Hrvatski udar na Srpsku pravoslavnu crkvu

Po ko zna koji put u poslednjih petnaestak godina vlasti u Zagrebu odbile su da neprofitnu organizaciju pod nazivom Hrvatska pravoslavna crkva registruju kao versku zajednicu. Imajući u vidu upornost sa kojom sve ove godine dotična organizacija traži registraciju u hrvatskom Ministarstvu pravosuđa i uprave, ne treba sumnjati da će uslediti novi pokušaj.

Kako piše portal „Novosti“, što je glasilo Srpskog narodnog vijeća u Hrvatskoj, takozvana HPC, pod različitim vođstvima i ljudima već godinama nastoji da se registruje kao verska zajednica. Poslednji koji to pokušava samozvani je arhiepiskop HPC, bugarski državljanin Aleksandar Radoev Ivanov.

Portal podseća i da je Hrvatska pravoslavna zajednica kao udruženje građana registrovana 2017. godine s ciljem, kako su naveli, „revitalizacije Hrvatske pravoslavne crkve nestale u Drugom svjetskom ratu te duhovnog razvitka i unapređenja kvalitete života – pojedinaca kroz učenje o pravoslavlju kao takvom“.

Iza ove pravne formulacije krije se, kako navode na portalu „Novosti“, želja radikalnih hrvatskih nacionalista koji nemaju nikakve veze s pravoslavljem, da preko autokefalne pravoslavne crkve u Hrvatskoj, nalik na HPC koju su u vreme Drugog svetskog rata formirale ustaše u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, ostvare svoje političke ciljeve.

Poput poglavnika Ante Pavelića, koji je u tu svrhu angažovao ostarelog arhiepiskopa jekaterinskoslavskog Germogena da bi tog odbeglog Rusa u vreme najvećeg stradanja pravoslavaca na teritoriji NDH 1942. godine imenovao patrijarhom HPC-a (na kraju je ipak bio mitropolit), pišu „Novosti“.

Pokojni Ivo Matanović, nekadašnji pripadnik Ustaške mladeži i preživeli iz Blajburga, želeo je da obnovi HPC, ali kako je bilo potrebno da udruženje funkcioniše najmanje pet godina i da ima najmanje 500 popisanih vernika, u tome nije uspeo. U međuvremenu je bilo niz međusobnih svađa koje su uvek završavale istim ishodom.

Samozvanom arhiepiskopu Ivanovu u njegovim bogosluženjima društvo, kako navode na portalu „Novosti“, čine ljudi poput Marka Juriča, novinara protiv kojeg je hrvatsko državno tužilaštvo podnelo krivičnu prijavu zbog govora mržnje prema pripadnicima srpske zajednice.

I to nije sve. Zagovornici „obnavljanja“ tzv. Hrvatske pravoslavne crkve su i drugi desničari, poput nekadašnjeg pripadnika i istaknutog člana Hrvatske stranke prava i ratnog generala Hrvatske vojske Ante Prkačina. Prkačin je, takođe, i saborski zastupnik, baš kao i Milan Vrkljan, predsednik desničarske Pravedne Hrvatske.

To i ne čudi, s obzirom na to da je sam „Arhiepiskop Aleksandar“ redovni posetilac svih desničarskih događanja, a pohodi i mesta poput Blajburga i Hude jame, mesta u Sloveniji gde su nađeni ostaci nekoliko stotina pripadnika kvislinških snaga, ali i civila, koje su 1945. godine likvidirali pripadnici KNOJ-a.

Zahtevi za priznavanje HPC stižu i iz inostranstva. Tako je na adresu premijera Hrvatske Andreja Plenkovića 4. aprila stigao dopis od Australijsko-hrvatskog kongresa u kojem se navodi da je „vreme da Hrvatska pravoslavna crkva dobije svoje priznanje, registraciju, u Republici Hrvatskoj“.

Ovo udruženje apeluje na Plenkovića da omogući registraciju HPC, uprkos odlukama Ministarstva pravde da odbije upis HPC.

„Poštovani predsedniče, ne ulazeći u istorijske činjenice, prava hrvatskog naroda na svoju vlastitu pravoslavnu crkvu, ovde se ne radi o nekom političkom činu, niti se zabranjuje opstanak drugih sličnih pravoslavnih crkava u Hrvatskoj, nego se radi o izboru, pravu svakog čoveka da svoju veru ispoveda onako kako on to želi, što je u stvari i garantovano Ustavom Republike Hrvatske“, navodi se u dopisu koji potpisuje predsednik udruženja Stjepan Asić.

Pomenuti dopis objavljen je upravo na sajtu tzv. Hrvatske pravoslavne crkve.

Istoričar Hrvoje Klasnić sa Filozofskog fakulteta u Zagrebu ističe da sam nije vernik te da mu je potpuno svejedno kako će se ko verski organizovati u Hrvatskoj.

Ističe, međutim, da ovo što se dešava deluje kao pokušaj grupe koja želi da se registruje kao Hrvatska pravoslavna crkva da ospori legitimitet Srpske pravoslavne crkve u Hrvatskoj.

„To na neki način podseća na ono što je Ante Pavelić radio u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, kada je formirao tzv. HPC, pa je čak doveo i jednog starog ruskog monaha kako bi ga postavio za patrijarha. Jer po tadašnjem statutu tzv. HPC, patrijarha je postavljao poglavnik“, kaže Klasić za „Ekspres“.

Činjenica jeste da je Srpska pravoslavna crkva, odnosno Beogradska mitropolija, svoj uticaj u Hrvatskoj ojačala posle formiranja Kraljevine SHS, odnosno Kraljevine Jugoslavije. Isto tako većina onih koji se izjašnjavaju kao pravoslavci su i srpske nacionalnosti.

Klasić, međutim, dodaje da bi pošteno bilo reći da ima i onih koji se izjašnjavaju da su po nacionalnosti Hrvati, ali da su pravoslavne veroispovesti.

„Ukoliko bi postojao dovoljan broj građana koji se izjašnjavaju kao Hrvati, ali koji ispovedaju pravoslavlje, koji žele da formiraju pravoslavnu crkvu u Hrvatskoj, o tome bi se moglo pričati. Ali tek pošto se stvore svi uslovi i pošto se o svemu izjasne relevantne instance u okviru pravoslavne crkve. Jer, ruku na srce, postoji i Makedonska pravoslavna crkva i druge autokefalne pravoslavne crkve“, kaže Klasić i naglašava da je u svakom slučaju protiv toga da se to radi sa ciljem politizacije vere, koja je na ovim prostorima ionako dovoljno politizovana.

E, tu sada dolazimo na relativno klizav teren. Rezultati prošlogodišnjeg popisa stanovništva u Hrvatskoj pokazali su da je u odnosu na period pre deceniju broj Srba manji, a Hrvata veći, kao i da je generalno smanjen broj vernika, dok je porastao broj ateista.

Pa, ipak, zanimljivo je da se oko 30.000 Hrvata izjasnilo da pripada pravoslavnoj veroispovesti, što je drastično više u odnosu na 2011. kada ih je bilo 16.647.

I dok jedni misle da iza svega stoje strah Srba i težnja da olakšaju sebi život pa se izjašnjavaju kao Hrvati, ne menjajući veroispovest, drugi su to povezivali upravo sa željom da se obnovi nekadašnja hrvatska pravoslavna crkva iz vremena NDH.

Ako bismo hteli da se našalimo, mogli bismo pronaći i neku „potvrdu“ da je zaista reč o „autohtonoj pravoslavnoj crkvi“. A ta potvrda je posredna, u činjenici da se osim ove HPC, kojoj je na čelu Bugarin Aleksandar Radoev Ivanov, pojavila još jedna HPC, sa samozvanim episkopom Bonifacijem (Andrijom Škulićem) na čelu. Ne treba ni spominjati da su ove dve „crkve“ međusobno posvađane. Za Škulića/Bonifacija, onu drugu crkvu predvodi „bugarski turista“, dok se Aleksandar poziva na to da ga je za „arhiepiskopa hrvatskog i cele HPC“ 2014. u Parizu proglasio „evropski patrijarh“ Nikolas, poglavar sumnjive organizacije koja se naziva Evropskom pravoslavnom crkvom.

NDH i HPC

HPC je osnovana direktnim ukazom poglavnika NDH Ante Pavelića 3. aprila 1942. godine i bila je jedan od mehanizama za sprovođenje genocidne politike hrvatske države tokom Drugog svetskog rata, pre svega s ciljem preveravanja i asimilacije srpskog naroda. Jedan od njenih glavnih propagatora bio je Savić Marković Štedimlija, pohrvaćeni književnik, poreklom iz Crne Gore.

HPC je ukinuta 1945, kada su ubijeni njeni sveštenici, zajedno s poglavarom, „mitropolitom“ Germogenom, izbeglim ruskim episkopom jekaterinoslavskim i novomoskovskim. On je dotad bio nekanonski upravnik ruskih pravoslavaca izbeglih u Grčku i severnu Afriku. Samozvani evropski patrijarh Nikolas proglasio ga je za sveca.