Da li demokratija na srpski način može da podrazumeva i demokratsku Srbiju?

TV ekranizacija poslednjih nekoliko dana života na slobodi, Slobodana Miloševića, pod nazivom „PORODICA“, koja je krajem marta i početkom aprila 2021. prikazana na RTS, izazvala je mnoštvo komentara i kontraverzi u našem društvu. Nakon dvadestak godina oživljene su neke teme koje su u devedesetim godinama prošlog veka bile sudbonosne po Srbiju i srpski narod u celini.

Da li je namera autora pomenute TV serije bila isključivo dramaturška, umetnička, kulturno-istorijska ili politička, u ovom trenutku je manje važno. TV serija je izazvala mnoštvo analiza i komentara, najviše sa političkog, istorijskog, geopolitičkog, vojno-strateškog, pa i sa aspekta karakterizacije jedne porodice i njene uloge u društvu, a najmanje sa aspekta kulture i umetnosti. I ovaj put je ekranizacija važnih istorijskih ličnosti i istorijskih događaja iz naše savremene istorije, poput nekih filmova snimljenih o ratovima devedesetih tokom „razbi-raspada SFRJ“, u prvi plan istakla „nove-stare“ teme, kao što su: demokratija kao takva, demokratija na srpski način, Srbija kao (ne)demokratska država, rat i odgovornost za raspad Jugoslavije, ratni zločini, haški tribunal i njegova pravda, uloga ličnosti u istoriji jednog naroda, geopolitički aspekti srpskog pitanja itd.

U ovoj kratkoj analizi nećemo se baviti umetničkim aspektima pomenute TV serije, niti istinitošću prikaza određenih istorijskih događaja, koji su tema same TV serije, ona će nam poslužiti samo kao povod za kratku anlizu srpske demokratske tradicije i demokratije na srpski način, kao i povod za analizu geopolitičkih dimenzija položaja Srbije i srpskog naroda, kao okvira koji je bitno uticao na demokratiju u našem društvu i njeno profilisanje.

Dilema kneza Lazara „kome ću se privoleti carstvu“, kao da je postala naša večita dilema, kada je reč o izboru između istoka i zapada; izboru između slobode i neslobode; o izboru između služenja svome narodu ili služenja tuđinu; o izboru pripadanja pravoslavnom civilizacijskom krugu ili zapadno-evropskom; dilema o izboru između demokratije i autokratije; dilema o izboru između jakog državnog lidera ili jakih institucija države; dilema o izboru između sveukupnih nacionalnih integracija (ujedinjenje svih srpskih zemalja) ili nadnacionalnih integracija (Jugoslavije u množini, EU, NATO);  dileme centralizacije ili decentralizacije zemlje, odnosno očuvanja integriteta i suvereniteta ili odricanje od istih u ime „narodne perspektive, boljeg života i demokratije“.

Sve pobrojane dileme bile su manje više aktuelne u  dvadestom veku, a posebno drugoj polovini tog veka, i snažno  izražene u poslednjoj deceniji prošlog veka, protežući se jednako snažno i početkom dvadeset i prvog veka, pa sve do današnjih dana.

Slobodan Milošević i njegova porodica snažno su prisutni u životima naših građana, posebno srednje generacije, onih koji su bili njihovi savremenici u svojim najaktivnijim životnim godinama. Zbog toga je ispoljeno veliko interesovanje za pomenutu TV seriju, ne zbog samog Miloševića i njegove porodice nego zbog najvećeg broja građana i njihovih života. Za nekoga je TV serija bila, prilika za sveopštu kritiku i izliv besa zbog politike koju je Milošević vodio kao predsednik Srbije i SRJ. Mnogi njegovi politički oponenti su u TV seriji našli navodnu „potvrdu“ ispravnosti svojih ocena i kritika politike Slobodana Miloševića, svaljujući svu krivicu za ratove i težak položaj Srbije na samog Miloševića. Sama serija, zaista govori o Miloševiću iz jednog posebnog, uglavnog negativnog ugla o njemu kao ličnosti. I kao takva, TV serija je bila povod za aktivni angažman mnogih Miloševićevih pristalica, kao i onih koji na svoj način posmatraju politiku Slobodana Miloševića, uzimajući u obzir vrlo složene međunarodne prilike i unutar političke okolnosti, od posebnog uticaja i na Srbiju i na sam režim Slobodana Miloševića.

Istorija nam kazuje da Srbija nije skoro nikada bila „šampion u demokratiji“, bar faktički, iako je imala napredne i moderne ustave u određenim istorijskim epohama. U više od poslednjih 200 godina moderne srpske državnosti, glavne poluge vlasti u državi (pašaluku, nahijama, kneževini, kraljevini, pa i u republici) držali su seoski i obor knezovi, vojvode, knezovi, kraljevi i predsednici, uprkos postojanju u moderno vreme, niza državnih institucija garantovanih ustavnim i zakonskim rešenjima.

Demokratija na srpski način, nije značila i to da je Srbija demokratsko društvo. Razvojni put demokratije u Srbiji je bio vrlo specifičan i po mnogo čemu različit od istorijskog kretanja nekih drugih evropskih i susednih naroda i država. Srbi su kroz istoriju dizali bune protiv zavojevača, odupirali se imperijama i okupatorima. Ali su neke srpske vođe u određenim istorijskim okolnostima koristile okupatore i zavojevače radi očuvanja lične vlasti u određenim domenima u kojima im je okupator to dodelio, radi obračuna sa protivnicima iz svoga naroda. Miloš Obrenović je ubio svoga kuma Karađorđa, vođu Prvog srpskog ustanka, „radi mira u kući i očuvanja zadobijenog „poverenja“ turskih paša i turskog Sultana“. Srbi su proterivali ali i ubijali svoje kraljeve  (dinastija Obrenovića). U eri komunizma i socijalizma ekonomski su istrebljivani čitavi slojevi društva (kulaci i industrijalci) i likvidirane na hiljade ljudi – protivnika komunističke ideologije, pristalica kraljevine i rojalista. Srpsko nacionalno ujedinjenje i teritorijalno integrisanje ustuknulo je prvo pred kraljevskom (Kralj Aleksandar Karađorđević) idejom jugoslovenstva, a kasnije pred kominterovsko-titoistočkom koncepcijom južnoslovenstva i bratstva i jedinstva.

Režim Slobodana Miloševića nije bio demokratski u punom značenju toga pojma. Patio je on od niza nedostataka, posebno nedostatka efikasnih državnih institucija, snage pravne države, bio je režim sa izraženom korupcijom. Bio je to režim koji je progonio političke protivnike, a određeno vreme je vešto upravljao tom istom političkom opozicijom. Takođe bio je to i režim koji je odlučno stajao na stanovištvu pružanja pomoći i odbrane srpskog naroda zapadno od reke Drine i na stanovištu pružanja otpora stranim uticajima, koji ugrožavaju nacionalne i državne interese, što ne znači da je suprostavljanje tim uticajima uvek bilo adekvatno. Bio je to režim priklešten s polja i neprekidno uslovljavan raznim pritiscima, propagandno anatemisan, pod sankcijama i ekonomskim blokadama, što se odražavalo na unutrašnje stanje odnosa u društvu.

Politički sistem u Srbiji, a kasnije u SRJ, pa ponovo u Srbiji, konstituisan je u tranzicionom vremenu. U vremenu raspada jedne države (SFRJ), raspada jednog ideološkog bloka i okvira, raspada jednog sistema vrednosti i raspada pravnog okvira, koji je do tada važio. Slobodan Milošević kao predsednik Srbije, koja je bila članica federacije – SRJ, smatran je na međunarodnom planu za glavnog vinovnika ratova i raspada SFRJ. Srpski narod je bio „remetilački faktor na Balkanu“.

Ne bi Srbija bila optuživana za sve geopolitičke posledice raspada SFRJ, da nije nekoliko miliona Srba živelo van granica Srbije, koji su imali svoja legitimna prava, koji su bili konstitutivni narodi u drugim jugoslovenskim republikama (RH, BiH). Srbija i njen predsednik Milošević ne bi bili satanizovani da autonomnim pokrajinama (Vojvodina i Kosovo) nisu oduzeta prava konstituenasa federacije i praktičan položaj republika, koji su imale po Ustavu SFRJ iz 1974.

S obzirom da Milošević nije pristajao da se Srbija federalizuje (čitaj dezintegriše), da se Srbima van Srbije uskrate osnovna prava na političko i teritorijalno organizovanje i fizički opstanak, te da se omogući tranzicija društva po merilima „pljačkaške privatizacije“, on u očima zapada gubi „legitimitet“ i biva izložen sveopštem progonu i satanizaciji, a ne zbog nedemokratičnosti njegovog režima na unutrašnjem planu. U takvim uslovima nije bilo moguće, sve i da se htelo, demokratizovati društvo, jačati demokratske institucije i voditi normalan unutrašnji politički dijalog. Režim Slobodana Miloševića je imao jedno vreme plebiscitarnu podršku, posebno u odbrani vitalnih nacionalnih i državnih interesa. To je značilo za opoziciju da je skoro ne moguće da dođe na vlast, na izborima, koje bi bilo teško organizovati na posve demokratskim načelima. Opozicija se nije posebno ni zalagala da se stvore posve demokratski izborni uslovi, nego se oslonila na političku i finansijsku podršku spoljneg faktora prepuštajući svoju političku sudbinu u tuđe ruke. Znamo kao je tekao proces rušenja Miloševića, i sa kakvim rezultatima.

Srušiti jedan režim bilo je lakše nego izgraditi novi, bolji, pravedniji, demokratskiji itd. Dotadašnja opozicija okupljena pod imenom DOS, dolaskom na vlast imala je vrlo težak zadatak. Trebalo je nastaviti sa ispunjavanjem naloga svojih mentora sa zapada. Silna obećanja zapada da će podržati SRJ i Srbiju na političkom, ekonomskom i svakom drugom planu brzo su se raspršila. Vrlo malo koristi je naše društvo videlo od tih obećanja. Zapad je ostao čvrst u svojim zahtevima prema novim vlastima – svojim „političkim miljenicima“. Ultimativno je zahtevao hapšenje Slobodana Miloševića i njegovo isporučenje u Hag pred haški Tribunal.

Nove vlasti se nisu mogle odupreti tim zahtevima. Iako su se, kao su govorili, borili za pravnu državu i demokratske procedure u odlučivanju, Vlada Srbije na čelu sa premijerom, kao i predsednik SRJ su prekršili vlastite zakone i Ustav svoje zemlje i bespravno su isporučili Slobodana Miloševića u haški tribunal. Prvi dani vladavine DOS-a bili su popločani kršenjenjima vlastitih zakona. DOS je sprovodio revolucionarnu, osvetničku pravdu, služeći se svim sredstvima, a ponajmanje pravnim.

Zato danas, nakon odgledane TV serije „PORODICA“ imamo toliko suprostvaljene stavove o režimu Slobodana Miloševića, o njegovoj vladavini, pa i o samoj njegovoj porodici, kao da su i njegova deca odgovorna za njegovu vladavinu. Malo se ko zalaže za odbranu principa. Za odbranu istine i pravde. I oni koji brane Miloševića, kao i oni koji ga napadaju, u stvari brane sebe. Brane svoje postupke i odluke, svoje zablude, svoje uspehe i neuspehe, s namerom da se izbore za bolju vlastitu poziciju danas i u budućnosti. Pomenuta serija neće doprineti unutrašnjoj integraciji našeg društva. Srbija ostaje i dalje kao rastrzana zemlja, podeljeno društvo. Ponovo je vrlo aktuelna knjiga Arčibalda Rajsa „ČUJTE SRBI! Čuvajte se sebe“.

Mnogi u Srbiji nisu bili svesni ili nisu hteli da shvate, kakve su stvarne namere zapada prema Srbiji. Nisu bili svesni geopolitičkog položaja srpskog naroda i Srbije, kao ni posledica koje proističu iz toga položaja. Kada je reč o „razbi-raspadu“ Juguslavije i glanih vinovnika za taj raspad, te karakterizacije rata i finalizacije  tih procesa kroz presude haškog tribunala, dovoljno je prisetiti se samo nekih istorijskih činjenica.

Reč je o istorijskim događajima sa kraja dvadesetog veka, a tiču se ratova na prostoru nekadašnje SFRJ, koji su odslikani na vrlo specifičan način, ne samo od strane domaćih i stranih istoričara, kao opravdanje za sve što je zapad pripremio i učinio Srbima, nego i od strane jedne međunarodne, više političke nego pravne isntitucije, a to je haški tribunal. Naznačeni period srpske istorije prikazan je i odslikan u presudama haškog tribunala, kao poslednjem filteru, kroz koji su zapadne sile filtrirale najnoviju srpsku istoriju. Namera je da se kroz pseudonaučni i propagandni prikaz kratkog perioda srpske istorije, zasnuje potpuno pogrešan i zlonameran pristup celokupnoj srpskoj istoriji.

Kratka je vremenska distanca da bi se mogli donositi konačni istorijski sudovi, davati istorijske ocene i kvalifikacije ovih istorijskih događaja, koji se prikazuju, kako na bazi različitih istorijskih materijala i dokumenata, tako i na osnovu zamišljenih i željenih projekata tih samih događaja, sačinjenih od strane ključnih „kreatora jugoslovenske krize“, nezavisno od njihovog stvarnog istorijskog toka.

Osnovna ideja kreatora „novog svetskog poretka“ iz osamdesetih godina prošlog veka, a koja se kao deo opšteg spektra krupnih geopolitičkih promena na istoku Evrope, odnosila na rasturanje SFRJ, kao glavni remetilački faktor markirani su Srbi kao takvi i njihovi lideri. Služeći se starim teorijama, nastalim još u kuhinji komunističke partije iz perioda Kraljevine Jugoslavije i među ustaškim ideolozima, koje su bile podržane od strane zapada, o „pogubnosti“ po južnoslovenske narode, „ideje i prakse velikosrpskog hegemonizma i unitarizma“, Srbi su određeni kao „glavna pretnja i opasnost po demokratiju i mirnu tranziciju socijalističkog političkog sistema“, te kao „hegemonisti i porobljivači ostalih južnoslovenskih naroda“, jer im nisu „dozvoljavali slobodan izbor i formiranje vlastitih država“.

Novom matricom kojom su dodeljene ratne uloge sukobljenim stranama u ratu na prostoru bivše SFRJ, nastoji se raznovrsnim sredstvima, metodama i neoružanim oblicima ratovanja (što bi smo danas nazvali „hibridno ratovanje“), kao i neposrednim vojnim i borbenim angažovanjem, prikriti stvarna uloga spoljneg faktora i „domaćih sukobljenih strana“. Stvarni uzroci rata, ciljevi inspiratora rata i sukobljnih strana, način ratovanja bili su   prikrivani upravo metodama „hibridnog ratovanja“. U ovakve teorije o srpskoj krivici, i samo srpskoj, poverovali su i mnogi srpski političari, posebno opozicioni, radi vlastite političke koristi, pa čak i neki intelektualci. Mnogi mediji su aktivno širili ovakva ubeđenja u društvu.

Svaki oblik pomoći Srbima u Hrvatskoj i BiH od strane Srbije smatrana je agresijom i velikosrpskim hegemonizmom. Uspostava ustavnopravnog poretka od strane Vlade R. Srbije, na KiM korišćenjem i sredstava sile kvalifikovano je kao nasilje prema civilima, etničko čišćenje i sl. Neprihvatanje NATO ultimatuma iz Rambujea, od strane Vlade Srbije, koji je značio kapitulaciju i okupaciju ne samo KiM, nego cele Srbije, tumači se kao nekooperativnost, odsustvo sluha za dijalog i mir u regionu, nerazumevanje geopolitičkih promena itd. Kao glavni uzrok srpske krivice u ratovima devedesetih godina prošlog veka smatra se „diktatorski režim Slobodana Miloševića, hegemonističke aspiracije na tuđe prostore, istorijska nezrelost naroda i okrenutost ka prošlosti, a ne ka budućnosti, odnosno zarobljenost u mitovima i istoriji“. Sve su ovo teme i dileme zbog kojih je vrlo teško objektivno okarakterisati vladavinu Slobodana Miloševića.

„Anatema“ koju je na Srbiju krajem devedesetih godina prošlog veka bacio zapad, vremenom bledi. Novi poredak sveta koji se instalira potpomaže tome da se sve neistine o Srbima i Srbiji razobliče i da Srbi ponovo zauzmu dostojne mesto istorijske nacije u svetskim razmerama. Takođe i mnoge domaće zablude, zablude domaćih političara, pa i istoričara nestaju vremenom i bivaju, kao takve razpršene golim činjenicama koje govore u prilog istini o Srbima kao narodu i njegovj ulozi na Balkanu u poslednjoj deceniji prošlog veka. Ni danas Srbija nije pošteđena sličnih opasnosti i pritisaka, koji doduše nisu poprimili  karakter „anateme“, sve zbog nastojanja da Srbija sama bira svoj put razvoja i opstanka. Kada Srbija sama i njeni građani biraju svoje vođstvo, i to vođstvo odgovara svojim biračima, a ne spoljnjem faktoru, uvek postoji opasnost diktata i pritisaka iz vana. To je izgleda naš usud Srbija drugog puta nema.

Vinko PANDUREVIĆ

Izvor: Srpski stav