Osporavajući ustavnost odredbe iz Zakona o praznicima Republike Srpske koja se odnosi na Dan državnosti Republike Srpske, Ustavni sud BiH je planski nastavio da sprovodi višegodišnju politiku lišenja srpskog naroda u BiH prava na samoopredeljenje.
Sve je započelo 2000. godine kada je odlukom Ustavnog suda BiH (U 5/98 III) u postupku pokrenutom 1998. godine na zahtev tadašnjeg presedavajućeg Predsedništva BiH, Alije Izetbegovića, osporena Preambula i čl. 1. Ustava Republike Srpske. Pod udar sudijske muslimansko-inostrane većine našla se odredba Ustava Republike Srpske koja je RS definisala kao državu srpskog naroda i svih njenih građana. Kao i delovi Preambule Ustava RS u kojima se Republika Srpska određuje kao država srpskog naroda, nastala na temelju „prirodnog, neotuđivog i neprenosivog prava srpskog naroda na samoopredeljenje”.1) Ovi delovi Ustava RS ocenjeni su kao neustavni, ali ne u odnosu na neku od odredbi normativnog dela Ustava BiH, već u odnosu na njegovu Preambulu, u kojoj stoji da su Bošnjaci, Hrvati i Srbi, konstituitivni narodi (zajedno sa drugima) i građani BiH. Preambula Ustava BiH, kao i Preambula Ustava RS, ima izrazito vanpravni karakter, jer ne sadrži nikakvo pravilo ponašanja (normu), već se u njoj iznose politički motivi, istorijski kontekstualizovani, kojim se politički opravdava konstituisanje BiH.2) Zbog toga u predmetu kontrole ustavnosti odredbi Ustava RS nije moglo da se pođe od političko-ideološkog recitala iz Preambule Ustava BiH kao ustavnopravnog aksioma.
Osokoljeno tadašnjim brojnim prisustvom NATO trupa, islamističko vođstvo iz Sarajeva nije ni pokušavalo da pronađe ustavnopravno održiviji osnov za osporavanje ustavnosti odredbi Ustava RS. Te 1998., odnosno 2000. godine žurilo im se da u uslovima NATO protektorata što pre završe posao na uništenje srpske državnosti u BiH. Bilo im jasno da vremena nemaju na pretek, jer će sa nestankom unipolarne diktature, početi ubrzano urušavanje NATO protektorata u BiH, a sa njim i razvejavanje sna o jedinstvenoj BiH. Ono što nisu mogli da završe u ratu, niti tokom godina međunarodnih diplomatskih pregovora, koji su krunisani Ženevskim i Njujorškim dogovorenim principima i Dejtonskim mirovnim sporazumom, sarajevski islamisti su prema američkom uputstvu počeli da ostvaruju preko Ustavnog suda BiH. Postalo je jasno kako se i zašto dogodio takav ustavnpravni eksperiment da se ustavni sud našao u organizacionoj strukturi jedne konfederacije (realne unije), kako je BiH uređena prema izvornom slovu Dejtonskog sporazuma. U konfederacijama je ustavni sud strano telo, jer on podrazumeva supermatiju državnog pravnog poretka u odnosu na poretke država članica, čega nema u konfederacijama. Oslanjajući se na iskustvo američkog Vrhovnog suda, koji je svojim ustavnosudskim odlukama širio nadležnosti federacije u odnosu na države članice, američki pravnici su u vojnoj bazi Dejton sarajevskim islamistima uručili civilno sredstvo za uništenje pre rata stečene (9. januara 1992.) i tokom rata odbranjene i međunarodno potvrđene srpske državnosti (suverenosti) na teritoriji bivše jugoslovenske republike BiH.3)
Ustavni sud BiH je svojom odlukom od 2000. obavezao Narodnu skupštinu RS da umesto ustavne odredbe koja RS proglašava državom srpskog naroda i drugih građana koji žive na njenoj teritoriji, u Ustav RS unese odredbu po kojoj su Srbi, Bošnjaci i Hrvati konstituitivni narodi u RS. Tako je jednom odlukom Ustavnog suda BiH, donetom preglasavanjem sudija iz RS, jednostrano i protipravno poništena pravna činjenica da je Republika Srpska stvorena 9. januara 1992. kao izraz prirodnog i nezastarivog prava srpskog naroda, kao konstituitivnog (=državotvornog) na teritoriji bivše jugoslovenske federalne jedinice BiH – na samoopredeljenje. Suvrenost Republike Srpske, kao države srpskog naroda, potvrđena je tokom ratnih godina.
Naime, suverenost je politička, a ne pravna kategorija, pa se postojanje njenih atributa potvrđuje u stvarnosti. Drugim rečima, suvrenost ne može da postoji na papiru, a da je nema u stvarnosti. Zato suverenost jedne države ne zavisi od činjenice međunarodnog priznanja. Da ova činjenica nema konstituitivni, već deklaratorni karakter, najbolje potvrđuje istorija Kneževine Srbije, koja je već nekih 16 godina pre međunarodnog priznanja počela da se ponaša kao nezavisna država. Suverena je ona vlast koja „spolja”, po rečima S. Jovanovića, „ne zavisi ni od koje druge vlasti, a unutra je viša od svake druge vlasti. Jedna država raspolaže suverenom vlašću, ako raspolaže svim ili većinom sledećih atributa: ustavotvorstvo, pravo da vodi rat i zaključuje mir, da šalje i prima diplomatske predstavnike i da zaključuje međunarodne sporazume”.4)
Republika Srpska je do zaključenja Dejtonskog mirovnog sporazuma ovladala atributima ustavotvorstva, prava na vođenje rata i zaključivanje mira, a učestvovanjem u međunarodnim pregovorima i zaključivanjem Ženevskih i Njujorških dogovorenih principa i pravom na zaključivanje međunarodnih sporazuma. Kao suverena država srpskog naroda, nastala iz prava naroda na samoopredeljenje, Republika Srpska zaključuje ne samo anekse, već posredstvom delegacije SRJ i Opšti okvirni sporazum za mir (Dejtonski sporazum). Naime, u Preambuli ovog sporazuma stoji da je Republika Srpska bilateralnim Sporazumom od 29. avgusta 1995. kao vlastodavac ovlastila SRJ, da ova kao punomoćnik potpiše u ime Republike Srpske delove mirovnog sporazuma koji se odnose na Republiku Srpsku.5) Ovim je od strane svih potpisnica Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH, a to znači i od strane EU, SAD, V. Britanije, Rusije i Francuske, Republika Srpska priznata za suverenu državu koja je u trenutku zaključenja Dejtonskog sporazuma raspolagala pravom ius contrahendi (pravo zaključivanja međunarodnih ugovora). Jer u pravu važi princip da niko ne može na drugog preneti više prava nego što sam ima (Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet). Sledstveno, Republika Srpska nije mogla da ovlasti SRJ da joj bude punomoćnik u poslu zaključenja međunarodnog ugovora, a da joj ovo pravo nije bilo pre toga priznato od strane potpisnica Dejtonskog mirovnog ugovora.
Uključivanje Republike Srpske u BiH na osnovu Dejtonskog mirovnog sporazuma, ona nije prestala da postoji, što eksplicitno stoji u Ženevskim principima, u tački 2. 2.: „Svaki entitet će nastaviti da postoji u skladu sa svojim sadašnjim ustavom (koji će se izmeniti i dopuniti u skladu sa ovim osnovnim principima)”.6) Istovremeno, Bečka konvencija o ugovornom pravu od 1969., ratifikovana i od strane BiH, nalaže da se kod tumačenja celine međunarodnog ugovora mora uzeti u obzir i „sporazum koji je u vezi sa ugovorom” (čl. 31.).7) U ovom slučaju to znači da Ženevski principi čine neodvojivi deo Dejtonskog sporazuma.
Tako je u okviru dejtonskog konfederalnog uređenja sačuvan državnopravni kontinuitet Republike Srpske, kao države (entiteta) nastale na temelju prava srpskog naroda na samoopredeljenje. Jer, jedan narod može pravo na samoopredeljenje, zagarantovano Međunarodnim paktovima UN o ljudskim pravima od 1966. da ostvari u različitim formama, od forme nezavisne države, preko konfederalnog i federalnog uređenja. Pri tom, ni jedna od ovih formi konzumacije prava naroda na samoopredeljenje nije trajna, jer narod ostaje vlastan da u slučaju da postoji pretnja njegovom opstanku pribegne i poslednjoj opciji – pravu naroda na otcepljenje. Što je pravo garantovano Deklaracijom UN o prijateljskim odnosima i saradnji od 1970. godine.
Srpski narod u bivšoj BiH je Dejtonskim sporazumom svoje pravo na samoopredeljenje ostvario kroz priznavanje postojanja i ustavnu poziciju srpskog državnopravnog entiteta – Republike Srpske. Zato je atakovanje na dejtonsku pravnu prirodu RS, kao državnopravnog entiteta srpskog naroda, koje je Ustavni sud BiH otpočeo sa svojom odlukom o konstituitivnosti naroda na teritoriji RS, nastavio sa odlukama o neustavnosti naziva gradova sa prefiksom srpski u RS, a ovih dana dovršio svojom odlukom o Danu državnosti RS, nasilni, protivpravni napad na prirodno i neotućivo pravo srpskog naroda na samoopredeljenje.
Ovom napadu pridružila se poslednjim saopštenjem i ambasada SAD u Sarajevu, ističući kako je BiH u Dejtonu uređena kao jedinstvena država sa dva entiteta. Niti je BiH jedinstvena država, već konfederacija, odnosno realna unija, niti se radi o etnički bezličnim entitetima, već o etnički definisanim entitetima, od kojih RS predstavlja izraz nezastarivog prava Srba u bivšoj jugoslovenskoj republici BiH na samoopredeljenje.8)
Jednom rečju, politička odgovornost za razaranje BiH je na onim snagama, u zemlji i inostranstvu, koje pokušavaju da protivpravno samnje nadležnosti i etnički obezliče RS. Time se jednostrano ruši Dejtonski mirovni sporazum, koji je potvrdio suverenost RS kao državnopravnog entiteta srpskog naroda u BiH.
S druge strane, vlasti u Republici Srpskoj pokazaće punu ozbiljnost svoje državotvorne radnje samo ako referendum o Danu državnosti bude početak potpunog ustavnopravnog redefinisanja Republike Srpske kao državnopravnog entiteta srpskog naroda. Referendum predstavlja najautentičniji izraz narodne suverenosti, otuda sa njim treba otpočeti politiku zaštite prava srpskog naroda u BiH na samoopredeljenje.
Krimski slučaj je pokazao da je završena era atlantističkog monopola nad tumačenjem ovog svetog prava. Zato u odbrani prava naroda na samoopredeljenje zvanična Banja Luka može mnogo više da dobije iz Moskve, nego iz Beograda, čija se spoljna politika nalazi pod tutorstvom SSP sa EU. Ne zato što sadašnja Srbijina vlast intimno ne želi da pomogne Republici Srpskoj, već zato što joj to sadašnja EUropska orijentacija onemogućuje. Usklađivanje spoljne politike Srbije sa EU u odnosu na BiH znači da će Srbija podržavati izgradnju funkcionalne, što u prevodu znači jedinstvene države BiH, sa etnički obezličenim regionima. Tako Srbijin SSP po svemu podseća na tzv. Tajnu konvenciju koju je Kneževina Srbija 1881. zaključila sa Austro-Ugarskom i kojom se obavezala da radi očuvanja interesa Austro-Ugarske guši svaku nacionalnu radnju koja ima za cilj oslobođenje i ujedinjenje BiH i Srbije. Kao što je rusofilska spoljnopolitička orijentacija radikala N. Pašića oslobodila Srbiju dotadašnjeg austrijskog tutorstva, tako bi i slična politika Banja Luke dala dodatne snage Beogradu da postepeno napusti sadašnji nacionalno pogibeljni EUropski kurs.
Zoran Čvorović
FSK
____________________
1) Bilten Ustavnog suda Bosne i Hercegovine 2000. godina, Godina IV/Broj 5/Sarajevo, 2001, str. 51-153;
2) O preambuli: M. Jovičić, Ustav i ustavnost, knj. 3, Beograd, 2006, str. 107-131;
3) O tome više u Z. Čvorović, O protpravnosti promene dejtonskog državnog uređenja BiH, Zbornik radova Sud i Tužilaštvo BiH u funkciji (de)stabilizacije Republike Srpske, Beograd, 2016;
4) O tome više u M. Pavlović, Preobraženski ustav-prvi srpski ustav, Kragujevac, 1997;
5) Dejtonski sporazum za mir u Bosni i Hercegovini, prir. M. Cicović, D. M. Petrović, B. Maksimović, Beograd, 2016, str. 19;
6) Dejtonski sporazum za mir u Bosni i Hercegovini, prir. M. Cicović, D. M. Petrović, B. Maksimović, Beograd, 2016, str. 15;
7) Uredba o ratifikaciji Bečke konvencije o ugovornom pravu, Međunarodni ugovori i drugi sporazumi Sl. list SFRJ, br. 30/1972, str. 339-340;
8) http://www.rtrs.tv/vijesti/vijest.php?id=221247