Da krenemo redom počevši od srednjeg vijeka, šta nam to srednjevjekovni izvori govore o Bosni i Hercegovini. Ban Kulin je prvi vladar Vosne čiji j e potpis sačuvan, a potpisao se kao „ban bosanski“. Dakle, nema Hrvata u potpisu, samo geografska odrednica „bosanski“. Najveći južnoslovenski filolozi, među njima i Hrvat Vatroslav Jagić, kažu da se Kulin potpisao na srpskom jeziku ćiriličnim slovima srpske redakcije.
Po ovome jedan od najstarijih vladara Bosne je Srbin. Prvi kralj Bosne Tvrtko I Kotromanić kruniše se za kralja Srbljem, Bosne , Pomorju itd, u Mileševi nad grobom Svetoga Save. U njegovoj tituli osim Srba nema niti jednog drugog naroda. Svi ostali kraljevi Bosne imaće u svojoj tituli Srbe i nijedan drugi narod, što znači da nije bilo Hrvata u Bosni i Hercegovini u srednjem vijeku.
Sada da vidimo šta kažu izvori za period turske okupacije Bosne i Hercegovine. Rimokatolički sveštenik Benedikt Kuripešić, prolazeći kroz BiH 1530. godine vidi u njoj Srbe i Turke, kao i srpski jezik i pismo na stećcima, a ni traga od Hrvata. Rimokatolike naziva Bošnjacima odvajajući ih tako od pravoslavnih i muslimana, ali na grobovima njihovih plemića i vitezova takođe stoje natpisi na srpskom jeziku i na srpskim slovima, što znači da su i oni Srbi.
U austrijskim i mađarskim dokumentima, kao i u srpskim ljetopisima i u srpskim knjigama spominje se srpski narod u BiH i srpske zemlje BiH. U devetnaestom vijeku razvijaju se nacionalni pokreti i shvatanja o modernoj naciji. U BiH pravoslavni Srbi najsvjesniji su svoga porijekla, dok muslimani stavljaju vjerski identitet ispred nacionalnog. Rimokatolici u BiH izjašnjavaju se na više načina, ali ne i kao Hrvati. Na prvom mjestu oni su rimokatolici. Nazivaju se i Latinima, Šokcima, u sjeverozapadnoj Bosni i Mađarima, ali ni traga od hrvatstva.
Ivan Frano Jukić, bosanski franjevac, smatrao je rimokatolike, ali i pripadnike ostale dvije vjerske konfesije u BiH, Bošnjacima. Regionalni integritet kod njega je jači nego nacionalni, ali zanimljivo je da ličnosti iz srpske istorije smatra sebi bliskim, a u narodnim pjesmama koje je skupljao po BiH glavni lik je Marko Kraljević. Sumnjam da bi Hrvati toliko pjevali o Marku Kraljeviću. To mogu samo Srbi sa izraženom nacionalnom sviješću, iako je kod rimokatolika ona zabačena, ali je oni ipak nalaze u fragmentima preko svoje epske lirike.
Drgu bosanski fratar Grga Martić, takođe ne smatra rimokatolike BiH Hrvatima. On u svom djelu „Zapamćenja“ piše o projektu generala Filipovića, po kom bi se uredila uprava u BiH da je „nešto mirisalo hrvatstvom“. Dakle, dva najpoznatija franjevca devetnaestog vijeka u BiH ne nalaze nigdje Hrvate. Njih neće naći ni početkom devetnaestog vijeka šef bosanskog pravosuđa za 1909. godinu, neki Hrvat Šeka. U svojim bilješkama žali se na slabo razvijenu hrvatsku nacionalnu svijest kod rimokatolika. Za svog boravka u BiH Šeka nije nijednom „od jednog bosanskog seljaka dobio odgovor da je on Hrvat“. Sa druge strane, pravoslavni su uvijek na njegovo pitanje „Šta je“ odgovarali „Srbin, gospodine“.
Dakle, do početka dvadesetog vijeka nema Hrvata u BiH, a evo sto godina poslije jedan su od tri konstitutivna naroda u BiH.
Autor: Boris Radaković Izvor: Udruženje studenata istorije “Dr Milan Vasić” – Banja Luka
Ово је само део објашњења несрећа Срба у БиХ(Босни)и шире, јер су били под пресијом римокатоличка цркве и отоманске империје. Присилно мењање вере-унијачења, а и одрицање православне цркве Срба који су променили веру је олакшало Рима да прогласи: „ко код је римокатолик он је Хрват“. У Босни су одвајкада(и пре римљана) живели Срби и само они. О свему овоме може се ближе и подробније у делима Јована Деретића засновано на низ историчара пре античког доба до данас. Права историја је скривана, као и наука, медецина од владара из сенке и тада и сада.