-je-miran/;
2) http://www.politika.rs/scc/clanak/365550/Pogledi/Regionalizacija
3) M. Pavlović, Prikrivena denacifikacija u Ustavu Srbije od 2006, Pravni sistem Srbije i standardi Evropske unije i Saveta Evrope, Kragujevac, 2008, str. 349-372.https://docs.google.com/document/d/1Z1Gxz43SL8Zf3yktMen15Xtac19A9JdFMdL3KgHbuK0/edit
4) R. Marković, Ustavno pravo i političke institucije, Beograd, 2008, str. 442.
5) http://polit.msu.ru/department/news/476/
