Tekst i fotografije : Zoran Vlašković
Povodom 632 godina od Kosovskog boja 28. juna 1389. godine i priča o spomenicima na Gazimestanu
Monument srpske istorije, svetionik prošlosti i beleg srpskog mita
Dva prva spomenika na Gazimestanu srušili Turci, treći 1941. do temelja uništili Albanci a ovaj današnji, sagrađen 1953. godine, Albanci minirali i delimično oštetili 1999. godine. – Najveći beleg srpske istorije danas čuva kosovska policija
U istoriji srpskog naroda najznačajniji datum vekovnog postojanja i bitisanja na balkanskom prosturu vezuje se za 28. jun 1389. godine, dan kada se pre 632 godina, odigrala Kosovska bitka sa desne strane ušća Laba u Sitnicu.
U boju na Kosovu, poginula su dva cara, srpski car Lazar u odbrani od osmanlijskih osvajača i turski car Murat koji je krenuo u veliki osvajački pohod na Balkan i Evropu.
Bitka na Kosovu polju, u dolini fresaka, svete srpske zemlje, od tada postade ključna epizoda epske poezije srpskog naroda. Od tada ovaj datum za Srbe je istovremeno i istorija i mit! I simbol srpskog stradanja u odbrani zemlje od neprijatelja. Od bitke na Kosovu, Kosovo dobija simboličnu vrednost u definisanju srpskog identiteta.
Nakon osam godina od bitke podignut spomenik
Legenda i mnogi epovi kažu da su posle Kosovske bitke počeli da kruže u planinama duhovi devet sinova plemenitog Jug Bogdana, što su svi do jednog stradali u toj bici koju su pravoslavni hrišćani vodili da bi odbranili zemlju, sa više od hiljadu svetinja, od osvajačkog pohoda otomanskih Turaka.
Dugo, posle Kosovske bitke, prepričava se, srpske majke su pozdravljale svoje novorođene sinčiće sa : ”Zdravo, mali osvetniče Kosova”! A napaćeni i porobljeni srpski narod na Kosovu, dugo posle bitke, istorija kaže, zbog velike tuge, nije započinjao nikakve velike poslove utorkom, pošto je tog dana započela istorijska bitka na Kosovu polju ( 15. juna po starom kalendaru) odnosno 28. juna, po novom, 1389. godine. Sama bitka trajala je više dana! Takođe, posle bitke, svedoče legende, na Gazimestanu su počeli da niču crveni Kosovski božuri, koji su dobili crvenu boju, kako se veruje, od kravlju natopljene zemlje Kosovskih junaka. Za Srbe Kosovski božuri su nešto više od cveta.
Koliko je za Srbe velika i znamenita istorija Kosovske bitke, toliko je velika i stradalnička istorija spomenika Kosovskim junacima na Gazimestanu koji su rušeni i obnavljani četiri puta od najznačajnijeg datuma srpske istorije i 632 godine od tada.
Prvi spomenik na Gazimestanu, mermerni stub, podigao je sin cara Lazara Despot Stefan Laazarević (1374 – 1427) oko 1397. godine. Despot Stefan Lazarević bio je pisac, veliki pokrovitelj kulture i umetnosti a najznačajnije delo mu je ”Slovo ljublje”. Turci su srušili spomenik samo pola veka od njegovog postavljenja i dugo posle toga na Gazimestanu, poprištu Kosovske bitke, nije bilo nikakvog obeležja.
Ne zna se tačno kada je na Gazimestanu podignut drugi spomenik od drveta. Mnogi kažu da je to bilo krajem XVII veka. Drveni spomenik je bio par decenija na mestu Kosovske bitke i njega su Turci porušili i uklonili.
– Treći spomenik na Gazimestanu, visok sedam – osam metara, podignut je 1924. Godine, 12 godina posle konačnog oslobođenja Kosova od Turaka oktobra 1912. Njega su podigli građani i vojnici garnizona grada Prištine dobrovoljnim prilozima. Na bronzanoj ploči na spomeniku je pisalo ” Junacima palim za krst časni, slobodu i pravo svoga naroda 1389 – 1912”. Vojska Kraljevine Jugoslavije iz garnizona Prištine ovde je redovno polagala zakletvu sve do početka Drugog svetskog rata. U pravom smislu spomenik je tada doživeo poštovanje i bio je simbol časti hrabrosti i odanosti otadžbini. Mnogi su vojnici tada sa Gazimestana nosili sa busenom zemlje crvene Kosovske božure svuda po Srbiji, odakle su dolazili na služenje vojske na Kosovu – govori Milutin Milisavljević, iz Zvečana, vrsni poznavalac kosovske istorije i istorije Srba uopšte. Milisavljević ima najkompletniju dokumentaciju sa fotografijama o Gazimestanu.
I treći spomenik na Gazimestanu, podignut 1924. godine, Albanci su do temelja srušili odmah posle napada Hitlera na Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine. Tako je i treći put najznamenitiji beleg srpske istorije ukonjen sa poprišta Kosovske bitke i lica zemlje.
Od marta 2010. spomenik čuva policija
Četvrti spomenik na Gazimestanu završen je 1953. godine. Od juna 1999. godine, oaza srpske istorije na Gazimestanu je u bodljikavoj žici i pod danonoćnom stražom.
Oklopnjaci KFOR-a dugo su bili oko belega srpske istorije. Do 18. marta 2010. godine spomenik su obezbeđivali vojnici Kfora iz Norveške, Luksemburga, Austrije, Slovačke… a od tada samo pripadnici kosovske policije, među kojima je u svakoj smeni obavezno jedan Srbin.
Preko magistralog puta od Gazimestana, spomenik poginulom turskom caru Muratu, Muratovo turbe, turskom osvajaču niko nikad nije obezbeđivao.
Najpreciznijih podataka ima današnji spomenik na Gazimestanu visok 25 metara koji je sagrađen za ravno 927 dana, dve i po godine. U njega je ugrađeno nešto više od 17.200 kamenih crvenih blokova u raznim nijansama izvađenih iz gračaničkog kamenoloma. Spomenik je rad arhitekte Aleksandra Deroka. Ima oblik srednjovekovne kule.
Na vrhu spomenika nalazi se bakarna velika ploča na kojoj je ugravirana formacija srpske i turske vojske u Kosovskoj bici 1389. godine.
I ovaj spomenik su Albanci juna meseca 1999. godine minirali i delimično oštetili. Monument srpske istorije, svetionik prošlosti, beleg srpskog mita i danas je u opasnom okruženju Albanaca nedobronamernika, onih koji kada se odigrala Kosovska bitka ovde nisu živeli. Spomenik na Gazimestanu ima svakodnevne posete a najviše svake godine za Vidovdan, 28. juna, dan kada se odigrala Kosovska bitka.
Antrfile
Bitka je počela u utorak
Dubrovački letopis iz XV veka navodi: “1389, 15. juna, na Vidovdan, u utorak, bijaše bitka između Srba i turskoga cara. Od Srba su bili: Lazar, srpski kralj, Vuk Branković i Vlatko Vuković, vojvoda. I bi velika pogibija i turska i srbska, i malo jih se vratilo natrag; car Murat ubijen je, a i srbski kralj. Pobjede nisu dobili ni Turci, ni Srbi, jer je bila velika pogibija. Boj je bio na Kosovu polju
“I kada je došlo do boja i nastala bitka, bila je tolika zveka i jeka da se treslo i mesto gde se ovo događalo. I toliko se krvi izlilo da se kroz izlivenu krv poznavao i trag konjski, i bi mnogo mrtvih bez broja, i bi tu i Amir, car persijski, ubijen. A zatim i ovaj divni muž, sveti knez Lazar”.
Antrfile
Zapis sa mramornog stuba
Lazarev sin, despot Stefan Visoki Lazarević podigao je mramorni stub na poprištu Kosovske bitke posle majskog opela 1397. godine koje je on priredio ocu. Taj stub su Turci kasnije porušili. Na njemu je je despot Stefan ispisao tekst od 68 redova.
U poslednjih 12 redova ovog prozno – poetskog teksta despot je napisao :
Uhvaćen bi hrabri stradalac
Bezakonim agarenskim rukama
I kraj stradanju dobro sam primi
I mučenik Hristov posta
Veliki knez Lazar.
Ne poseče ga niko drugi, o ljubimi,
Do sama ruka tog ubice, sina Amuratova.
I sve ovo rečeno svrši se
Leta6897 (1389) indikata dvanaestoga,
U petnaesti dan meseca junija, u utorak,
A čas je bio šesti ili sedmi,
ne znam, Bog zna.
Jedini prepis teksta sa Mramornog stuba sačuvan je do danas u Patrijaršijskoj biblioteci br. 167.
Tekst je upućen putniku namerniku, a njegov početak je preuzet iz antičkog epigrafa i glasi: „Čoveče koji srpskom zemljom stupaš“. U njemu se veličaju hrabrost i duhovnost kneza Lazara, koji predstavlja vrhunac ljudske duhovnosti.
Autor: Zoran Vlašković
