Područje planine Ozren sa širom okolinom, je definitivno bilo jedno od najtežih i najkrvavijih ratišta u raspadu Jugoslavije. Drugim riječima, Ozren je sam po sebi bio jedan cijeli front, koji nikada nije mirovao. Okružen brojnijim neprijateljskim snagama. Zbog svog geografskog i strateškog položaja bio je trn u oku neprijatelju tokom čitavog rata.
Već u aprilu 1992. prostor Ozrena se našao u okruženju a ratna dejstva su se smenjivala kao po traci. Posebni osvrt dajemo 1994. godini u kojoj se bitke posebno rasplamsavaju, ali svakako prve dvije godine su takođe bile ključne za odbranu ovog područa. Sve događaje, možete pročitati u knjigi: https://vprsizosbih.weebly.com/uploads/2/5/6/3/25636873/bitka-za-vozucu-nenad-cvjetkovic.pdf
Ozren 1994.
Muslimanski vojni vrh je došao na ideju o ambicioznoj operaciji na planinskom lancu Ozrena, kojeg su kontrolisali Srbi i koji je duboko ulazio u teritoriju muslimanskog dijela BiH.
Cilj napada bio je magistralni put Zenica-Tuzla, koji je prolazio kroz srpsko mjesto Vozuća. Put je bio izuzetno važan za komunikaciju 3. i 2. korpusa ARBiH – savladavanjem istog značajno bi se smanjio transfer muslimanskih trupa i vojnog tereta između srednje i sjeverne Bosne.
Osnovna ideja predstojeće ofanzive bila je interakcija jedinica 2. i 3. korpusa, koje su istovremenim napadom sa istoka i zapada, trebale da odsjeku južni vrh ozrenske izbočine zajedno sa Vozućom.
Od pravca 3. korpusa djelovala je Operativna grupa „Bosna“ pod komandom pukovnika Fadila Hasanagića. Njen zadatak je bio da napadne sa položaja na istočnoj obali rijeke Bosne u pravcu jugoistoka, dolinom rijeke Krivaje, u najužem dijelu srpske enklave.
Prednji dio duž zapadne granice Ozrena, u oblasti istočno od Zavidovića, kontrolisale su 318. Zavidovićka i 309. Kakanjska brdska brigada. Za ofanzivu je uključen odred El Mudžahid, 7. muslimanske brigade, te 311., 320., 330. laka i 303. i 314. brdska brigade. Takođe, za učešće u napadu na Vozuću u redove 3. korpusa prebačeni su 3. izviđačko-diverzantski bataljon i 120. „oslobodilačka“ brigada „Crni labudovi”. Ukupno su snage OG Bosna prije početka operacije brojale 12.000 ljudi. Generalno rukovodstvo vršio je komandant 3. korpusa ARBiH, brigadni general Sakib Mahmuljin.
Od strane 2. korpusa, u napad na Vozuću učestvovala je 6. operativna grupa. Takođe, pod neposrednim nadzorom komandanta korpusa, brigadnog generala Hazima Šadića i njegovog štaba. 6. OG je trebala da napadne iz rejona Banovića, preko planine Vijenac, sela Seona i Lozna, a zatim se sastane sa jedinicama 3. korpusa.
Pored jedinica 119. banovićke brdske brigade, koje su obično držale front prema Vozući sa istoka, 6. OG je pojačana 212. i 251. „oslobodilačkom“ brigadom, kao i posebnim jedinicama 211. „oslobodilačke“ 210. i 117. brdske i Jedinice VRS na Ozrenu bile su u sastavu 6. taktičke grupe „Ozren“, pod komandom majora Milovana Stankovića. 6. TG je bila u sastavu 9. operativne grupe „Doboj“ 1. Krajiškog korpusa, kojom je komandovao pukovnik Vladimir Arsić.
U sastav 6. TG „Ozren“ ulazilo je šest lakih pješadijskih brigada: 1., 2., 3., 4. ozrenska, 1. Vučijačka i manji dio 1. krnjinske brigade. Taktičku grupu podržavale su jedinice 2. tenkovske brigade i 1. mješovitog artiljerijskog puka.
Čitavu prilično proširenu liniju fronta južno od Ozrenske izbočine branile su jedinice 1. Vučijačke brigade (u rejonu Podsijelova), 4. Ozrenske brigade (Vozuća) i 2. Ozrenske brigade (severozapadno od Banovića). Sve ove srpske snage brojale su samo 2.500 ljudi. Major Stanković je imao na raspolaganju vrlo ograničenu rezervu od 1.000 vojnika.
Da bi pripremili što bolje polazne položaje za veliku ofanzivu na Ozren, muslimani su u aprilu i maju izveli operaciju pod nazivom „Proljeće 94“, čiji je cilj bio vis Vijenca (619 m), 10 km. severozapadno od Banovića.
Jedinice ARBiH su 12. aprila u 40-minutnoj borbi zauzele prilaze visovima. Srbi to nisu shvatili ozbiljno i za mjesec dana su ozbiljno platili svoj nemar. Muslimani su 11. maja velikim snagama napali Vijenac, iznenadivši Srbe. Ovoga puta podršku 212. „oslobodilačkoj“ brigadi dale su jedinice 117. lukavičke i 119. banovićke brigade. U bici za Vijenac, izgubili smo 21 vojnika a 70 je zarobljeno.
Naravno, zauzimanje Vijenca uopšte nije značilo da su srpski položaji na Ozrenu ozbiljno uzdrmani. Ipak, ova muslimanska pobjeda je bila toliko preuveličana propagandom da je mnogo mjeseci djelovala inspirativno na borce ARBiH.
ARBiH je 18. juna započela svoju generalnu ofanzivu na Ozren. Već prvog dana, obe muslimanske operativne grupe probile su male, proširene srpske barijere i pojurile unapred planiranim pravcima. 19. juna počeo je egzodus srpskih izbeglica sa područja muslimanske invazije – više od 1.000 ljudi napustilo je svoje domove.
Najveći uspeh postigla je OG „Bosna“ koja je do 24. juna zauzela šest srpskih sela istočno od Zavidovića potisnuvši 1. Vučijačku brigadu VRS nekoliko kilometara na istok. T takođe potisnute su jedinice 2. i 4. ozrenske brigade na zapad.
Do 26. juna ostalo je samo tri kilometra između Operativnih grupa ARBiH. 4. ozrenska brigada VRS bila je praktično odsječena od glavnih snaga u Vozući. Muslimanske diverzantske grupe lutale su po periferiji grada, šireći paniku među civilima. Međutim, u ofanzivi islamista došlo je i do prvog zastoja: jedinice 3. ozrenske brigade nisu dozvolile jedinicama OG „Bosna“ da razviju uspeh na severozapadnom pravcu.
Situacija na Ozrenu, koja je prijetila da preraste u katastrofu, uzdrmala je javnost Republike Srpske. Komanda VRS je preduzela hitne mjere: iz sastava 1. Krajiškog korpusa na Ozren su prebačena dva bataljona 27. derventske motorizovane brigade, dijelovi 1. bataljona vojne policije, 1. izviđačko-diverzantske čete, jurišni odred „Vukovi sa Vučijaka”, 9. izviđačka četa i 9. bataljon vojne policije iz sastava OG Doboj – ukupno 1.750 ljudi. Istočnobosanski korpus poslao je svoje borbeno prekaljene veterane – 1. bijeljinsku laku pješadijsku brigadu „Panteri“ (1.000 vojnika), koju je predvodio njen komandant major Ljubiša Savić „Mauzer“.
Dana 26. juna stiglo je pojačanje 1. Krajiškog korpusa, zajedno sa jedinicama TG „Ozren“, zaustavljeno je napredovanje muslimanskih grupa i nametnute su im pozicione borbe. Garda Panteri je 28. juna ušla u borbu u pokretu, zadavši snažan udarac lijevom boku OG Bosna, u rejonu Hajdarevića. Već 1. jula nad jedinicama OG Bosna nadvila se veoma ozbiljna opasnost od opkoljavanja: pod tučom granata i mina i stalnim napadima svježih srpskih snaga, muslimanski borci su počeli da se povlače, što je ubrzo preraslo u masovni panični bijeg. Na istočnom sektoru fronta, energizirane jedinice TG „Ozren“ krenule su u kontraofanzivu. Do 5. jula, obe muslimanske grupe su vraćene na svoje prvobitne položaje.
Pažljivo planirana muslimanska ofanziva protiv Vozuće doživjela je potpuni krah. Poraz je bio težak: ubijeno je ili ranjeno oko 1.500 vojnika ARBiH. Ova bitka je dobila širok odjek u stranim medijima (na glavnoj stranici Vašington posta se tih dana pojavio članak o velikom porazu muslimanske vojske).
Bitka za Vozuću otkrila je snage i slabosti VRS-a i ARBiH, koje su posebno bile evidentne u kampanji 1994. godine, u kojoj je vojska bosanskih muslimana već bila potpuno konkurentna borbena snaga. Nadmoć ARBiH u djelovanju diverzantskih jedinica bila je očigledna. Baš kao i nemogućnost (u to vrijeme) da se koordiniraju istovremene akcije velikih vojnih grupa. Sve veća opasnost za VRS predstavljao je slab komandni kadar na nivou bataljona i čete. Disciplina je bila loša. Istovremeno, srpski kadrovski i organizacioni rad na nivou Operativne grupe – korpusa bio je besprekoran. Brz, dobro izveden transfer elitnih jedinica na Ozren je dobar primjer za to. VRS je nastavila da pametno koristi svoju artiljerijsku nadmoć, nanoseći ARBiH ogromne gubitke u ljudstvu. Međutim, zavisnost „običnih“ formacija srpske vojske od elitnih jedinica, bio je veoma loš za ukupnu borbenu efikasnost VRS. Jer elitnih jednostavno nije bilo dovoljno.
Zavisnost slabih srpskih jedinica Taktičke grupe Ozren od elitnog pojačanja bila je evidentna već u novembru, kada je ARBiH pokrenula ograničene ofanzivne operacije na pravac Vozuće.
Napredovanje muslimana je brzo zaustavljeno, ali bez podrške elitnih jedinica raspoređenih u tom trenutku kod Teslića, Doboja i Bihaća, ozrenski Srbi nisu mogli da povrate izgubljene teritorije. Novembarski napad bio je svojevrsna proba za scenario koji je uslijedio nakon uspješne ofanzive ARBiH na Ozren u septembru 1995. godine, kada su sve glavne snage 1. Krajiškog korpusa istovremeno odbijale napade na svim frontovima u Krajini.
