Čemerno 1992.

Pokolj u Čemernu je naziv za jedan od najužasnijih zločina koji su tokom rata u Bosni i Hercegovini počinile jedinice muslimanske Teritorijalne Odbrane Armije BiH u selu Čemerno, nadomak Sarajeva. Zločin je izvršen 10. juna 1992. godine, kada je ubijeno najmanje 30 Srba i to na najmonstruoznije načine. Ubijane su čitave porodice, a 15 kuća je spaljeno. Samo tri predratna stanovnika Čemerna su uspela da prežive ovaj pokolj.

Srbi koji su prognani iz Čemerna danas žive daleko od svog zavičaja, a u Čemerno dolaze 10. juna da bi paljenjem svijeća i polaganjem vijenaca na grobove poginulih odali počast žrtvama.

Za ovaj zločin postoji obimna dokumentacija, ali zločinci i dalje nisu izvedeni pred lice pravde. Tužilaštvo BiH drži ove predmete u fiokama, a Haško tužilaštvo nije htjelo da procesuira zločince.

PRETHODNICA

SFR Jugoslavija je bila federativna država sastavljena od 6 republika (SR Slovenija, SR Hrvatska, SR Bosna i Hercegovina, SR Crna Gora, SR Srbija i SR Makedonija). I Jugoslavija i JNA su bile po svojoj definiciji zamišljene na bratstvu i jedinistvu svih naroda i narodnosti koji su živeli u SFRJ . Društveno-ekonomsko uređenje SFRJ je bio socijalizam. Ustav Jugoslavije od 1974. godine doneo je decentralizaciju SFRJ , koja je kasnije omogućila separatističkim snagama u Sloveniji i Hrvatskoj, a kasnije i u Bosni i Hercegovini, da započnu razbijanje Jugoslavije, praćeno krvavim ratovima i progonima. U svim Ustavima Jugoslavije, Jugoslovenska Narodna Armija je bila definisana kao jedina oružana sila na teritoriji SFRJ , a samim time i jedini međunarodno priznati vojni subjekat. Krajem 1989. godine, Skupština SFRJ donosi amandmane na Ustav, pa tako se jednopartijski sistem zamenjuje višepartijski sistem. Što je značilo da pored jedine do tada partije SKJ, sada mogu da se osnivaju i druge stranke.

Krajem januara 1990. godine dolazi do raspada Saveza Komunista Jugoslavije, na čuvenom 14. kongresu SKJ u Beogradu, kada je došlo do oštrih verbalnih sukoba slovenačkih i delegata iz SR Srbije, oko viđenja budućnosti zajedničke države SFRJ. Slovenačka delegacija napušta zasedanje, odmah zatim i delegacija SR Hrvatske, čime je rad kongresa doveden z pitanje. Nakon njih i delegacije SR Bosne i Hercegovine i SR Makedonije napuštaju rad kongresa. Tako je posle 45 godina prekinuta vladavina komunista u SFRJ.

Situacija u Bosni i Hercegovini

Bosna i Hercegovina je centralna republika SFR Jugoslavije, u kojoj su živeli muslimani, Srbi i Hrvati, zajedno sa nacionalnim manjinama. 18. novembra 1990. godine održani su prvi višestranački izbori nakon Drugog svjetskog rata. Vlast je formirana od stranaka antikomunističke koalicije: SDA, SDS i HDZ. Narodni poslanik koji je dobio najviše glasova je Fikret Abdić (47,4%), uspješan privrednik iz Velike Kladuše. Ali je on sklonjen u stranu od muslimanskih ekstremista zbog toga što nije želio rat, niti sukobe sa Srbima. Ustvari, oni je bio samo mamac muslimanskim biračima na izborima. Tako je predsjednik predsedništva BiH postao Alija Izetbegović, predratni robijaš i autor čuvene šovinističke „Islamske deklaracije“. Predsjednik Skupštine BiH postao je Momčilo Krajišnik iz stranke SDS, a Hrvat Jure Prelivan premijer SR BiH. Ova koalicija je izdržala 15 mejseci. Urušila se na početku ratnih zbivanja u BiH, aprila 1992. godine.

Vodeći članovi muslimanske Stranke Demokratske Akcije: Alija Izetbegović, Ejup Ganić, Haris Silajdžić i dr. su još 1991. godine donijeli odluku da ne žele Bosnu i Hercegovinu u Jugoslaviji, odnosno da žele nezavisnu BiH. Tu su se planovi stranaka SDA i HDZ poklapali, ali su obije stranke željele da imaju etnički i verski čistu državu. Odnosno Hrvati su željeli BiH da pripoje Hrvatskoj, a muslimani islamsku republiku. Ideju o nezavisnoj Bosni i Hercegovini su svakako širili i mediji. Još oktobra 1991. godine u sarajevskim novinama pojavljivale su se otvorene pretnje srpskom narodu. Između ostalog najavljivano je obnavljanje tzv. Handžar divizije, ustaške jedinice koja je 1941-1945 počinila stravične zločine nad Srbima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Tu formaciju su činili uglavnom muslimani. Inače, ustaška zlodjela u Bosni i Hercegovini su dosegnula svoj vrhunac (Prebilovci, Drakulić, Bileća, Gacko, Donja Gradina, Kupres).

U avgustu 1991. počinje organizovano naoružavanje muslimana i Hrvata u BiH koje je išlo preko stranaka SDA i HDZ, sa ciljem napada na Jugoslovensku Narodnu Armiju. Oktobra 1991. počelo je osnivanje mjesnih odbora paravojne formacije „Zelene beretke“ i „Patriotske Lige BiH“. U Mostaru je u drugoj polovini 1991. bilo puno pripadnika JNA, koji su dolazili iz Hrvatske (Dalmacija i Dubrovački rejon), odakle su bili protjerani ili povučeni. Oni su krajem marta 1992. povučeni u Užice (Srbija).

1. marta 1992. godine organizovan je referendum o odvajanju Bosne i Hercegovine od SFRJ, gde je 62,4% birača glasalo za nezavisnost. Dan kasnije u Sarajevu su pripadnici „Zelenih beretki“, koje predvodi kriminalac Ramiz Delalić Ćelo, pucali na srpske svatove na Baščaršiji i ubili starog svata Nikolu Gardovića, a sveštenika Radenka Mikovića ranili. To je bio događaj koji je najavio krvavi bosansko-hercegovački rat 1990-ih, a to je bio i jedan od povoda da se raspadne još uvjek mješovita policija u Sarajevu. Nakon toga, usljedilili su brojni napadi na srpska mjesta u BiH, kao i pripadnike JNA (Sijekovac, Kupres, Sarajevo, Tuzla…). Međunarodni predstavnici su bili samo nijemi posmatrači.

Situacija u Čemernu

Čemerno je malo selo u sarajevskoj opštini Ilijaš, u centralnim dijelovima Bosne i Hercegovine, na 1.460m nadmorske visine, pod vrhom Denrek, sa koga se jasno vidi Ilijaš i Sarajevo. Čemerno nalazi na Romanijsom platou, okruženo uglavnom jelovom šumom.

Prema popisu stanovništva iz 1961. godine Čemerno je imalo 159 stanovnika, svi srpske nacionalnosti, a pred sami rat je imalo 30 kuća i 150 stanovnika.Selo Čemerno se nalazi između Sarajeva i Visokog, okruženo brdima i rečicama.

Početkom rata u BiH 1990-ih, mnogi stanovnici iz okolnih nacionalno mješovitih sela su došli u Čemerno misleći da im je tu sigurno, jer je to bilo čisto srpsko selo, a i VRS je imala tu artiljeriju.

ZLOČIN

Nalog za napad na Čemerno izdao je bivši oficir JNA Jusuf Mušinbegović, a učestvovale su jedinice muslimanske Teritorijalne odbrane iz sela Korita, Mahmutovića Rijeke i Orahova, njih oko 100. Poznati predvodnici muslimanskih zločinaca su Enes Durak i Mirso Bešlija, šumar iz Korita.

Jedna od muslimanskih jedinica koja je učestvovala u ovom zločinu je i Druga četa TO iz Kaknja, koja je brojala oko 40 članova, koje je predvodio Turdija Tuefik Tufo. Pored ovih zločinaca učestvovali su i pripadnici HOS-a, koji su imali štab u Tarčin dolu. Takođe jednu jedinicu je predvodio predratni policajac iz Vogošće, Salkić (rodom iz Slivna), koji je u ovom napadu poginuo.

Čitavom akcijom komandovao je DŽemal Hadžić iz TO Breza, a bestijalni napad je išao iz 3 pravca. Prvi iz pravca Korita i Nasića, drugi od Mahmutovića Rijeke putem, a treći iz pravca srpskog sela Čemernica. Između ostalih, u napadu su učestvovale i muslimanske komšije, dozivajući pojedine Srbe imenima, što je unosilo dodatnu zabunu i pometnju.

Više očevidaca zločina u Čemernom je reklo da su na tijelima ubijenih civila viđeni tragovi oruđa ili tupih predmeta – krampe, motike, toljaga, noževa, viljuški… Snaji Milinkove sestre Mirosavi je, oguljen dio kože sa brade i dijela lica i prebačen ka čelu…

Staka Damjanović i njene dvije kćerke Jadranka i Ranka prvo su, kada su čule pucnje, izašle iz sela i sklonile se, a onda im je majka rekla da su zaboravile da puste stoku i da treba da se vrate. Sve tri su kasnije pronađene ubijene. Najvjerovatnije su pogođene rafalom. Jedna djevojka je imala rane na oba ramena i pala je nazad glavom u đubre. Na njega se prenijela vatra od zapaljene štale, tako da je gornji dio tijela, dijagonalno od pazuha lijevog ramena do desnog kuka, bio ugljenisan. Ležala je na leđima i ruke su joj ostale malo podignute iznad grudi kao da nešto pokušava da dohvati, a prsti zgrčeni. Da li je bila još živa kada je gorjela, ne zna se, ali je vidio da je na jednoj ruci imala ranu između palca i kažiprsta. Taj dio mesa je izgledao kao da je zagrižen.

Bunjevac Goran i njegova majka ubijeni su iznad puta. On je bio zaklan jer je pronađen sa ranom na vratu. NJegova majka uhvaćena živa, krvnici su je primorali da ga dozove da se vrati, a onda oboje ubili. U napadu su stradale čitave porodice Bunjevac, koje su se u Čemerno sklonile kao izbjeglice iz okolnih sela.

Veliborka Trifković, je u jednom danu izgubila muža, oca i veliki broj rođaka i prijatelja. Sličnu sudbinu doživio je i Jovan Damjanović, kome su u krvavom pohodu muslimanskih snaga na Čemerno ubijeni majka, brat, rodice i strina. Branka Trivković, je u ovom pokolju izgubila oca, majku i mlađeg brata, dok je drugi ostao invalid u kolicima. Nož je izbegao i Mlađo Damjanović, kome su poginule dijve sestre i majka.

U blizini kote Dernek bila je smještena manja jedinica od 30 vojnika VRS koja je čuvala strateško mjesto i 4 haubice. Druga grupa napadača, koja je došla od Mahmutovića Rijeke, putem, napala je na kuću gdje je spavala posada. Došlo je do obračuna. Jedan od vojnika VRS koji je krenuo u pomoć kaže da je dio posade zarobljen, pa tek potom ubijen.

Napadači su vikali: „Ne pucajte, mi smo vaši!“ i po imenima dozivaju neke naše ljude, što je unijelo zabunu i pometnju. Tako su napadači na prevaru zarobili njih 30 vojnika, a potom su ih odveli u logore za Srbe u Brezu, odakle se skoro niko nije živ vratio. Jedan dio vojnika VRS nije se predao nego se njih 7 povuklo ka selu Čemerno, gdje su vidjeli stravične prizore. Prepoznali su i to da je 9 boraca VRS streljano. Tako je ubijen  Sreten Janković, čije zarobljavanje je jedan svjedok gledao.

Milovan Malešević je bio u raskopčanoj vojničkoj košulji. Oni su uhvaćeni na spavanju i ko je šta uspio obući. Ležao je mrtav na leđima tako da su se vidjele dvije rane na prsima, ali nisu bile od metka, već od noža ili bajoneta, jer su rane uzdužne. Rade Damjanović je bio udaren nečim po licu. NJih osam su ležali na jednom mjestu, samo je Žarko Malešević bio malo dalje. To je bilo oko 9:30. Tada se sa 600m udaljenosti vazdušne linije  na raskrsnici Debela međa, koja dijeli četiri puta, pozdravljaju i razdvajaju grupe napadača. Veći broj je otišao prema Mahmutovića Rijeci, Orahovu i Slivnu, a samo trojica prema Budoželju.

Prema priči preživjelih Trifkovića, uveče, istog dana iz Mahmutovića Rijeke čula se vriska i pjesma kojom je proslavljana „pobjeda“.

IMENA ŽRTAVA

IZJAVE SVJEDOKA

Petar Rašević, nekadašnji stanovnik Čemerna i svjedok užasa od junskog pokolja u Čemernu, pred istražnim sudijom Bratislavom Čukićem na Ilidži 7. novembra 1995. godine, kazao je sljedeće:

– „Bilo je to 10. juna 1992, oko 5:30. U neposrednoj blizini sela počela je snažna pucnjava i kada sam izašao iz kuće procjenio sam da su muslimani opkolili selo i izvršili napad. Odmah sam u komšiluku probudio žene i starije osobe i obavestio ih da su muslimani počeli napad i da bi trebalo odmah da se sklone na bezbednije mjesto. Budio sam sve i branioce sela koji su otišli malo da predahnu. U selu je već nastala panika, vidio sam kada su muslimani počeli da ulaze u srpske kuće. Pamtim trenutak kada su zarobili Zdravka Damjanovića, čiji je leš kasnije pronađen. Lično sam vidio da je bio zaklan i oči su mu bile izvađene. Srpske kuće su gorele. Oko devet sati sa još trojicom branilaca sela otišao sam u obližnju Karaulu, udaljenu oko četiri kilometra. Tražili smo pomoć. Kada smo se vratili muslimani su već ovladali selom, opljačkali sve i popalili. I otišli iz Čemerna.
 
Tog dana muslimani su ubili najmanje 31 osobu. Vidio sam mrtve na mjestu gde su se nalazili topovi branilaca, koji nisu ni dejstvovali 12 članova odbrane. Prepoznao sam Mira Pantića kome su bile odsečene uši i bio je izmasakriran. Takođe i Radomira Jeftića, Miloša Maleševića, Manojla Đuka… ostalih imena ne mogu da se sjetim. Oko 10 metara od ovog mesta nalazila se štala Dragana Damjanovića. Bila je zapaljena i u njoj smo pronašli izgorjela tela Brace Mirkovića, LJubiše Lazara, dok je telo Janković Mira do pola izgorelo. U blizini strašan prizor – pronašli smo telo Nova Cvetkovića. Bio je preklan od uva do uva.

Iza štale smo pronašli tela ubijene tri nedužne žene – Spasenije Damjanović i njenih ćerki Ranke i Jadranke. Bile su obučene u spavaćice. Zaklane, a noge isečene noževima, sa veoma mnogo uboda. Uzeo sam ćebad i pokrio njihova tela. Zatim sam krenuo prema svojoj kući, nedaleko od mog doma, našao sam leševe mojih rođaka Đorđa Bunijevca (46) i njegove žene Koviljke(48), njihovog sina Gorana, imao je 25 godina. Ubili su i Rajka Bunijevca (40) i Stanu Rašević (66), suprugu mog brata Rajka. Moju kuću su pretvorili u zgarište kao i sve pomoćne objekte. U štalama je izgorjela stoka: četiri vola, dvije krave i preko 30 ovaca.

Stigli su ubrzo i do kuće Milinka Tripkovića, u neposrednoj blizini ugledali su leševe: Milinka Tripkovića (55), njegovog sina Rajka koji je imao samo 18 godina i Milinkovu suprugu Janju (51). Ubijena je bila Milinkova sestra Miroslava, imala je 65 godina, izmasakriran je njen sin Miloš, 36 godina star i njegova supruga Slavojka. Bio je izmasakriran i Ranko Bunijevac (32). Ispod gomile leševa pronašli smo Branku (27), Milinkovu ćerku, bila je teško ranjena i odneli smo je u obližnju pećinu. Branka se sada nalazi u Malešićima kod Ilijaša i stanuje u blizini moje kuće. U vezi ovog događaja ispričala mi je da je, među ubicama, prepoznala svog učitelja Ivana Pavlovića, Hrvata iz sela Višnjice, koji je radio u OŠ u Taračin Dolu, koju je pohađala Branka.

Marta 1993. godine na teritoriju Republike Srpske pobegao je Zdravko Petrović, Hrvat iz sela Kamenice kod Semizovca. Imao sam priliku da razgovaram sa njim. Rekao je da je lično učestvovao u napadu na Čemerno i bio prisutan kada su Spasenija, Ranka i Jadranka ubijene u štali, ali nije kazao ko je učinio masakr nad njima…“.

Stojanka Trifković, kojoj su u ovom napadu poginuli otac i brat kaže sljedeće:
– „Na našu kuću napad je počeo sa vrha Čemernog. Otac Đorđe i  brat Samojko su pružali kratkotrajni otpor dok se nas 13 ukućana i izbjegla rodbina sa malom djecom i bebom nismo iskobeljali iz postelja i sakrili u Stijenama (velikoj pećini niže sela). Zapamtitila sam jezivu vrisku: ‘Čuju se ljudi, žene, djeca. Čuje se vrištanje… Nemojte, ljudi, stanite!’ izmiješano sa deranjem… A zločinci odgovaraju: ‘Šta nemoj, gotovo je vaše! Majku vam vašu ćetnićku i srpsku’. Pored ljudi i stoka je rikala uplašeno u štalama, jer su i štale zapalili. To je bilo stravično slušati. Trajalo je oko sat, sat i po dok nije stigla pomoć iz Okruglice. LJudi su ubijani u kućama ili oko kuća. Mnogi su pokušali pobjeći, ali su ih meci dželata sustigli. Moj zet Miroslav Janković i još dvojica LJubiša Lazendić i Svetozar Kapetanović izgorjeli u štali. Oni nisu željeli da se predaju već su pružali otpor. Identifikovani su po šljemu koji je nosio jedan od njih, komadu odjeće koji nije izgorio i po dijelu kičme..

Kasnije, kada sam prošla kroz selo vidjela sam stravične slike. To zdrav, normalan čovjek ne bi mogao uraditi. LJudi su ubijani na svirep način da to nije normalno. Damjanović Zdravko, vidjela sam, nema oči. Onda sam vidjela leševe bez prstiju na rukama i nogama, bez jagodica, noktiju, bez polovine glave, polomljenih ruku i nogu. Ubijani su na svirep način. Bilo je puno zaklanih. Pronio se glas da je jedan osmnaestogodišnjak kastriran. Vidjela sam im po čelu, po rukama i nogama brazgotine koje kao da su nanesene nožem. Pojedinima su iskidani mišići sa ruku i tijela“.

Branko Trifković je izgubio 7 članova porodice, a dan nakon pokolja u Čemernu, novinaru Srpskog radija, skrhan bolom, rekao sljedeće:
– „Otac Milenko je udavljen. Bratu je desna ruka slomljena, ranjen je bio. Rođak je nožem udaran, onda udavljen. Nečim su udarani i po pet cenata su komadi mesa otpadali od tijela. Tako je i kod sestre Branke. Pet rana je na njoj. Ubili su mi još oca, majku, još jednog rođaka i njihove nevjeste, tetku… Sina Rajka od 17 godina su mi pred očima ubili. Suprugu Janju su zakivali ekserima. Kuću i štalu su zapalili. Stoku pobili. Nemam gdje, ni od čega živjeti.

U ovom svirepom zločinu je učestvovao i očev kum Hasan Selimović zvani Buzgija iz sela Korita. Čuo sam oca Milenka kako viče: ‘Kume, zar ćeš i ti pucati? Kume, ne ubijaj na takav način!’, a onda je utihnulo.“

IMENA ZLOČINACA

1. Alić DŽemal – musliman iz Breze, komandant jedinica Teritorijalne odbrane za Brezu.
2. Barić Braco, zvani Galava – Hrvat stalno nastanjen u LJubini, opština Ilijaš, pripadnik muslimanske Terotorijalne Odbrane.
3. Barić Danko, zvani Sinće – Hrvat po nacionalnosti, stalno nastanjen u LJubini, opština Ilijaš, pripadnik muslimanske TO.
4. Barić Karlo – iz sela Nasići, vojnik muslimanske TO.
5. Barić Stjepan – Pepo, Hrvat, vlasnik SUR „Gril“, stalno nastanjen u LJubini, opština Ilijaš, pripadnik muslimanske TO.
6. Barić (Vinko) Zoran – Hrvat stalno nastanjen u LJubini, opština Ilijaš, pripadnik muslimanske TO.
7. Beka Enver – iz Breze, vojnik muslimanske TO.
8. Bešlija Ferid – iz Breze, selo Korita, pripadnik muslimanske TO.
9. Bešlija Osman – pripadnik muslimanske TO.
10. Bešlija Musa iz Korita, pripadnik muslimanske TO.
11. Bešlija Nusret iz Korita, pripadnik muslimanske TO.
12. Bešlija Suljo iz Orahova, pripadnik muslimanske TO.
13. Cvijetković Marko iz Orahova, pripadnik muslimanske TO.
14. Čabaravdić Nijaz iz tzv. Handžar divizije.
15. Frljaj Muamer iz Breze, pripadnik muslimanske TO.
16. Ivanić Pavao iz Nasića, pripadnik muslimanske TO.
17. Ivanić Stipo iz Nasića, pripadnik muslimanske TO.
18. Pavlović Simo, pripadnik muslimanske TO.
19. Pavlović Stjepan, pripadnik muslimanske TO.
20. Zoran iz Korita, pripadnik muslimanske TO.
21. Selimović Hasan iz Korita, pripadnik muslimanske TO.
22. Sekira Senad iz Kaknja, pripadnik muslimanske TO.
23. Turdija Tuefik Tufo, komadant kakanjske manevarske jedinice
24. Velić Elvedih iz LJubine.
25. Vidović Željko iz LJubine.
26. Petrović Zdravko, Hrvat iz sela Kamenice…

SUĐENJA I OPTUŽNICE

Prva krivična prijava za Čemerno podignuta je 7. juna 1993. godine, dopunjena je krajem istog meseca. MUP Republike Srpske je 8. marta 2007. godine predao Tužilaštvu Bosne i Hercegovine obimnu dokumentaciju, protiv 15 pripadnika muslimanske vojske o krivičnom delu ratni zločin u selu Čemerno, počinjen 10. juna 1992. godine. Ali do danas nije pokrenut nijedan krivični postupak, niti je iko od počinilaca uhapšen.

GODINAMA KASNIJE

Svi ubijeni mještani sela Čemerno, juna 1992. su prvobitno sahranjeni u zajedničku grobnicu u selu iz koje je Komisija za traženje nestalih Rep. Srpske 1999. godine ekshumirala 30 tela. Neka tijela nisu pronađena, jer su zapaljena kao i sljepa starica Novka Milić (90) koja je bila nepokretna. Svi ekshumirani, koji su prema nalazima veštaka nasilno ubijeni, uglavnom tvrdim predmetima, su kasnije iz Čemerna preneseni i sahranjeni na boračkom groblju na Sokocu.

Tanja Vuković, ćerka Zdravka Vuković je godinu dana poslije izvršila samoubistvo ručnom bombom u izbgegličkom centru u Ilijašu. Ona je to uradila u očajanju, jer je u podrumu svoje kuće, sakrivena videla smrt svojih najbližih.

Rodbina ističe da se zločinci ponašaju kao da se na Čemernu nije desio zločin, jer rade u državnim organima, otvaraju privatne firme i restorane, a kao nagradu za masakr dobili su najviša vojna priznanja.

Povodom obilježavanja stradanja srpskih civila iz Čemerna 10. juna se na spomen-obeležju služi parastos, koje je 2007. godine u ovom selu podigla rodbina nevino ubijenih. Čemerno je danas, pusto selo, nijedan preživjeli nije se do danas vratio.

Ovo mjesto postalo je jedan od najvećih simbola stradanja srpskog naroda 1990-ih. 

Da se ne zaboravi i ne ponovi!

zlocininadsrbima.com