Genocidna hrvatska država 1941-1945. je u okviru svojih stremljenja da izvrši što masovniji Srbocid ušla u istoriju i po jednom jedinstvenom fenomenu u istoriji čovečanstva, naime, po osnivanju koncentracionih logora smrti isključivo za (pretežno srpsku) decu.
Logor Jastrebarsko je strašna paradigma ovog totalnog pomračenja duha i, istovremeno, najjasniji primer uske kooperacije dotične države i hrvatskog rimokatoličkog klira.
Jer taj logor su vodile rimokatoličke časne sestre.
Deca su se nalazila i u drugim, od ukupno 22 stalnih (od 1941-1945. bilo je osnovano šta više oko 40, manji međutim nisu bili naročito dugog veka) koncentraciona logora tadašnje hrvatske države (Jasenovac, Stara Gradiška, Uštica, Mlaka, Jablanac, Gospić, Đakovo, Ogulin, Koprivnica, itd.), ali logori Sisak, Jastrebarsko i Gornja Rijeka (kao i delom Loborgrad, tu su naime sa njima bile zatočene i njihove majke) bili su i ostali jedinstveni u čitavoj istoriji sveta po svojim specifičnim malim zatočenicima.
Ova tri dečija koncentraciona logora bila su deo logorskog sistema Jasenovac i osnovana su zvaničnim aktom hrvatske Vlade od 25. septembra 1941. pod br. 1528-2101-Z-1941. Time su se ona nalazila pod nadzorom Eugena Dide Kvaternika i pod direktnom upravom Vjekoslava Maksa Luburića.
Luburić, od strane logoraša Jasenovca zvani „Maks mesar“, prethodno se za tu dužnost kvalifikovao na licu mesta, proučavajući nacističke metode tretiranja zatočenika u nemačkom koncentracionom logoru Zaksenhauzen (Sachsenhausen).
U Loborgradu, gde je npr. bilo moguće da se jedno dete zatetura i nehotično gurne logorskog komandanta, i da ga dotični stoga na licu mesta umlati udarcima kundaka, inače, danas ne postoji ništa što bi podsećalo na tadašnje patnje logoraša. Isto važi i za opštinu Lobor, koja je na mestu nekadašnjeg logora osnovala jednu psihijatrijsku ustanovu i na svom zvaničnom internet-predstavljanju nijednom rečju ne pominje ovaj deo istorije.
Najmanji dečiji logor je bio Gornja Rijeka a najveći Sisak. Ostalo je zabeleženo da su deca umirala od gladi i zlostavljanja, od nelečenih bolesti i trovanja. Tako im čuvari npr. danima nisu davali nikakvu hranu a potom oskudne namirnice, ali prepune natrijumhidroksida. U Sisak je 1942. bilo dovedeno i preko 6.000 otete male srpske dece sa Kozare, od kojih je tu više od 1.600 izgubilo život. Ukupan broj dečijih žrtava iznosi oko 4.000. Ni na tom mestu masovnog genocidnog ubistva dece u Sisku, u današnjoj Hrvatskoj ne stoji nikakav spomenik ili barem neka tabla sa natpisom za sećanje na hiljade genocidno umorene dece, već jedna velika moderna diskoteka, u kojoj mladi uživaju u muzici, plesu i uobičajenom provodu, u životu.
Novija istraživanja govore o znatno većem broju dečijih žrtava samo iz oblasti Kozare:
„Trebalo je da prođe više od tri decenije da se konačno utvrdi stravični spisak smrti djece sa područja Kozare: imena ubijene djece i imena njihovih roditelja, u kojima su mjestima i kada rođena, gdje su i kada stradala.
Za četiri ratne godine, od aprila 1941. do aprila 1945, iz 219 kozarskih sela i gradova ubijeno je i na druge načine umoreno 11.194 djece. Najmlađa su bila u pelenama i kolijevkama, a najstarija su imala 14 godina. Na najsvirepiji način ugašen je život 6.302 dječaka i 4.874 djevojčica. Za njih 18 nije bilo moguće utvrditi ime i pol. Ona su ubijena još pre krštenja.
U NDH su, inače, prema do sada istraženim podacima, od aprila 1941. godine do maja 1945. živote izgubila 74.762 deteta mlađa od 14 godina. Među njima je bilo 14.528 mališana koji su evidentirani kao žrtve rata. Ukupno 60.234 dece u NDH je dakle bilo van ratnih zbivanja ubijeno, najvećim delom u okviru genocidnog programa hrvatske države 1941-1945, od toga 30.054 dečaka i 28.012 devojčica, dok za 168 mališana nije bilo moguće utvrditi pol.
Dečiji koncentracioni logor Jastrebarsko (franjevački samostan, bivši dvorac čuvene mađarske plemićke familije Erdedi (Erdődy), i okolne barake, koje su prethodno služile kao konjušnice italijanske vojske) bio je utoliko specifičan, jer su ga vodile rimokatoličke časne sestre kongregacije Sv. Vinka Paulskog („Družba sestara milosrdnica“). Na čelu uprave logora nalazila se časna sestra Pulherija, svastika ustaškog doglavnika i ministra Mile Budaka, „koja je upamćena po krutom i bezdušnom postupanju prema deci logorašima.“
Jedna novija hrvatska publikacija (2011) se posvetila tematici dečijih logora u Hrvatskoj 1941-1945. i obradila značajni broj primarnih istorijskih izvora iz tog vremena:
„Poznato je i da je dio pripadnika katoličke crkve itekako podupirao ustaški poredak i čak, s puškom u ruci, sudjelovao u borbama protiv NOV Hrvatske. Sada se poduzimaju brojne aktivnosti kako bi se žrtve ustaškog poretka izbrisale iz pamćenja ljudi. Da li je itko proveo istragu da bi se utvrdilo tko je kriv za smrt više tisuća srpske, židovske i romske djece, kako u logorima, tako i izvan njih?
U Jastrebarskom su „časne sestre“ svojim krajnje nehumanim postupcima prouzročile smrt mnogih mališana. Među njima se isticala časna sestra Barta Pulherija, koja je 1945. godine, zajedno s ustašama, pobjegla u Austriju. Njezine postupke prema djeci crkva nikada nije osudila.
Ove, ali i druge tzv. časne sestre, u crkvenim krugovima nazivaju sveticama i mučenicama, kao da su one patile u logoru, a ne djeca o kojima su one trebale brinuti. Za njih čak i neki biskupi organiziraju mise zadušnice, jer su se borile protiv „nevjernika“, tj. NOV. Na sreću, bilo je i onih žena, koje su s pravom nosile naziv časne sestre i koje su svu svoju ljubav i pažnju pružale djeci.
(…)
Kada se govori o stradanju djece u ustaškim logorima, treba reći da ni Dante nije uspio dočarati muke, koje su podnosila zatočena djeca u ustaškim logorima. U logorima Stara Gradiška, Jasenovac, Sisak nije bilo nikoga da ih utješi, da im pokaže sućut ili bilo kakvu pažnju, da im obriše suze ili pak pomazi.
(…)
U te su logore prvenstveno zatvarana djeca Srba, jer su većinu Židova, zajedno sa djecom transportirali u Njemačku, gdje su svi završili u plinskim komorama. Dio ih je transportiran u Jasenovac s istim ishodom.
Ustaše iz početka nisu imale drugih planova, što učiniti sa srpskom djecom, osim da i njih unište. Tek kada su mnogi građani digli svoj glas protiv postupaka ustaša, netko iz vrha te vlasti sjetio se da, u skladu sa svojom rasističkom politikom, dječake srpske nacionalnosti odgoje u ustaškom duhu. Uzor su im bili Turci, koji su kršćansku djecu odgajali kao janjičare ili su tu djecu ubijali.“
Ustanici (najvećim delom srpski) Četvrte kordunaške brigade napali su 26. avgusta 1942. i privremeno osvojili mesto Jastrebarsko, prešavši reku Kupu i uputivši se ka Jastrebarskom, na iznenađenje hrvatske vojske (Jastrebarsko se nalazi samo oko 30 km udaljeno od Zagreba).
Partizani su ušli u logor i odveli sa sobom veći broj zdravije i manje iznemogle dece, koja su mogla izdržati marš i pešačenje ka Kordunu. Deca su potom smeštena u dečijim domovima u oslobođenim mestima na Kordunu i u Bosanskoj krajini. Najčešće se pominje brojka od preko 700 oslobođene dece. Komandant Četvrte kordunaške brigade, Nikola Vidović, pominje broj od (tj. do) 727 spašene dece. On je o tome pisao:
„U memljivim zidinama starog dvorca nalazilo se 727 dječaka i djevojčica, uglavnom pretškolskog uzrasta. Njih su „prevaspitavale“ časne sestre. Naravno, to prevaspitavanje bilo je u ustaškom duhu. Htjele su u neku ruku da stvore nove „janjičare“. Sirota djeca su na kapama ili reverima nosila slovo „U“, živjela su pod nevjerovatno teškim okolnostima. Zbog gladi, bolesti i načina „vaspitanja“ dnevno je umiralo po nekoliko dječaka i djevojčica.“
Gornje navode o tom logoru i njegovom sveštenom personalu potvrđuje i ugledno naučno udruženje „Arbeitskreis Shoa.de e.V.“ iz Nemačke, u svom objavljivanju od 6. aprila 2010:
„Neke od hrvatskih časnih sestara u Jastrebarskom, kao npr. Ana Barta Pulherija (1882-1972), Marija Milavec Gaudiencija, ekonom logora a sa nadimkom „zvečarka“, i druge, koje su u suštini bile užasne sadistkinje i bezosećajni cinici, dokazano su i lično ubijale decu. Odbijale su i da im daju hranu i odeću, sa obrazloženjem:
„To su deca partizana, koja će nas kasnije ubijati, neka bolje odmah umru“.
Sestra Pulherija je posle Drugog svetskog rata pobegla preko Slovenije u Austriju, gde je još skoro 30 godina nesmetano, normalno živela. Sestra Gaudijencija je ostala u Titovoj Jugoslaviji i isto tako nikada nije bila pozvana na odgovornost. Umrla je 1977. u Ljubljani.
Polazi se od toga, da je kroz dečiji koncentracioni logor Jastrebarsko prošlo oko 3.400 dece a da je od toga njih 1.026 izgubilo život. Upravnik lokalnog groblja, Franjo Ilovar, navodi cifru od 458 sahranjene dece (za samo nekoliko meseci, prim. autora), ali i da je u mrtvačke sanduke bilo vrlo često stavljano po više mrtvih tela.“
Časne sestre milosrdnice Sv. Vinka Paulskog iz dečijeg koncentracionog logora Jastrebarsko su dakle već 1942., u drugoj godini Drugog svetskog rata na Balkanu i Srbocida u njihovoj hrvatskoj državi, izrazile sumnju u uspeh tekućeg projekta „preodgajanja“ i dale svoje viđenje pragmatične potrebe da se sva srpska deca umesto toga pobiju („ona će nas kasnije ubijati“).
Franjo Ilovar je ostavio bizarno svedočanstvo, koje podseća na poslovne bilanse jedne klanice. U njegovim zabeleškama pored ostalog stoji:
„Primio predujam na račun kopanja grobova 10 000 kuna za sto komada djece pokopane“. Dalje, na drugim stranama stoji: „Račun za ukop djece – 243 komada djece a 150 kuna – 36 440 kuna“.
Vodio je računicu od 22.jula 1942., po čijim navodima je samo tog dana stradalo 107moro djece, pa sve do oktobra 1942. kada stoji zabilješka, „ukupno 768 komada djece, 26. oktobar 1942.“.
Zaključimo ovaj prikaz dečijih koncentracionih logora u hrvatskoj državi 1941-1945. jednom malom digresijom, jednim na prvi pogled čak možda i bizarnim kuriozitetom istorije, koji međutim po mogućstvu služi i kao pokazatelj kontinuirane politike zapadnog prodora ka Istoku, kao i kontinuirane vatikanske težnje ka proširenju svoje jurisdikcije i na tamošnje pravoslavne hrišćanske zajednice (u krajnjoj liniji – pokatoličavanje), koje obe – po postavci ove studije – determinativno proizilaze iz opšte kulturološke tradicije okcidentalnog dela (Zapadne i Srednje) Evrope.
Centralna zgrada dečijeg koncentracionog logora Jastrebarsko je prethodno bila, kao što smo već napomenuli, dvorac čuvene mađarske (rimokatoličke) plemićke familije Erdedi, iz koje su proizašli brojni državnici, vojskovođe, diplomate, biskupi i kardinali.
Ova porodica je dala ne samo više mađarskih „Banova Hrvatske, Slavonije i Dalmacije“ (među tim vrhunskim političkim autoritetima u dotičnim geopolitičkim celinama se, inače, nalazio i srpski knez Bjeloš 1142-1158), već je njen prvi istaknuti predstavnik u istoriji, Toma Bakač (Tamás Bakócz), rimokatolički nadbiskup Esztergom-a, a potom kardinal, bio jedno vreme i latinski patrijarh Carigrada, pošto su ovaj pravoslavno-hrišćanski „Drugi Rim“ i tada najveći grad Evrope zapadni vitezovi u Četvrtom krstaškom ratu 1204. napali i osvojili, opljačkali i dobrim delom razorili.
Od tada se Vizantija nikad više nije zaista oporavila i bilo je samo pitanje vremena kada će osmanski Turci zagospodariti ovim prostorima (što se 1453. konačno i dogodilo).
Pri tom „najvećem zločinu u istoriji“, kako je ovaj konkretni krstaški pohod Zapada ka Istoku vrlo emocionalno označio britanski istoričar, profesor vizantijske istorije i umetnosti na univerzitetu u Istanbulu (i bliski prijatelj Džordža Orvela/ George Orwell) Ser Stiven Ransiman (Sir Steven Runciman, 7. VII 1903 ‒ 1. XI 2000), ostvario se najdublji prodor Vatikana ka Istoku u dosadašnjoj istoriji.
Odmah po osvajanju Vizantije osnovan je, naime, dotični Latinski patrijarhat (koji je opstao od 1204-1261.) i počelo se bez oklevanja sa intenzivnim „prevaspitavanjem“ tj. pokatoličavanjem „pravoslavnih šizmatika“.
Ovde oslovljeni, možda bizarni kuriozitet istorije, ali sigurno i pokazatelj milenijumskog kontinuiteta svetovno-političkog i crkveno-prozelitskog delanja kulturološke tradicije Zapadne i Srednje Evrope sastoji se u sledećem činjeničnom stanju stvari:
‒ Iz magnatske loze Erdedi je dakle svojevremeno u pobeđenu Vizantiju došao – nošen tj. omogućen oružanom silom svetovnih vlastodržaca – i jedan latinski patrijarh Carigrada sa zadatkom da prevaspita i preobraća tamošnje pravoslavne hrišćane u rimsku veru, da bi i oni „dobili priliku da postanu dobri podanici Svete stolice“.
‒ U Jastrebarskom, jednom dvorcu ove znamenite mađarske familije u pobeđenoj Jugoslaviji, 738 godina kasnije će biti osnovan jedan od dečijih koncentracionih logora, u kome će novonastala hrvatska država vršiti „hrvatizaciju“ Srba i u tu svrhu omogućiti rimokatoličkom kliru – nošenom oružanom silom svetovnih vlastodržaca – da prevaspita i preobraća ovdašnje pravoslavne hrišćane u rimsku veru, da bi i oni „dobili priliku da postanu dobri podanici Svete stolice“.
Autor: Vladimir Umeljić
