Otvoreno pismo Đukanoviću

Otvoreno pismo predsjedniku Crne Gore Milu Đukanoviću:

Povodom nedavnog nastupa predsednika Crne Gore gospodina Mila Đukanovića i njegovog neutemljenog izlaganja u „osvrtu na određene istorijske okolnosti“, gde je podvukao da „nekoliko nesumnjivih istorijskih izvora svedoči o položaju koji je imala crnogorska pravoslavna crkva u crnogorskoj istoriji“, savest mi nalaže, na osnovu dugogodišnjeg bavljenja ovom temom, da ga zvanično obavestitim o veoma bitnim činjenicama:

Prva poluistina je pozivanje na ruski Rangirat crkava iz 1851. godine sa tvrdnjom da je crkva u Crnoj Gori imala “nespornu autokefalnost”.

Druga je Sintagma Vaseljenske patrijaršije iz 1855. gde se nesporno na 9. mestu kao i Rangiratu Ruske crkve, pominje samostalnost ali ne i autokefalnost crkve u Crnoj Gori.

Što se tiče Ustava Knjaževine Crne Gore iz 1905. godine gde stoji da je crkva u Crnoj Gori autokefalna taj član je sa aspekta kanonskog prava i ustrojstva crkava potpuno ništavan jer se kosi sa osnovnim principima sticanja autokefalnosti pomesnih pravoslavnih crkava.

Treće Mitropoliju crnogorsko primorsku brdsku i skenderijsku sa kompletnim klirom počev od njenih mitropolita do naroda sačinjavali su isključivo Srbi o čemu govori kompletno materijalno i nematerijalno nasleđe do 1945. godine kada je dekretom ukinut jedan i uspostavljen drugi narod.

Ono što je nesporno Mitropolija crnogorsko primorska zbog dobro poznatih okolnosti, uživala je određeni stepen autonomije i samostalnosti.

No pođimo redom, bez paušalnosti i grebanja po površini u čemu je nenadmašan predsednik Đukanović, veliki opsenar koji je po raskošnosti menjanja stilova, ideologija, mecena i saveznika, kao i adaptiranja u postojećim okolnostima prevazišao i samog uzora Josipa Broza Tita.

„Crnogorska pravoslavna crkva je direktan produžetak Svetomiholjske episkopije iz 1219…“jedna je od poznatih teza obnovitelja autokefalnosti CPC.

I to je potpuna istina, s’ prećutanom činjenicom da je Svetomiholjsku episkopiju osnovao Sveti Sava, postavljajući episkopa koji će biti bedem u odnosu na Latine, i ne sluteći tada da će osam vekova kasnije neki “autentičniji” Crnogorci pokušati da je otrgnu od Srpske crkve, a samim tim i od njenog osnivača.Tivatska prevlaka nije daleko i nije se teško uveriti u istinu.

Tačno je, takođe da je Crnogorska mitropolija, kao i svaka pravoslavna mitropolija ili eparhija, imala potpunu autonomnost koja je, nakon razaranja Pećke patrijaršije, iako pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije, na terenu na kom se nalazila uživala formalnu ali nikada i kanonsku autokefaliju.

Jedan od najvećih poznavalaca nacionalne istorije srpskog naroda, počivši profesror Bogoslovskog fakulteta dr Ljubomir Durković – Jakšić, koji je pored Bogoslovskog fakulteta diplomirao filosofiju i pravo, u svojoj knjizi Mitorpolija crnogorska nikada nije bila autokefalna kaže: „Cetinjska mitropolija nikada kanonski nije bila autokefalna.

Ovo se može osporiti ako se nađe i objavi: 1) akt kojim je mitropolit Cetinja tražio autokefaliju od majke crkve; 2) akt, tzv.tomos, izdat od strane te crkve o davanju autokefalije, tj.o davanju blagoslova, odobrenja da se izdvoji iz njenog krila.“

Cetinjska mitropolija je bila jedina slobodna eparhija Srpske crkve

Profesor Ljubomir Durković-Jakšić dalje navodi da je Cetinjska mitropolija, nakon nasilnog prestanka rada Pećke patrijaršije, bila jedina slobodna eparhija Srpske crkve, čiju je autokefalnost od Carigradske patrijaršije 1219. izdejstvovao Sveti Sava.

„Crnogorska mitropolija sačuvala je svoja prava koja je imala 1766. (razaranje Pećke patrijaršije) kao eparhija Pećke patrijaršije, tj.sačuvala je svoj status quo..“ piše prof. dr Durković-Jakšić, koji i danas važi kao neprikosnoven autoritet iz te oblasti.

Ulogu Cetinjske mitropolije, kada je egzistirala bez nadređene patrijaršije – na šta se pozivaju pristalice partikularizma CPC – najilustrativnije je objasnio član Konzisterije cetinjske, protojerej Ivan Kaluđerović, 30. avgusta 1920. godine,kada je „proglašeno uspostavljanje redovnog stanja u Pećkoj patrijaršiji.“

“Prvobitna autokefalija iz vremena Svetog Save oduvek je postojala… Taj živi, neugašeni plamen tinjao je na Cetinju, na prijestolu staroslavne Zetske, Skenderijske i Primorske mitropolije.

U toj jedinoj mitropoliji srpskoj uspješno se održao crkveno-pravni kontinuitet i tradicija Pećke patrijaršije“ rekao je u svom pozdravnom govoru Kaluđerović.

Poslednjim bedemom srpstva svoju teokratsku državu doživljavao je i sam Njegoš, pjevajući: „Kugo ljudska da te Bog ubije…“ ili kralj Nikola svojom himnom „Onamo namo, za brda ona…“, i da ne nabrajam dalje, citate poimanja srpstva u Crnoj Gori.

Gusle kao vekovni arhivar nacionalnog pamćenja bez srpstva ne postoje

Celokupno stvaralaštvo u Crnoj Gori u vreme otomanske dominacije ovim prostorima nosi srpsku vertikalu. Gusle kao vekovni arhivar nacionalnog pamćenja bez srpstva ne postoje.

Nakon razaranja Pećke patrijarpije i seobe Srba sa Kosova pod Arsenijem III Čarnojevićem osnovana je autonomna mitropolija u Sremskim Karlovcima. Smatralo se da je karlovački mitropolit, koji se kasnije proglasio za patrijarha, zakonski naslednik Pećke patrijaršije.

Međutim, pošto su se Karlovci nalazili na teriotriji Austro-Ugarske carevine, tamošnji mitropolit (patrijarh) bio je neka vrsta crkvene vlasti u izgnanstvu.

Upravo zbog toga, pravi nosilac kontinuiteta svetosavske autokefalije bila je Cetinjska mitropolija. Cetinjska mitropolija nikada nije priznavala ukidanje Pećke patrijaršije, što najbolje ilustruju neoborive činjenice da je vladika Danilo rukopoložen u Pečuju kod Arsenija III, a Petar I u Sremskim Karlovcima. Usled promjene političkih prilika Petar II nije mogao biti hirotonisan u Karlovcima, već je rukopoložen u Rusiji, što je još jedna od činjenica da Cetinjska mitropolija nikada nije bila autokefalna. Jer da jeste – sama bi hirotonisala svoje mitropolite!

U to vreme Ruska crkva počinje da svojata Crnogorsku mitropoliju smatrajući je samostalnom, ali njoj (Ruskoj) potčinjenoj.

Što se tiče pozivanja na ruski i atinski rangirat tu su činjenice sledeće :

U atinskoj SINTAGMI Ralisa i Potlisa, u tomu V, na strani 513, a ne na strani 529, Atina 1855, na grčkom originalu piše sljedeće: Naslov: Redosled sedišta pravoslavnih istočnih crkava pod IV Patrijaršijska trona: Carigrada, Aleksandrije, Antiohije i Jerusalima i pod autokeflanim crkvama: Rusije, Kipra, Austrije i Grčke…“

Na strani 529, pod brojem 9 piše: „Autokefalna mitropolija crnogorska“, sa sljedećom napomenom – citiram: „Ovaj rang ima po ruskom Sintagmatu, a u Velikoj crkvi (Carigradskoj patrijaršiji – prim.M.V.) se ne pominje. U starini je bila pod Pećkom arhiepiskopijom.“

Pošto je ova rang lista sastavnjena u vreme mitropolita Petra Petrovića doneta je i njegova titulatura, koja glasi: „Mitropolit skadarski i primorski, arhiepiskop cetinjski, egzarh trona Pećkog (egzarh je potčinjen Pećkom tronu), Vladika Crne Gore i Brda – Petrović“ (strana 529).

To je bio trenutak kada su Rusi u svom Sintagmatu ovu Mitropoliju uneli kao autokefalnu. Međutim, svi spiskovi (rang-liste) crkava sastavnjani su uvek u Carigradskoj patrijaršiji i jedino su oni, odnosno rang-liste, važili za celu pravoslavnu crkvu i , naravno, nijedna pravoslavna crkva, pa ni Ruska, nema nikakvog zakonskog osnova da merodavno, autoritativno, određuje neki drugi rang crkava.

Uvaženi predsednik Đukanović se, pre ove paušalne i uzbunjujuće izjave mogao konsultovati sa kopetentnim teolozima i autoritetima kanonskog prava ili je kao vrstan političar mogao bar malo zagrebati činjenice. „OPĆA CRKVENA ISTORIJA“ autora Jevsevija Popovića, na kog se autokefalisti pozivaju upravo se bavi ovom temom.

Citiram: „Autokefalnost Crnogorske crkve opšte je priznata činjenica, za njegovog vladičanstva Petra Petrovića, Sveti Sinod Ruski je pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori priznao potpuno nezavisnom, kakva je ostala sve do naših dana“, (knjiga II, S.Karlovci 1912, str.642).
Knjiga II – od 1054. do 1912. – na strani 642 nigde se ne pominje autokefalnost; između ostalog, piše – citiram: „Petar se oslanjao čas na Rusiju čas na Austriju, nastavljajući sa uspjehom rad na emancipaciji Crne Gore od Turske, tako da za vreme njegovo može biti govora o nekakvoj teokratiji.

Učestvovao je (možda i kao autor), u izdanju prvog Zakonika crnogorskog 1796, radio je na dobru svoje crkve, da ga je crkva proglasila svecem.

Za njegovog vladičanstva, Sveti Sinod Ruski je pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori priznao potpuno nezavisnom, kakva je do današnjeg dana ostala. Petra I nasledio je na mitropolitskoj katedri, i ujedno na vladičanskom prestolu, sinovac Petar II Petrović Njegoš. Ovaj je u prvom redu vladar, Srbin, mislilac, pa tek onda crkven čovek, kao i njegov iguman Teodosije u spevu Šćepan mali, on na zvezdama uči bogosloviju…“, piše Jevsevije, ne pominjući nigde autokefalnost, a što se tiče nezavisnosti, svaka pravoslavna eparhija i mitropolija, po kanonskom ustrojstvu, imaju autonomiju.

Međutim, ovdje je evidentan pokušaj ruskog nametanja i namere da Crnogorska mitropolija bude u zavisnosti od ruske crkve, što potvrđuje podatak da je vladika Rade zavladičen 1833. u Petrogradu.

Ako je crnogorska crkva bila autokeflana još za vreme njegovog prethodnika, zašto onda nije hirtonisan na Cetinju?! Zvanična istorja je ovaj ruski politčki pokušaj odbacila kao vještačku tvorevinu.

Da bi pojačali svoje argumente autokefalisti su se pozivali i na Nikodima Milaša, kao autora „Ustava Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve…“ netačno je, jer takvog dela nema nigdje u potpisu Milaševih radova, a da ga je napisao vjerovatno ga se ne bi odrekao.

To potvrđuje dr Ljubomir Durković – Jakšić u knjizi Slovenski apostoli i Sveti Kiril i Metodije – istina i pravoslavlje, fototipsko izdanje 1985, gde piše o životu i radu episkopa dalmatinskog dr Milaša i gdje među 241 registrovanim radom dr Milaša nigde ne navodi pomenute ustave.

Ta dva ustava, u stvari, delo su knjaza Nikole, koji kao političar nije mogao da da nešto što nije imao. I danas, vladajuće većina u parlamentu Crne Gore može (a to i rade) da izglasa zakonske akte da Mešihat islamske zajednice useli u Cetinjski manastir, sobzirom da su ga njihovi preci poharali u nekoliko navrata.

Vrhunac neistina

Takođe, pozivanje na Nikodima Milaša i njegovo Pravoslavno crkveno pravo, Zadar 1880. (tačnosti radi, nije 1880. nego 1890; – prim.autor) upravo potvrđuje kanonsku autonomnost, koju i danas ima svaka eparhija.

Vrhunac neistina je već osporena Enciklopedija Jugoslavije, Zagreb 1984, u kojoj dr Danilo Radojević tvrdi: „Ukidanje Pećke patrijaršije nije imalo nikakve posljedice na Crnogorsku pravoslavnu crkvu, jer je bila ostvarila potpuno samostalan položaj…“

Ova konstatacija je, sama po sebi, apsurdna, a na nju je reagovao prof. Dr Ljubomir Durković-Jakšić u knjizi koja demantuje navode dr Radojevića, napisanoj upravo tim povodom – „Cetinjska mitropolija nikada nije bila autokefalna“, Beograd, 1985.

„U drugom izdanju Enciklopedija Jugoslavije, štampane latinicom, u tomu III, na str. 149-150, objavljen je članak dr Danila Radojevića pod naslovom „Crnogorsko-primorska mitropolija“.

Na kraju tog članka, navodi dr Durković-Jakšić, data je oskudna literatura u kojoj se ne nalazi nijedan moj objavljeni rad o tom problemu, čak ni rasprava pod naslovom – „određivanje međucrkvenog položaja Crnogorskoj mitropoliji“, štampana na Cetinju u časopisu Istorijski zapisi, 1953. godine, koji je naveden uz moj članak o Crnogorsko-primorskoj mitropoliji – objavnjen u prvom izdanju Enciklopedije Jugoslavije (latinica 1956, tom II, str.497), u kome sam tvrdio da Cetinjska mitropolija nikad nije bila autokefalna.

Izostavljanje takvog rada od strane Radojevića u nauci se zove – umišljen postupak sa ciljem da se čitalac na upozna sa istinom…“

Između ostalog, prof. dr Durković-Jakšić postavlja pitanje dr Radojeviću; „Kad je i od koga mitropolit Cetinjski tražio autokefalnost i kad ju je dobio?!

On je (Radojević) preko tog suštinskog pitanja prešao, kao što je to učinjeno i pre njega u spomenici pod naslovom – “Pedeset godina na prestolu Crne Gore 1860-1910 “ – objavljenoj na Cetinju 1910, povodom proglašenja Crne Gore Kraljevinom, gde se na str. 103 pominju samo gospodarevi zakoni o crkvi u Crnoj Gori“, dokazuje prof Durković-Jakšić.

On dalje navodi da je Radojevićev članak podvrgnut opštoj kritici: „Radojević taj problem i ne poznaje i nije stručan da o tome piše, jer nije bogoslov, pa ne zna učenje pravoslavne crkve, nije istoričar, pa ne zna ni istoriju pravoslavne crkva, a nije ni pravnik, pa ne zna kanonsko-pravni sistem organizacije pravoslavne crkve, ali misli da frazama može opravdati ono što želi on i njegovi jednomišljenici…“ kategoričan je prof. Durković-Jakšić, osporavajući nizom argumenata tvrdnje dr Radojevića, koje su kasnije u Zagrebu odbacili Krleža i društvo.

Što se tiče Makarija Sokolovića (1557-1572), kog takođe pominju negativno i nimalo civilizacijskom retorikom, istine radi: obnovio je Pećku patrijaršiju i postao patrijarh svih Srba u Otomanskoj imperiji i, naravno, pomogao mu je brat Mehmed-paša Sokolović.

Ali, da nije bilo upravo te Makarijeve obnove, polovinom 16. vijeka, možda mi danas ne bismo ni polemisali na ovu temu. Pitanje je kakva bi duhovnost i u kamenim liticama crnogorskim.

On je u stvari restaurator naše duhovnosti. A što se tiče njegovog podaničkog odnosa, treba znati da je od sultana dobio iste povlastice kao i Carigradski patrijarh, te je tako postao ne samo vrhovni duhovnik već i svetovni poglavar svoga naroda – etnarh.

Činjenice radi osvrnuću se na noviji period, početkom 20 veka, na život pravoslavne crkve u Crnoj Gori.
Crkva u Crnoj Gori imala je samo jednu eparhiju (a ne tri) i to Cetinjsnjku. Kasnije je osnovana Nikšićka, a mitroplit Gavrilo Dožić hirotonisan je 1. decembra 1911. za mitropolita Raško-prizrenskog.

Ta mitropolija se sve do tada nalazila u sastavu Carigradske patrijaršije da bi, okončanjem balkanskih ratova, taj deo bio pripojen Crnoj Gori i Gavrilo Dožoć postaje mitropolit Pećke eparhije i kao takav, 17. novembra 1920. ustoličen je za mitropolita Crnogorsko-primorskog.

Što se tiče eparhije kotorske, u stvari, to je Dubrovačko-kotorsko-spičanska eparhija; u satavu je Bukovinske mitropolije (Dalmacija i Austrija), i osnovao je Franjo Josif, potpisujući akt o njenom osnivanju ćirilicom i postavljajući akt o njenom osnivanju ćirilicom i postavljajući za prvog episkopa Gerasima Petranovića, koji je hirotonisan 21. maja 1874. ovaj akt čuva se u arhivu crkvene opštine Kotor.

Danas hrvatski jastrebovi podržavaju, uveliko pripremaju teren za osnivanje Hrvatske pravoslavne crkve. Tako će možda imati šansu da jedni druge uzajamno priznate – autokefališete.

Govoriti o „nasilnom prekidanju života crkve u Crnoj Gori“ licemjerno je iz sljedećih razloga: sam mitropolit Mitrofan Ban bio je predsjednik Središnjeg arhijerejskog sabora sve dok ga bolest nije primorala da napusti to mjesto i ode na Cetinje.

A mitropolit Gavrilo Dožić bio je glavni inicijator ujedinjenja Crne Gore i Srbije; njega, nakon smrti Mitrofana Bana, Sveti Arhijerejski Sabor postavlja ga za mitropolita Cetinjskog.

Na kraju, da razjasnimo i odnos Cetinjske mitroplije, odnosno Crnogoraca, prema ukidanju Pećke patgrijaršije 1766.

To se najbolje vidi iz tačke 11 „Pogodbe“ koju je Crnogorsko izaslanstvo 1779. predalo austrijskom caru: „Želimo da mitropolit crnogorski zavisi od Pećkog patrijarha u Srbiji.

Kad sadašnji mitropolit umre pristajemo da njegov naslednik bude rukopoložen u Karlovcima, ali da uvijek bude izabran po starom običaju, tj. da ga biraju: guvrnadur, potčinjeni glavari i cio narod Crnogorski.

Ali, samo dotle dok Turci vladaju Srbijom, te ne možemo da ga pošaljemo u Peć“, tako to objašnjava prof. Dr Novica Rakočević, jedan od najstarijih i najpozantijih crnogorskih istoričara.

On takođe dokazuje da Crnogorskoj mitropoliji niko nije dao autokefalnsot i da njena samostalnost, nepostojanjem Pećke patrijaršije – jer je kao državna institucija bila nezavisna u odnosu na ostale mitropolije i eparhije – nije dovela do odricanja svetosavlja, njegovog duha i njegove doktrine.

Da bi popuno razjasnili i dilemu njenog svrstavanja u ruskom Sintagmatu, iz kog je preuzela Atinska SINTAGMA, koju sam na početku izvorno citirao, navešću izjavu pokojnog Vasilija Tarasjeva starješine podvorja Moskovske patrijaršije u Beogradu, datu novinaru Tanjug-a, krajem 1992:

„Još 1850. u diptih Ruske crkve greškom je Crnogorska mitropolija upisana kao samostlna crkva i ovih dana, na osnovu tog dokumenta, jedan od građana Crne Gore tražio je da obnovi autokefalnost crnogorske crkve. Međutim, Sveti Sinod Ruske pravoslavne crkve, na ovogodišnjem zasijedanju (1992) utvrdio je da je diptih nevažeći, a što se tiče autokefalnsoti – ona se može dobiti ako je daje majka crkva, uz saglasnost svih pomesnih crkava. Pored toga, uslov za osamostaljenje je i postojanje tri eparhije, srednja i visoka duhovna škola, što Crnogorska mitropolija nema“, kategoričan je Tarasjev, koji podvlači da je „crkva starija od političara i, bez obzira na njihove udare, djeluje isključivo na osnovu pravoslavnog jedinstva i svetih kanona, vernici su odani svojoj crkvi, dok danas u Crnoj Gori autokefalnsot traže nevjernici, artikulišući i mržnju, što je suprotno Svetom Jevanđelju.“

Na kraju da objasnimo i Belu Panu (panakamilavku) koju su nosili Cetinjski mitropoliti. Ona, sama po sebi, ne može biti dokaz ni o kakvoj autokefalnosti, a nju obično nose patrijarsi. Stari cetinjski mitropoliti nosili su je kao slobodarski simbol. A tada i danas mnogi ruski mitropoliti nose identičnu pankamilavku bele boje.

Na kraju, cilj razaranja pravoslavne crkve u Crnoj Gori od strane komunista na čijim tekovinama počivaju i najnoviji pokušaji uspostavljanja autokefalnosti, bio je pokušaj miniranja svih mostova, ne samo sa duhovnošću i verom, već prekid pamćenja i potpuno minimiziranje uloge srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori.

Samo 1944. godine od strane komunista zverski je umoreno 114 sveštenika Mitropolije crnogorsko primorske na čelu sa mitropolitom Joanikijem Lipovcem.

Danas je ova svetosavska episkopija – kao čuvar autentičnog pamćenja naroda u Crnoj Gori i jedina “nereformisana ustanova” države sa tranzicijom identiteta, na većim iskušenjima od Omer pašinih godina, okupacije Austrougara, Italijana, Nemaca ili Boljševika koji nisu uspeli da je dekretom osamostale, kako je to učinjeno sa srpskim eparhijama u Makedoniji šesdesetih godina prošlog veka.

Mišo Vujović
Izvor: in4s.net