Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica Republike Srpske utvrdio postojanje 322 mesta zatočenja u BiH, u kojima su protivpravno zatvarani civili i pripadnici Vojske Republike Srpske, otkriva direktor centra za RT Balkan
Nakon prvog masovnog zločina nad civilima u BiH koji su 26. marta 1992. godine počinili pripadnici hrvatsko-muslimanskih snaga sa područja Broda zajedno sa regularnim snagama hrvatske vojske u srpskom selu Sijekovac, od aprila do kraja juna, na području Posavine formirano je najmanje 36 logora za Srbe kroz koje je prošlo, prema dostupnim podacima, oko 2.800 srpskih civila i vojnika, među kojima je bilo i 106 dece, kaže za RT Balkan v.d. direktora Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica Viktor Nuždić, dodajući da je mesta zatočenja, nažalost, bilo mnogo više.
Nuždić napominje da je centar, kada je reč o mestima zatočenja za Srbe u proteklom ratu, u drugoj fazi projekta mapiranja logora.
„Posle višegodišnjeg istraživanja, Centar je utvrdio postojanje 322 mesta zatočenja u BiH, u kojima su protivpravno zatvarani civili i pripadnici Vojske Republike Srpske. Reč o preliminarnim rezultatima za predratne opštine: Bihać, Bosanska Krupa, Bratunac, Brod, Vlasenica, Derventa, Doboj, Zvornik, Modriča, Orašje, Odžak, Srebrenica, Ugljevik i Šamac, kao i za Sarajevo (pet gradskih i pet prigradskih opština)“, istakao je Nuždić.
S obzirom na to da je reč o preliminarnim rezultatima, postojeći podaci u mapi logora svakodnevno se ažuriraju tako da se svakom od utvrđenih mesta zatočenja pridružuju svi raspoloživi podaci kao što su, na primer, sudske presude – ako ih ima, izvodi iz svedočenja i slično.
Prema njegovim rečima, posebna pažnja biće posvećena utvrđivanju okvirnog broja logoraša, jer su brojni primeri da su ljudi premeštani, zatvarani na nekoliko lokacija i skrivani od Međunarodnog komiteta Crvenog krsta, pa je time teže doći do stvarnog broja.
Jedan od primera za ovakve tvrdnje je i sudbina koja je zadesila Srbe sa Kupresa. Nakon napada HVO, HOS, Zbora narodna garde i regularnih snaga Vojske Hrvatske na srpska sela na ovom području 3. aprila 1992. godine, Srbi su odvođeni u logore na području Kupresa, Duvna, Ljubuškog… Neki su završili u splitskoj „Lori“, a određeni broj njih i u Zadru. Mnogima se ovde gubi svaki trag.
„Sve što je urađeno na mapiranju logora zasnovano je na zvaničnim dokumentima i bazama u posedu naše institucije. Dakle, ovde govorimo o službenim izveštajima, izjavama svedoka, medicinskoj dokumentaciji, dokumentaciji Međunarodnog komiteta Crvenog krsta, kao i podacima neprijateljskih snaga tokom rata, odnosno takozvane Armije BiH, HVO i hrvatske vojske“, naveo je Nuždić.
Mapiranje ima, uslovno rečeno, određenih nedostataka, jer neke od lokacija na mapi nisu nazvane onako kako se danas zovu. S tim u vezi, treba imati na umu i to da su pojedini objekti u međuvremenu srušeni, kao i to da na terenu zbog objektivnih okolnosti, za neka mesta nije bilo moguće sa sigurnošću označiti tačnu mikrolokaciju.
Ono što je sigurno je činjenica da su u svim mestima zatočenja, po svedočenju preživelih, ljudi prolazili kroz pravu golgotu, a da su načini zlostavljanja, kako fizičkog, tako i psihičkog, nešto što je teško i zamisliti.
„Osim što su bili mučeni glađu, žeđu, izlaganju ekstremno visokim i niskim temperaturama, terani da piju i jedu vlastiti izmet, pa čak i delove tela, dželati su zatvorenike terali da se uzajamno zlostavljaju, i to na sve moguće načine… Zatvarali su ih u kaveze sa životinjama, bacali sa visokih zgrada, dok su prebijanja, sakaćenja i ubistva bila svakodnevica“, kaže naš sagovornik.
On je naglasio da je na pojedinim mestima bio zatvoren samo jedan čovek, što ni u kom slučaju nije značilo da je tortura bila manja, naprotiv! Do njih nikada nije došao Međunarodni komitet Crvenog krsta tako da su, bukvalno, bili prepušteni surovoj volji onih koji su ih držali zatvorene.
Brojna mesta zatočenja za Srbe tokom rata nalazila su se i na području Sarajeva, a prema podacima sa kojima centar raspolaže, bilo ih je najmanje 214. Mnogi od njih su imali sva obeležja logora. Među njima je „Silos“ u Tarčinu koji je zatvoren 27. januara 1996, dva meseca nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma.
„Takođe, u pravom smislu te reči, logor je bio bivša kasarna ‘Viktor Bubanj’, u kojem je danas sedište Suda i Tužilaštva BiH“, napominje Nuždić.
Srbima u Sarajevu je, nakon ubistva srpskog svata na Baščaršiji 1. marta 1992. godine, nedvosmisleno poručeno šta ih čeka. Odvođeni su iz svojih domova, sa ulica, radnih mesta, a brojni od njih su završili u kazamatima pod kontrolom vlasti u Sarajevu.
„Svedočenja su strašna! Ubistva, fizičko i psihičko zlostavljanje, torture… Nezamislivo je šta su ti ljudi prošli“, naglašava Viktor Nuždić.
U narednom periodu, Centar će mapirati i mesta zatočenja u banjalučkoj i zapadnoj Krajini, severoistočnoj Bosni, srednjoj Bosni, gornjem Podrinju kao i u Hercegovini.
