Nezavisna država Hrvatska je radi organizovanije borbe protiv srpskih ustanika i zaštite važnih postrojenja, puteva i strateških mjesta, pristupila formiranju i lokalnih milicija. U istorijskim izvorima te formacije se najčešće nazivaju „ustaške milicije“, „milicije“ „muslimanske i rimokatoličke milicije“ itd. Milicijske formacije se u nekim krajevima NDH formiraju već u ljeto 1941. godine. Istina, u izvorima i literaturi koji govore o tom periodu, tanka je razlika između ustaških milicija i „divljih ustaša.“
Na području oko Kozare najbrojnije su bile muslimanske ustaške milicije, a njihov broj se povećavao kako se rat bližio kraju. Nakon hrvatsko-njemačke ofanzive na srpske ustanike na Kozari 10. jun – 18. jul 1942. godine koji su bili pod vođstvom komunista, regrutovano je oko 375 muslimana u ustaške milicije. To se odnosi na čitavu Kozaru. U to vrijeme mnogo više muslimana se nalazi u domobranskim i ustaškim jedinicama, što saznajemo i iz „Predstavke“ vjerskih predstavnika muslimana sreza Prijedor u ime „24.000 Hrvata muslimana ovoga kotara“, upućena 23. septembra 1941. godine „nekim uglednim muslimanima“ u vlasti NDH, u kojoj se između ostaloga kaže: „da preko 75% svih domobrana i častnika hrvatske vojske u Bosanskoj Krajini daju muslimani i da oni snose najviše tereta oko očuvanja obstanka ove države“.
U Kozarcu kod Prijedora u drugoj polovini 1943. godine, Redžo Osmanović formirao je svoju miliciju. Tokom prve polovine 1944. godine Redžina milicija će narasti na nekoliko stotina boraca iz Kozarca i okolnih muslimanskih sela. U Suhači kod Novog Grada (Bosanski Novi) muslimani su u prve tri godine rata služili u ustaškim i domobranskim formacijama, učestvovali u genocidu nad Srbima i borili se protiv srpskih ustanika – partizana. Početkom 1944. godine muslimanski borci iz Suhače su protjerani prema Novom Gradu. Tu ih je neki Nogo mobilisao u „Noginu miliciju“ koja se u izvorima spominje i kao „Muslimanska zaštita“. Nogini milicioneri borili su se oko Novog Grada protiv partizana i upadali u partizansku pozadinu čineći zločine nad civilnim stanovništvom. Nisu prezali ni od likvidacije muslimana koji su prišli srpskim ustanicima. Na području Ljubije kod Prijedora (između Prijedora i Sanskog Mosta) tokom 1944. godine formirana je Šefkina milicija koju je vodio Šefke Hadžiahmetović. Ovo su bile najjače muslimanske ustaške milicije pod Kozarom.
Ono što je zajedničko svim ovim muslimanskim ustaškim milicijama jeste da su one brojčano jačale kako se rat bližio kraju, a njegov ishod se nazirao. To ipak nije izazvalo masovne prelaske muslimanskih ustaša u partizane. Razloga ima više, a glavni su: 1.umješanost u genocid nad Srbima; 2.privrženost tih muslimana hrvatskoj državi; 3.netrpeljivost prema Srbima koji su činili većinu partizanskog pokreta itd. Kolika je bila upornost ovih muslimanskih ustaša u borbi protiv partizana svjedoči činjenica da su se ovi milicioneri borili do kraja. Na vrhuncu snage broj ovih milicija je iznosio: Redžina milicija oko 400; Šefkina milicija oko 450; Nogina milicija minimum oko 150 milicionera (muslimani iz Suhače i okoline mnogo su izginuli boreći se u ustaškim i domobranskim jedinicama prije 1944.).
Redžini milicioneri posljednji otpor pružili su 9. jula 1942. godine. Toga dana srpski ustanici koji su do tada izrasli u ozbiljnu vojnu snagu, oslobodili su Kozarac. Toga dana u borbi je izginulo 206 muslimanskih boraca, a 58 ih je ranjeno. Njih oko 150 probio se kroz partizanske redove i povukao u Prijedor. Komandant 2. bataljona, 11. krajiške kozarske brigade Đuro Vučenović Busen, izdao je usmenu naredbu svojim borcima da bez milosti prema muslimanskim ustašama krenu u borbu: „Znajući da se u Kozarcu nalaze samo ustaše koje su bile poznate po zlodjelima i upornosti u borbi protiv partizana, usmeno sam saopštio komandirima da ne želim zarobljenih neprijateljskih vojnika. Bila je to samovoljna odluka, ali sam zaključio da se drugačije sa kozaračkim ustašama ne može postupiti.“
Kozaračke ustaše dotučene su o borbama za Prijedor i Ljubiju, u koju su se povukli nakon oslobođenja Prijedora 7. septembra 1944. godine. Muslimanski milicioneri iz Ljubije uništeni su u borbama za Ljubiju 6. i 7. septembra i tokom povlačenja iz Ljubije prema Novom Gradu 7. i 8. septembra 1944. godine. Konačan obračun sa ustašama iz Ljubije i njihovim saveznicima, desio se na području sela Cikota, Trgovišta i Donje Dragotinje. Osmog septembra to područje bilo je prekriveno leševima i opremom. Mnogo njih smrt je našlo i u rijeci Sani. Nogini milicioneri borili su se do kraja rata oko Novog Grada, tada Bosanski Novi. Bosanski Novi oslobođen je 1. maja 1945.
Kada sve ovo saberemo dolazimo da rezultata da su u tri najjače ustaške milicije pod Kozarom, ne računajući ostale milicije i druge vojne formacije NDH, učestvovalo preko 1000 muslimana od kojih je veliki broj poginuo u borbi protiv srpskih ustanika. Kada ovom broju dodamo muslimane u ustašama, domobranima, oružnicima, legijama i drugim vojnim formacijama NDH, vidimo da je ogromna većina vojno sposobnog muslimanskog stanovništva oko Kozare bila na strani NDH i njenih njemačkih saveznika, učestvujući i pomagajući Genocid nad Srbima u NDH.
Izvor: Boris Radaković
