Osmi decembar 1941. je obeležio početak masovnog ubijanja hiljada Srba, Jevreja, Roma i pripadnika drugih naroda u koncentracionom logoru Staro sajmište. On se nalazio u blizini Zemuna na tadašnjoj teritoriji NDH.
Koncentracioni logor Staro Sajmište je zapravo adaptiran prostor novog sajma sagrađenog 1937. po uzoru na Frankfurtski sajam. No, ubrzo po okupaciji Beograda, nacisti su ga pretvorili u koncentracioni logor. Staro sajmište se nalazilo na levoj obali Save, u neposrednoj blizini Zemuna koji je 1941. priključen Nezavisnoj Državi Hrvatskoj (NDH) i tako pretvoren u njen najistočniji grad. Logor je dobio ime „Jevrejski logor Zemun” (orig. Judenlager Semlin).
Po okupaciji Beograda, Vermaht je doneo „Uredbu o Jevrejima i Ciganima”. Tom uredbom su Jevreji i Romi isključeni iz javnog života, na osnovu nje je njihova imovina plenjena, i oni su morali da se registruju i unesu na posebne liste. Uredbom je „regulisano” i njihovo slanje na prinudan rad.
Svirepo mučenje i ubijanje
Jevreji i Romi su morali da nose žute trake na rukavu, i zabranjeno im je da se bave javnim delatnostima i zanimanjima, kao i da posećuju javna mesta, bilo da je reč o pijacama, bioskopima ili sportskim terenima.
Nemački okupatori su u Beogradu do kraja jeseni 1941. streljali oko 5000 jevrejskih muškaraca, a žene, decu i starce su, nakon višenedeljnog premišljanja oko povoljne lokacije, počeli da prebacuju u ovaj logor. Sajmište je tada već bilo napušteno zbog bombardovanja.
Komanda logora je bila u rukama SS-oficira koji su snabdevanje i organizaciju života u logoru prepustili Jevrejima. Nemački stražari i drugi vojnici su svirepo tukli i ubijali zatočenike, a u logorskom paviljonu koji je bio oštećen u bombardovanju, ljudi su umirali od gladi i hladnoće.
Masovno ubijanje zatočenika, među kojima i Srba, odvijalo se – od 1942 – i u takozvanim pokretnim gasnim komorama, kamionima koji su imali hermetički zatvoren prostor za teret u koji su nacisti ubacivali ljude. U taj prostor su sprovođeni izduvni gasovi i ljudi bi umirali od trovanja. Kamioni su nazivani i „dušegupkama” – to su bila specijalno adaptirana vozila firme Zaurer.
Zatvaranje 1944.
Godine 1943, Sajmište dobija važnu ulogu u nemačkom sistemu koncentracionih logora i u njega nacisti dovoze zatvorenike iz Italije, Grčke i Albanije, antifašiste raznih nacionalnosti.
U aprilu 1944. Veliki broj zatočenika Starog sajmišta je – baš kao i veliki broj civila u gradu – poginuo u savezničkim bombardovanjima Beograda. Samo mali broj zatočenika je uspeo da pobegne. U maju 1944. Vermaht je formalno predao upravu logora u ruke policije NDH ali je logor nastavio da služi nemačkim interesima i ostao pod komandom nemačkog oficira. U julu iste godine logor je zatvoren. Poslednji preostali zatvorenici su porebačeni u druge logore ili pušteni na slobodu.
Istorija koja je zapuštena se obnavlja
Nakon 1945. godine, u paviljonima Sajmišta su radnici i umetnici počeli sebi da uređuju stanove, pa se Staro sajmište pretvorilo u stambeno naselje. Tu je godinama radilo i nekoliko restorana, teretana, kao i jedna sportska dvorana.
Posle gotovo 80 godina, počelo je pretvaranje tog prostora u memorijalni centar. Radi se na rekonstrukciji centralne kule logora i restauraciji drugih objekata. Predsednik Srbije Aleksandar Vučić se 27. jula ove godine, na ceremoniji otvaranja radova, izvinio zbog toga što, kako je naveo, centralna kula nekadašnjeg nacističkog logora na Starom sajmištu “danas izgleda tako loše” i što se skoro 80 godina, kako je rekao, “nije vodilo računa o prošlosti, ni o budućnosti”.
Izvor: Deutsche Welle
Foto: Wikimedia Creative Commons
