Sporazumom Cvetković-Maček 26.8.1939. Dubrovnik je odvojen od Zetske banovine i dodeljen novostvorenoj Banovini Hrvatskoj. Vlast HSS nastojala je da zabranama izbriše tragove dotadašnjeg Dubrovnika. Tome su se zajednički suprostavila srpska i jugoslovenska društva. Sokolsko društvo Dubrovnik učestvovalo je u proslavi godišnjice ulaska srpske vojske u Dubrovnik, koja je morala biti ograničena zbog policijske zabrane.
Sokoli su pored građana obe vere prisustvovali blagodarenju, a uveče je u prepunoj sokolskoj dvorani bila priređena svečana konferencija, koju je otvorio starešina sokolskog društva brat N. Šutić. Potpukovnik Knežević u svom govoru istakao je herojstvo naše junačke vojske, kojoj su prisutni priredili oduševljene manifestacije. Na programu je bilo i nekoliko muzičkih tačaka, koje izvelo Pevačko društvo „Sloga“. (1) Prilikom obeležavanja godišnjice oslobođenja Dubrovnika 13. novembra 1939. Odbor dubrovačkih nacionalnih i kulturnih udruženja uputio je proglas : „Dubrovčani, Zaslugom „odgovornih” i „neodgovornih” već više od dva decenija stavlja se u iskušenje vaša vjera u najveće i neprikosnovene svetinje Otačbine, tradicije i idejne vrednosti na kojima su vaši očevi izgradili slovinski kult – ogledalo duše starog kulturnog i slobodnog Dubrovnika. Ali kao što ni silna ćesarska vlast u prišlosti, ni crne pobožne želje koje su joj neograničeno služile, nijesu uspjevale da u vama ubiju Vjeru i dostojanstvo slobodnih građana – tako ni savremene nevolje neće uspjeti da vas „asimiliraju” po željama, koje su vam uvjek bile tuđe. Vi ste kroz dugu predratnu i poratnu historiju više puta jasno pokazali, da znate ostati gospodari svoje volje; … i zadržati dostojanstven stav prema svakomu i prema svakoj suvišnoj povici i pretnji. Dajući svakome svoje … vi ste dvadeset godina redom, na 13 novembra, javno manifestovali priznanje i zahvalnost Belim Orlovima, sinovima male predkumanovske Srbije, za sve što su dali za naš stari slovinski ideal, ostavljajući kosti po krvavim klisurama čitavog Balkana. “Dubrovčani, Pretstavnici svih dubrovačkih kulturnih i nacionalnih ustanova, koji vam upućuju ovu poruku, pozivlju vas, da i ove godine ponovite manifestaciju poštenja i dostojanstva. U granicama onoga što vam je danas dopušteno, odužite se borcima u koje smo vjerovali i u koje danas vjerujemo, jer su bili veliki u pregaranju i umiranju za slobodu i jedinstvo našega naroda. Nije važno hoće li ta naša manifestacija proći kroz gradske ulice. Dovoljno je da prođe kroz naše duše i da niko više ne bude u sumnji da smo uz sva iskušenja i poniženja ostali vjerni idealima najjačih i najsvetlijih imena u historiji starog i slobodnog Slovinskog Dubrovnika. ..”.(2)
Uprkos progonima u Banovini Hrvatskoj Savjet dubrovačkih kulturnih i nacionalnih ustanova (Dubrovačka Građanska muzika, Dubrovačko Radničko društvo, D.S.P.D.„Sloga”, Matica Srpska, Narodna Odbrana, O.N.O.„Nova Jugoslavija”, Pododbor društva Knjeginja Zorka i Sokolsko Društvo) proslavio je godišnjicu oslobođenja svog grada 13 novembar 1940. List „Dubrovnik“ je konstatovao da dok su srpska i jugoslovenska društva istakla državne zastave „kao prestavnici istinskog i pravog Dubrovnika – Općina i hrvatska udruženja tog dana davali su izgled potpuno jednak svim XIII novembra u bivšoj Austriji.” (3) Za Dubrovačko srpsko pjevačko društvo „Sloga“ slikar Atanasije Popović naslikao je ikonu sv. Save. Prilikom proslave ulaska srpske oslobodilačke vojske u Dubrovnik 13. novembra 1940. na svečanom blagodarenju u hramu sv. Blagoveštenja, blagoslovio je ikonu prota Mitrović, a pjevački hor „Sloge“ otpjevao je himnu sv.Save. “ (4) U listu „Dubrovnik“ objavljen je govor Boža Hope održan u dubrovačkom srpskom pevačkom društvu „Sloga” 1940. prilikom proslave 22. godišnjice dolaska srpske vojske u Dubrovnik 13.novembra 1918. : „na gruškoj stanici i dobrim djelom gruškog puta, sila oduševljenog naroda nestrpljivo iščekivala dolazak naših heroja; …pretsjednik Narodnog viječa dr. Petar Čingrija … dobrodošlicom pozdravio Bijele Orlove, … zatim nepregledna povorka krenula za vojskom put grada, uz veselu popijevku i sviranje Srpske građanske muzike, kličući Kralju Petru i srpskoj vojski; … pred gradskim vratima kapetan Đorđević zaustavio vojsku i kazao : „Vojnici kralja Petra ! U ovom istorijskom času kada smo stigli pred kapiju grada sv. Vlaha, prekrstimo se prije nego uđemo u slavni grad” – I vojnici se pobožno krste i klanjaju se liku sv. Vlaha koji je povrh gradskih vrata, kao simbolu naše stare države, našeg ponosa, naše nekadašnje slave i veličine. Dirljiv je bio onaj čas kad je vojska …, ulazila tiho u grad, …” (5) Vlast HSS u Banovini Hrvatskoj nastojala je da zabranama izbriše tragove dotadašnjeg Dubrovnika. Tome se suprostavio Savjet dubrovačkih kulturnih i nacionalnih ustanova, koji je uprkos zabranama nastavio da obeležava taj datum u istoriji Dubrovnika.
AUTOR: Saša Nedeljković, član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije
Napomene :
„Kratke vesti iz našeg Sokolstva”, „Sokolski Glasnik” Beograd, 28 novembar 1939, br. 47 i 48, str. 7;
„Proglas na Dubrovčane”, „Dubrovnik”, Dubrovnik, 25 novembra 1939, br.47, str. 4;
„Kroz grad i predgrađe”, „Dubrovnik”, Kotor-Dubrovnik, 16.novembra 1940, br.45, str.3 – 4;
„Ikona sv. Save”, „Dubrovnik”, Kotor-Dubrovnik, 30 novembra 1940, br. 47, str. 4;
Boža Hope, „Dolazak oslobodilaca u Dubrovnik ”, „Dubrovnik”, Kotor-Dubrovnik, 30.novembra 1940, br.47, str. 3;
