Punih 120 godina prošlo je od trenutka kada su se stanovnici Stare Srbije i Makedonije podigli na oružje, ne želeći da trpe zločine turskih vlasti, albanskih odmetnika i bugarskih komita. U domaćoj istoriografiji taj oružani otpor Srba iz južnih krajeva poneo je ime „Srpska četnička akcija 1903‒1912“.
Jedan od div junaka Srpske akcije bio je i vojvoda Krsta Kovačević. Rodio se u Trgovištu 1877. godine, i izrastao u krupnog i stasitog mladića. Bavio se kovačkim zanatom. Tokom leta 1900. godine kada su turski askeri zabavljajući se maltretirali njegovog sedmogodišnjeg brata Spiru, Krsta je istukao jednog od njih zbog čega je morao da beži, te mu se u Pčinji izgubio svaki trag. Pošto na samom početku XX stoleća nije bilo organizovanog srpskog otpora Turcima, Krsta se, kao i još poneki Srbi, pridružio bugarskim komitama. Nedugo zatim učestvovao je u Ilindanskom ustanku (1903).
Kako je nakon gušenja Ilindanskog ustanka došlo do sve češćih obračuna VMRO-a sa Srbima kumanovskih, krivopalanačkih i gornjopčinjskih sela koji nisu prihvatali egzarhizam i bugarsko ime, Krsta Kovačević je napustio bugarsku četu, i nakon susreta sa kapetanom Živojinom Rafajlovićem u Vranju pristupio Srpskoj četničkoj organizaciji. Već krajem 1904. godine noseći srpska obeležja vojvoda Kovačević je naoružan krstario sa svojim ljudima po Kozjaku, Đermanu i Širokoj planini.
Tako iz jednog od dopisa vicekonzula Kraljevine Srbije u Skoplju Milana Rakića upućenog zvaničnicima u Beogradu saznajemo da je rejon delovanja vojvode Trgoviškog ili Preševskog, kako su Krstu četnici nazivali, bila oblast Tromeđe (granica između Srbije, Turske i Bugarske). Njegova četa bila je sastavljena od hrabrih, snažnih i visprenih ljudi. Kroz nju su kao kroz školu tokom prvih godina Srpske četničke akcije prolazila krupna ratnička imena poput Voje Tankosića i Vojina Popovića Vuka.
Ne štedeći svoje živote borci vojvode Trgoviškog su od 1904. do 1912. godine branili srpsku nejač od arnautskog zuluma i bugarskih kama. Pre nego što bi sa teritorije Srbije prelazili dublje u tadašnju Tursku, četnici vojvode Krste Kovačevića su se u manastiru Sv. Pantelejmona u selu Lepčincu pričešćivali i zaklinjali na krst i na vernost. Mnogi od njih se nakon pohoda više nikada nisu vratili u Vranje i centralnu Srbiju. Svoje živote položili su za najveći nacionalni ideal – konačno oslobođenje i ujedinjenje Srpstva.
U Pčinji se s kolena na koleno još prepričava kako su ljudi Krste Kovačevića za vreme mladoturskog režima, razoružali četvoricu turskih žandara koji su tukli Srbe i pljačkali im kuće. Po naređenju vojvode žandari su do glave zakopavani u balegu, a oko njih se sabirao narod dok je gajdaš svirao i uveseljavao okupljene. Sutradan žandari su živi i posramljeni bili ispraćeni kajmakamu u Bujanovac, čime je vojvoda Krsta poslao jasnu poruku Turcima da je vlast u Pčinji samo srpska.
I u vreme Balkanskih ratova (1912/1913) vojvoda Krsta Trgoviški dokazao je svoje herojstvo na Kumanovu, Mukosu i Bakarnom gumnu. U Prvom svetskom ratu učestvovao je u odbrani otadžbine. Sa svojom četom povlačio se preko Albanije, da bi ga saveznici kao teško obolelog poslali na oporavak u Afriku. Posle rehabilitacije pridružio se srpskim trupama i učestvovao u proboju Solunskog fronta. Nekoliko godina kasnije u novostvorenoj Kraljevini SHS predvodio je oružane čete koje su u Južnoj Srbiji bile angažovane na gonjenju komita Vanče Mihajlova i albanskih kačaka.
Svoj život posle Velikog rata nastavio je u Preševu. Zbog svega što je učinio za svoj narod i otadžbinu bio je poštovan među tadašnjim Srbima. Čak je i patrijarh Varnava Rosić jednom prilikom posetio njegov dom. Državne vlasti su mu nudile oficirsku penziju, ali je vojvoda to odbio govoreći da državu treba štedeti!
Sklanjajući se od okupatora u svojim šezdesetim godinama, Drugi svetski rat proveo je u Leskovcu. Umro je 1948. godine u svom domu u Preševu, u tišini i zaboravljen od svih. Danas je o njegovom junaštvu i podvigu ostao da svedoči samo stari oronuli spomenik na pravoslavnom preševskom groblju, jer kao što je zaboravljena Stara Srbija, tako su zaboravljeni i njeni junaci.
Neka mu je večna slava i hvala!
Autor: Dejan Antić, istoričar
P. S. Narodna pesma iz Pčinje o vojvodi Krsti Kovačeviću
Što Pelince gori nane, a što Kozjak grmi,
reka Pčinja nane mori, mutna em krvava.
A što žene, deca begav, puške oštro pucav,
junak Krsta tugo nane, ljutu borbu vodi.
