Nakon odbijanja amandmana na tuđmanovski ustav Hrvatske od strane Skupštine Vukovara 17. jula 1990. g., a kojima se ukidaju nacionalna prava srpskog naroda u Hrvatskoj po ugledu na Pavelićevu NDH, neoustaška hadezeovska vlada Hrvatske preduzima posebne mere prema kojima se u grad dovozi oružje, naoružava etnička hrvatska milicija (po uzoru na Hitlerove SS i SA odrede) i paravojne formacije HDZ, a kao vrhunac krize 27. marta 1991. g. se organizuje javna smotra etnohrvatskih bojovnika sa simbolima iz Pavelićeve NDH. Ova smotra HDZ bojovnika je bila prirodni nadovezak hadezeovske politike otvorenog oružanog razračunavanja na međunacionalnoj osnovi, a koja je započeta donošenjem odluke o čišćenju Opštine Vukovar od etničkih Srba u februaru 1991. g. (tj. čišćenje „preživelih“ [survivors] iz doba Pavelićeve NDH, 1941−1945. g.). Na ovom političkom vrhoskupu na kome je de facto doneta odluka o otpočinjanju oružanih sukoba u Opštini Vukovar su prisustvovali i predstavnici Hrvatskog sabora – Vladimir Šeks, Ivan Vekić i „Osiječki poglavnik“ Branimir Glavaš (sve go ustaša do ustaše). Tom prilikom je odlučeno da se akcija čišćenja Srba iz ove zapadnosremske opštine sprovede smenjivanjem građana srpske nacionalnosti na svim opštinskim političkim funkcijama, zastrašivanjem u cilju napuštanja grada i opštine[10] i konačno fizičkom likvidacijom „nepoželjnih građana“. Kao i u ostalim delovima „mlade hrvatske demokracije“ tako se i u Opštini Vukovar u čitavoj prvoj polovini 1991. g. sprovodilo intenzivno isporučivanje oružja paravojnim hadezeovskim formacijama (Martin Špegelj je sam priznao na emitovanom tajnom snimku KOS JNA da je tada pod oružjem bilo 200.000 hadezeovaca, a što je emitovano u BBC serijalu „Smrt Jugoslavije“ prvi deo). Nakon političkog hapšenja lidera vukovarske SDS Gorana Hadžića i B. Slavića lokalni Srbi počinju sa „balvan revolucijom“ kao jedinim načinom odbrane od povampirenog hrvatskog ustašoidnog fašizma.
Drugog maja 1991. g. Srbi su uspeli da odbiju upad hrvatskih redarstvenika u najveće srpsko selo u vukovarskoj opštini – Borovo Selo i tom prilikom, što je malo poznato, masu ustaških bojovnika je spasla JNA poslavši svoje oklopne transportere da evakuišu hadezeovske crnokošuljaše koji su nosili oznake Pavelićeve NDH i pevali ustaške pesme prilikom pokušaja osvajanja ovog sela. Nakon ove neuspešne vojno-redarstvene akcije Zagreba lokalni vukovarski hadezeovci počinju sa primenom plana fizičke likvidacije Srba u Opštini Vukovar jula i avgusta 1991. g. što je prouzrokovalo masovni egzodus Srba iz grada Vukovara, a što je na krajnje ciničan način objašnjavano od strane hrvatskih lokalnih zvaničnika kao smišljeni plan Beograda i JNA da izvuče što veći broj srpskih civila iz grada pre početka „srbo-crnogorsko-četničke agresije na Vukovar“ (treba videti priloge HTV iz tog vremena, a naročito propagandno-dokumentarni film HTV o „sto dana otpora Vukovara“). Ono što je ostalo kao pečat tog vremena su specijalne hrvatske SS „grupe za tihu likvidaciju“ („sumnjivih moralnih i profesionalnih kvaliteta“) Srba u Vukovaru, a kojima su komandovali Tomislav Merčep (sekretar opštinskog sekretarijata u Vukovaru), Branimir Glavaš, Mile Dedaković (zvani „Jastreb“), Josip Gaže, i drugi. Ostalo je zabeleženo da je za pet meseci ubijeno oko 4000 vukovarskih Srba na osnovu unapred pripremljenih „spiskova za (fizičku) likvidaciju“, nakon otvaranja vatre po srpskim kućama, miniranja kioska i drugih objekata u srpskom vlasništvu (srpski restorani „Krajišnik“, „Sarajka“, „Tufo“, „Brdo“, „Mali raj“, „Popaj“, „Točak“, „Čokot bar“, „Čid“).
Prvog maja 1991. g. hrvatske hadezeovske vlasti su primenile politiku totalne fizičke blokade grada pretvorivši Vukovar faktički u koncentracioni logor za Srbe. Grad je postao fizički odsečen od ostatka sveta što je omogućilo hadezeovskim bojovnicima da nesmetano vrše noćna hapšenja, ispitivanja i likvidacije Srba u gradu, a sve pod izgovorom navodnog traženja oružja. Svedoci događaja tvrde da je samo od 3. maja do 14. septembra 1991. g. uhapšeno i mučeno u improvizovanim kazamatima više stotina Srba (inače, prema podacima nezavisnih međunarodnih službi u Hrvatskoj je od 1991. do 1996. g. ubijeno oko 10.000 Srba). Vukovarski deo Dunava je opet kao i pre pola stoleća dobio crvenu boju od srpske krvi. Ovakvo stanje stvari je konačno rezultiralo napuštanjem grada od strane 13,734 Srba tako da se može reći da je veliki broj etničkih Srba napustio grad Vukovar usled hadezeovskog terora. Međutim, grad su napuštali i etnički Hrvati koji se nisu slagali sa ovakvom SS politikom hrvatskog neoustaškog vrhovništva. Tako je Hrvat Marin Vidić u svom dnevniku zapisao da je u tom periodu pored mnogobrojnih Srba Vukovar napustilo i oko 6000 hrvatskih žena, dece i staraca (vojnosposobnim muškarcima izlazak iz grada nije bio dozvoljen).
U toku hadezeovske pripreme za „konačno rešenje“ srpskog pitanja u Vukovaru (produžetak „konačnog rešenja“ iz Drugog svetskog rata)[11] kojim je rukovodio Merčep u junu mesecu 1991. g. u grad ulaze hrvatsko-ustaški gardisti (ZNG) i redarstvenici (MUP) i od tada važi režim propusnica za ulazak u grad. Vukovarskim Srbima nije dozvoljavano da grad napuste jer su po Merčepovim planovima trebali da odigraju ulogu živog štita u planiranim borbama protiv JNA kako bi se obezbedilo teritorijalno pripajanje (aneksija) srbijanskog Istočnog Srema u novoustašku NDH. U avgustu mesecu je hrvatski Krizni štab Slavonije i Baranje proglasio grad Vukovar za najistureniju tačku odbrane nove i samoproklamovane hrvatske nezavisne države koja u to vreme nije bila međunarodno priznata, što će reći da je u okvirima međunarodnog prava SFRJ još uvek postojala i shodno tome imala ustavnu obavezu da zaštiti ljudska prava svojih sopstvenih građana. U Vukovaru je od početka avgusta faktički sva vlast prešla u ruke neoustaške HDZ (Marin Vidić) koja je kontrolisala sve javne medijske servise. To je bila posledica odluke da se raspusti legalno izabrana Skupština opštine Vukovara i njeno Izvršno veće, a koja je doneta 24. jula nakon posete gradu od strane tri vodeća hrvatska vrhovnika – Franje Tuđmana, Vladimira Šeksa i ministra odbrane Gojka Sušaka. Tako je političkim pučem HDZ smenila legalno izabranu vlast u gradu i od izborno poražene stranke postala vladajuća (tj. teroristička).
Akcija oslobođenja Vukovarskog logora smrti
Za vreme svih ovih događaja neutralnost JNA se može okarakterisati kao direktnom izdajom državnih interesa pa i kao davanje zelenog svetla hadezeovskim formacijama da sprovedu etničko čišćenje u pojedinim krajevima Istočne Slavonije i Zapadnog Srema. Objašnjenja generala Veljka Kadijevića (pola Hrvat koji je sebe smatrao Jugoslovenom)[12] u svojim memoarima ostaju krajnje neuverljiva.[13] Samo da se potsetimo još jedanput da su upravo oklopni transporteri JNA iz vukovarske kasarne spasili hrvatske redarstvenike iz Borovog Sela 2. maja, da JNA nije bukvalno prstom mrdnula kada su sprovedene akcije etničkog čišćenja Srba u Borovom Naselju 4. jula i Lužici 25. jula 1991. g. Vrlo verovatno bi JNA i dalje ostala „statusno neutralna“ da nije bila i sama direktno napadnuta od strane hrvatskih oružanih snaga slično kao i u slučajevima u Varaždinu (2. maja), Vinkovcima (11.−26. septembra) i Zagrebu (17. novembra).[14]
Vukovarska kasarna JNA je po prvi put napadnuta 20. avgusta 1991. g. da bi ubrzo nakon toga bila stavljena pod blokadu. JNA se konačno odlučila da upotrebi vatru tek kada je 25. avgusta pucano na jedno od njenih vozila. I tada se dogodilo nešto sasvim nerazumljivo i neobjašnjivo: JNA koja je faktički preuzela kontrolu nad čitavim gradom (tj. oslobodila ga od ustaša) ubrzo se u sporazumu sa lokalnim (nelegalnim) nacihrvatskim vlastima povlači sa ulica u svoje kasarne i time samu sebe stavlja u zamku obzirom da su hrvatske formacije odmah otpočele sa blokadom i bombardovanjem kasarni. JNA se tada obratila Evropskoj Zajednici da posreduje u deblokadi kasarni kako regularna jugoslovenska armija ne bi morala da preduzima silu radi njihove deblokade (zamislite da se američka armija u Avganistanu obrati Savetu bezbednosti UN da posreduje u deblokadi njihovog vojnog kampa koji je pod blokadom Talibana!). I tada faktički dolazi do sinhronizovane akcije Brisela (u stvari Berlina) i Zagreba: Brisel ne daje nikakav odgovor na ponuđeno posredništvo ali zato Zagreb donosi odluku 14. septembra da se na čitavom prostoru (međunarodno nepriznate) Republike Hrvatske napadnu sve kasarne JNA što u prevodu znači objavu rata oružanim formacijama (međunarodno priznate) SFRJ.
JNA je otpočela akciju oslobađanja svojih kasarni i grada Vukovara 25. avgusta, a istu završila uz pomoć srpskih dobrovoljaca 18. novembra[15]obzirom da je bila nesposobna da ovu „humanitarnu intervenciju“ uspešno sprovede do kraja sama. Ustaška odbrana grada je slomljena 16. novembra, a koncentracioni logor Vukovar potpuno oslobođen od nacihrvatskog terora dva dana kasnije. Ustaške snage odbrane konclagera Vukovara su brojale i do 8.000 boraca pod oružjem (iako zvanična hrvatska (h)istoriografija barata sa ciframa od 1.300 do 2.000), a snage JNA, po hrvatskim izvorima, između 35.000 i 40.000. U zvaničnim hrvatskim statistikama se može naći podatak da je u toku „Vukovarske operacije“ poginulo ukupno 1.712 lica u gradu od toga 182 hrvatska policajca i vojnika (mada nezvanični hrvatski izvori navode cifru od oko 400 poginulih hrvatskih bojovnika). Srpska strana navodi da je u gradu poginulo oko 1.000 hrvatskih SS gardista. Što se tiče srpskih gubitaka, hrvatska strana navodi brojku od 6.000 do 8.000 dok srpska strana tvrdi da broj poginulih srpskih vojnika i oficira iznosi 1.800.
Hrvatski bojovnici su napuštali Vukovar tri dana od 16. do 18. novembra. Nakon ulaska u grad JNA je svim stanovnicima dala dve mogućnosti: ili odlazak u Hrvatsku ili odlazak u Srbiju (sam Arkan je na gornjespomenutom dokumentarnom filmu tvrdio da su njegovi „tigrovi“ predali 2.000 Vukovarčana JNA). Bilo je mnogo slučajeva deljenja porodica po etničkoj liniji po pitanju odabira prve ili druge ponuđene alternative. Sve u svemu, epilog „Vukovarske operacije“ je bio taj da je iz grada evakuisano oko 12.000 stanovnika i uhapšeno oko 600 hrvatsko-ustaških zengi.
Zaključak
U zaključku se mora napomenuti da je jedan od glavnih razloga za „Vukovarsku operaciju“ iz 1991. g. (ali ne i odlučujući) bio i ideološke prirode obzirom da je za tadašnju prečansko-dinariodsku partizanštinu na vlasti u Beogradu (SPS−JUL) grad Vukovar bio simbol Komunističke partije Jugoslavije – grad u kome je partija pod tim imenom faktički i osnovana (tj. preimenovana dotadašnja SRPJ(k)) na njenom Drugom kongresu održanom od 20. do 25. juna 1920. g. kada je donet i novi (boljševički) program partije. Prema tom programu, jugokomunisti se bore za stvaranje sovjetske republike, do koje se dolazi „pomoću diktature proletarijata u obliku sovjetske vlasti“ po primeru boljševika u Rusiji.[16] Naravno, činjenicu da je grad bio pod opsadom od strane JNA koja je i dalje koristila boljševička obeležja, ustašoidna vlast u Zagrebu je umela da maksimalno iskoristi u propagandne svrhe na Zapadu i na kraju predstavi (a Zapadu nije bilo mnogo teško da to olako prihvati) čitav rat na prostoru Brozove Velike Hrvatske kao borbu zapadne demokratije protiv istočnog boljševizma (i četništva bosanskohercegovačkog „crvenog vojvode“).
Pozitivni uticaji vukovarskog primera „humanitarne intervencije“ iz 1991. g. su se vrlo brzo pročuli u zemljama zapadnih demokratija tako da su njihove vlade već od naredne 1992. g. otpočele sa kopiranjem balkanskih Srba:
- Somalija 1992. g.
- Haiti 1994. g.
- Ruanda 1994. g.
- Istočni Timor 1999. g.
- Siera Leone 2000. g., itd.
Srbi, kao tradicionalno narod sa najdužim demokratskim stažom na Balkanu su sa svoje strane vukovarska iskustva „humanitarne intervencije“ iz 1991. g. ubrzo primenili i na okolna područja bivše Jugoslavije u kojima su ljudska prava (Srba) bila takođe flagrantno ugrožena:
- Sarajevo, 1992. g.−1995. g.
- Srebrenica 1995. g.
- Kosovo i Metohija 1998. g.−1999. g.
14. novembar 2015.
Prof. dr Vladislav B. Sotirović
Predsednik Organizacionog komiteta Političkog foruma antititoističkih Srba Srbije
www.pfass.info
pfass@pfass.info
Izjava:
Autor teksta ne snosi nikakvu moralnu, političku, naučnu, materijalnu i pravno-sudsku odgovornost za iznete stavove u članku.
Tekst članka je kritičko-naučni doprinos sledećem izdanju „znanstvene“ publikacije: D. Živić, S. Špoljar Vržina, S. Cvikić, I. Žebec Šilj (urednici), Vukovar’ 91 – Genocid i memoricidna baština Europske Unije, Zagreb: Institut društvenih znanosti Ivo Pilar, 2014.
Prva posthladnoratovska “humanitarna intervencija” − Vukovar 1991. (1)
__________________
[10] Slične tehnike su, inače, u to vreme primenjivane i u Daruvaru, Šibeniku, Zagrebu itd.: pretnje noćnim telefonskim pozivima da napuste grad ukoliko ne žele da budu ubijeni, lepljenje javnih plakata kako prepoznati Srbina, odbijanje da se proda roba u prodavnici ukoliko je kupac Srbin, itd.
[11] O „konačnom rešenju“ srpskog pitanja u NDH videti u: ND Hrvatska: Država genocida, Dveri srpske, godina XIII, broj 47−50, 2011.
[12] Veljko Kadijević je rođen 21. novembra 1925. g. u selu Glavini kod Imotskog u Hercegovini od oca Srbina i majke Hrvatice. U Drugom svetskom ratu bio je borac austrougarskog kaplara Josipa Broza Tita. Kadijević je samo jedan od mnogih koji potiču iz tzv. „balkanskih vukojebina“ a preko Brozove partizanštine su se našli na rukovodećim položajima u Titoslaviji koju su sami rasturili.
[13] JNA je i tada još uvek bila multietnička, a njeno najviše rukovodstvo je bilo uglavnom sačinjeno od ne-Srba. Pored Hrvata-Jugoslovena Kadijevića, faktički glavnog komandanta JNA, njegovi zamenici su bili Slovenac admiral Stane Brovet i Hrvat Josip Gregorić. Avijacijom je komandovao Hrvat Anton Tus, a kasnije drugi Hrvat Zvonimir Jurjević. Centralni vojni okrug je bio pod komandom Makedonca Spirovskog, dok je načelnik tog okruga bio još jedan Hrvat – Anton Silić (Jelena Guskova, Istorija jugoslovenske krize (1990−2000), I, Beograd: Izdavački grafički atelje „M“, 2003, str. 244).
[14] JNA se evakuisala 4. novembra 1991. g. iz kasarne „Logorište“ u Karlovcu uz gubitke od 26 ubijena vojnika i 67 ranjenih vojnika (Veljko Đurić Mišina, Republika Srpska Krajina. Deset godina poslije, Beograd: „Dobra volja“ Beograd, 2005, str. 25).
[15] Hrvatski predsednik dr. Franjo Tuđman je 13. septembra 1991. g. izdao naredbu o blokadi JNA kasarni u čitavoj Hrvatskoj (Dragutin Pavličević, Povijest Hrvatske. Drugo, izmijenjeno i prošireno izdanje, Zagreb: Naklada P.I.P. Pavičić, 2000, str. 535).
[16] Branko Petranović, Istorija Jugoslavije 1918−1988, Beograd: Nolit, 1988, str. 108−109.
