Pančevac, nedeljni list za prosvetne i materijalne interese, pojavio se u nedelju, 13. aprila po starom kalendaru 1869. godine i bio je prvi list na srpskom jeziku u Pančevu. Istorija novinarstva u našem gradu započela je, međutim, godinu dana ranije, kada je ovdašnji štampar Anton Zibenhar pokrenuo Pantschowaer Wochenblatt (Pančevački nedeljni list) i time ušao u istoriju kao vlasnik, izdavač i štampar prvih novina u Pančevu.
Jovan Pavlović, dvadesetšestogodišnji profesor Trgovačke škole, postao je vlasnik, izdavač i odgovorni urednik novina nezaobilazanih u izučavanju istorije srpske štampe u Austro-Ugarskoj, ali i dragoceno svedočanstvo o događajima toga doba. U to vreme, nakon donošenja Austro-Ugarske nagodbe i kada je postalo izvesno da će Banatska vojna granica biti raspuštena, Pavlovićev Pančevac zastupao je najnaprednije građanske ideje među Srbima sa obe strane Dunava. U isto vreme kritički je pisao ne samo o potezima mađarske Vlade, zbog čega su tekstovi često bili cenzurisani, a Pavlović privođen u žandarmeriju i zatvaran, već i o despotskom režimu tročlanog namesništva u Srbiji, koji je dugo vremena branio rasturanje ovih novina. Pančevac je veliku pažnju posvećivao prosvetnim pitanjima, pojavama koje narušavaju narodnu svest i štete narodnom napretku, kao i kritici rada i stavova crkvenih velikodostojnika. Iako lično nije bio socijalista, Pavlović je otvorio stranice Pančevca, kao demokratskog lista, i za ovakvo viđenje sveta, pa je u nastavcima objavio prvi prevod „Manifesta komunističke partije” i niz tekstova tada vodećeg srpskog socijaliste Svetozara Markovića.
Uredništvo i administracija su se u to vreme nalazile u zgradi Trubača, a zatim u Spirtinoj kući preko puta Uspenskog hrama. Od novembra 1870. godine list je umnožavan u štampariji Jovanovića i Pavlovića, u kući u današnjoj Ulici braće Jovanović broj 24.
Pored Jovana Pavlovića, u grupi uglednih građana koji su 1869. godine pokrenuli Pančevac, list za prosvetne i materijalne interese, bili su najistaknutiji pančevački intelektualci tog vremena. Oko ovih novina su se okupile ne samo najumnije srpske glave koje su živele i radile u našem gradu, već su u njemu sarađivala i najveća novinarska, publicistička i književna imena iz drugih sredina i država.
Jedan od najbližih Pavlovićevih saradnika, koji ga je zamenjivao na uredničkom mestu kad god bi osnivač Pančevca bio pritvoren, bio je dr Ljubomir Nenadović. Rođen je 20. jula 1837. godine u sremskom selu Kraljevci, a gimnaziju je završio u Sremskim Karlovcima. Nakon što je diplomirao medicinu u Pešti 1866. godine, specijalizovao se u Beču i Berlinu za lečenje ženskih bolesti. Dr Nenadović je bio gradski fizikus u našem gradu punih četrdeset godina i za to vreme je objavljivao tekstove o zdravstvu i zdravstvenom prosvećivanju u raznim periodičnim publikacijama. Napisao je 1891. godine knjigu „O zdravstvenim prilikama u Pančevu”, a „Smrt sučiji” 1902. Sledeće godine se preselio u Beograd, gde je do 1911. držao privatnu praksu. U „Prosvetnom glasniku” je 1904. godine objavio rad „Fizički razvitak školske omladine i školska higijena u Srbiji”, a 1906. „Školske higijene i školski lekari-higijeničari”. Njegova brošura „Samarićanstvo, spasonosna međunarodna ustanova” pojavila se 1914. godine. Preminuo je u Beogradu 26. marta 1916.
Još jedan lekar je u to doba blisko sarađivao sa redakcijom Pančevca. Konstantin Peičić, rođen 1802. godine u Borovu, pohađao je gimnaziju u Sremskim Karlovcima i Požunu (Bratislavi), a Medicinski fakultet je završio u Budimpešti. Bio je, između ostalog, član Srpskog učenog društva i Književnog odeljenja Matice srpske. Napisao je „Žitije Teodora Pavlovića” 1857. godine, a u rukopisu mu je ostala „Građa za istoriju srpskog pokreta u Ugarskoj 1848/49”. Njegov „Rukovoditelj k povraćanju izgubljenog zdravlja” doživeo je tri izdanja, i decenijama po objavljivanju bio isčitavan u starijim srpskim porodicama. Poslednjih godina života bio je nadzornik Tekelijanuma u Budimpešti, gde je i preminuo 25. maja 1882. godine.
Pored toga što su u Pančevcu pisali o socijalnim i zdravstvenim problemima, dr Ljubomir Nenadović i dr Konstantin Peičić su od januara 1871. do jula 1873. godine uređivali mesečni časopis „Domaći lekar”, prvi popularni medicinski časopis na srpsko-hrvatskom govornom području.
Svetislav Kasapinović, tadašnji advokatski pripravnik u kancelariji dr Ljubomira Gađanskog, sarađivao je sa Pančevcem od samog osnivanja – u prva četiri broja objavio je seriju tekstova pod nazivom „Školsko pitanje u Pančevu”, a u broju 25 štampan je njegov članak „Naše opštinsko veće i naši učitelji”. Kaspinović nije pisao samo tekstove koji su se odnosili na kulturno-prosvetne teme, već je i, pošto je iste, 1869. godine, izabran za poslanika na srpskom Narodnom i crkvenom saboru u Sremskim Karlovcima, slao objektivne izveštaje sa zasedanja.
Osim što su umnožavali Pančevac u svojoj štampariji, braća Jovanović su i na druge načine pomagali prvi list na srpskom jeziku u Pančevu. Kamenko Jovanović je pisao tekstove o finansijsko-ekonomskim prilikama i besplatno vodio administraciju za vreme Pavlovićevih tamnovanja. Blizak tadašnjim žurnalistima Pančevca bio je i prota Vasilije Živković, veliki pesnik srpskog romantizma, čije se zasluge za razvoj prosvete i kulturnog života ne mogu nabrojati na jednom mestu.
Književnik i advokat dr Đena Pavlović je u jedanaest nastavaka, od 25. februara do 4. aprila 1871. godine, u rubrici „Podlistak”, objavio vrlo zapažen serijal „Žena da vas bog sačuva”. Još kao veoma mlad, a rođen je 1851. u Odžacima, učestvovao je u književnom pokretu tadašnje Omladine. Šezdesetih i sedamdesetih godina XIX veka Đena Pavlović je sastavljao patriotske i ljubavne stihove, koji su ostali rasuti po časopisima toga vremena. Napisao je u desetercima humorističnu epistolu „Sitna knjiga od Krajine Marku”, koja je 1901. godine treći put objavljena u Brankovom kolu. Preveo je na mađarski jezik Zmajeve „Đuliće uveoke” i štampao ih uz pomoć mađarskog književnog društva „Kišfaludi” 1885. godine. Pripovetku „Komšije” objavio je u Danici 1868, a roman za narod „Kome se ne prašta” 1872. godine.
Pančevac je od 1869. do 1871. godine publikovao tekstove tada vodećeg srpskog socijaliste Svetozara Markovića. On je te godine (1871) u Beogradu pokrenuo list Radenik, ali je već sledeće, zbog pritiska srbijanske vlasti, bio prinuđen da ga obustavi. Marković je tada prešao u Novi Sad gde je objavio knjigu „Srbija na istoku”. Preminuo je 26. februara 1875. u Trstu, u 29. godini.
Nakon pet godina neprekidnog izlaženja, Pančevac je, kako se tada govorilo, konfiskovan sredinom jula 1873. godine i obustavljen na tri meseca. Sledeće godine izlazi sa prekidima i uz ogromne teškoće, pa se konačno gasi novembra 1874. godine.
Bilo je još pokušaja u XIX veku da se Pančevac obnovi – novine sa ovim nazivom izlazile su od februara 1875. do februara 1876. godine, i od oktobra 1885. do aprila 1887. godine, ali nisu uspele da dostignu slavu i značaj Pavlovićevog Pančevca.
pancevo.city
