Put nacionalnog sunovrata

Sve češće nas mediji informišu da je neko od Srba prešao iz pravoslavlja u islam. Najnoviji slučaj je postupak porodice Novaković iz Beograda. U pitanju su supružnici Bojan i Nataša sa decom Filipom i Ognjenom. Bračni par je nakon prihvatanja islama uzeo muslimanska imena Ismail i Edina, dok su njihovi sinovi dobili imena Esad i Hamza.

Što se nacionalnog identiteta tiče, u medijima nije naglašeno šta se dogodilo. U nekim ranijim slučajevima bilo je, ali isključivo kada su konvertiti – kao što je primera radi jedan beogradski student koji se nedavano islamizovao – naglašavali da su ostali Srbi iako su postali muslimani. No makar implicitno jasno je da ima – i to odmah, a ne posle izvesne „generacijske distance“ – i drugačijih slučajeva. Verovatno je u pitanju baš takav onaj kada je momak iz Čačka (Saša), postavši musliman (Abdulah), prešao da živi u Rožaje.

VERSKE NACIJE

Dok su postojale srpske srednjovekovne države, verska pripadnost nije poistovećivana sa nacionalnom. U državi Nemanjića koja je objedinila većinu srpskih zemalja (sa izuzetkom osamostaljene Bosne koja je do kraja 12. veka takođe bila uključena u srpske integrativne procese sa središtem u Raškoj ili Zeti), Pravoslavna crkva je imala status državne religije, ali katolicima nije onemogućavano da ispoljavaju svoju veru (ali ne i prozelitsku aktivnost). A ni oni nisu zbog nje prestajali da budu Srbi (etnički identitet u Srednjem veku nije imao značaj kao danas, ali daleko je od toga da ga ljudi nisu bili svesni kao što nas propagandisti anacionalnog ubeđuju). Primorske srpske zemlje – a Dalmacija južno od Cetine bila je, prema pisanim izvorima, od doseljavanja Slovena na Balkan, naseljena Srbima – imale su uglavnom rimokatoličko stanovništvo. Što se Bosne tiče (i prema domaćim, kao i stranim izvorima, u Srednjem veku nesporno srpske zemlje), u njoj su deo stanovnika činili bogumili ali bilo je i pravoslavaca i katolika.

Za to što je naša nacija poprimila etnokonfesionalni karakter inicijalno su krivi Turci. Čitava organizacija osmanlijskog društva počivala je na veri. Celokupno stanovništvo bilo je svrstano u četiri grupe koje su u pogledu svega onoga što se države direktno nije ticalo uživale široku autonomiju. Naziv za takve grupe bio je milet, što znači „verska nacija“. Postojali su pravoslavni, muslimanski (sunitski), jevrejski i jermenski (monofizitski) milet. Pripadnici verskih manjina svrstavani su u neki od mileta. Tako su šiiti dodeljeni sunitskom miletu, dok su katolici jedno vreme svrstavani u pravoslavnu, ali ipak češće u njima manje odbojnu jermensku tzv. „versku naciju“.

Iako formalno deo jednog mileta, pripadnici autokefalnih pravoslavnih crkvi faktički su imali izdvojen položaj. Tako su pravoslavni Srbi, pošto je sredinom 16. veka obnovljena Pećka patrijaršija, sve do njenog ukidanja u drugoj polovini 18. stoleća, suštinski bili „autonomna nacija“ sa svojim crkvenim okvirom. I nije ni čudo što su navikli da samo pravoslavce doživljavaju kao Srbe, kao što su naši muslimani, makar politički, sebe počinjali da identifikuju sa Turcima. Uostalom, u Otomanskom carstvu koliko toliko učeni Srbi ili crkveni velikodostojnici koji su to i hteli, nisu ni smeli da zastupaju drugačiji stav. Hrišćani su bili u mnogo čemu obespravljena raja te možemo da zamislimo kako bi prošli naši verski lideri i narodni prvaci da su insistirali na izvornom identitetu naših u odnosu na njih često nadređenih tzv. poturica?

ZAMKE JUGOSLOVENSTVA

Nacionalnom zbližavanju nije pogodovalo ni to što su se islamizovani Srbi, na osnovu pripadnosti muslimanskom miletu i privilegovanog položaja, malo po malo dubinski identifikovali sa Turcima, odnosno suštinski otuđili od svojih korena, da bi u narednoj fazi, neretko, počeli i da ih mrze. Kada je Otomansko carstvo počelo da gubi oblast za oblašću a BiH je dospela pod Habzburšku vlast, proces odnarođivanja naših muslimana već je daleko otišao. Slično je bilo i u Raškoj oblasti. Elita koja se obrazovala po zapadnom uzoru, u izvesnoj meri se vraćala nacionalnim korenima ali narod je uglavnom ostao od pravoslavne braće odvojen verskim bedemima. Kao što je bilo, da se ne zavaravamo, i na drugoj strani.

banovicstrahinja02U Srbiji, gde je država počela da se bavi nacionalnim prosvećivanjem, došlo je do izvesnog pomaka u prevazilaženju etnokonfesionalnih međa. Međutim on je bio površinski. Nije bilo dovoljno vremena da se ukoreni – a i ratovi za oslobođenje srpstva, u kojima su u pokretanju naroda veliku ulogu igrali i versko-nacionalni mitovi – nisu pogodovali jačanju u širim razmerama nadreligijskog nacionalnog identiteta. I, taman kada smo posle veličanstvene pobede u Prvom svetskom ratu došli u priliku da se država time sistematski pozabavi, i to na svesrpskom prostoru, uključujući muslimane u BiH i Raškoj oblasti, odnose srpske katolike u Konavlima, Dubrovniku, Boki, Južnoj Dalmaciji, Bačkoj – započeli smo sa jugoslovenskim eksperimentom. Navodne tek plemenske podele među jugoslovenskim narodima, postale su nevažne u odnosu na proklamovani „zajednički“ nacionalni identitet.

Tokom zvanične politike integralnog jugoslovenstva gotovo da su ponovo uspostavljeni svojevrsni mileti – verske zajednice unutar tzv. jugoslovenske nacije. Vlasti su govorile o Jugoslovenima pravoslavcima, Jugoslovenima muhamedancima i Jugoslovenima katolicima, i na tim osnovama dolazilo je do ubrzanog okončanja asimilacije nepravoslavnih Srba. Hrvati nikad nisu prihvatili integralno jugoslovenstvo i uporno su radili na jačanju svog nacionalnog identiteta, odnosno na njegovom širenju na Srbe katolike, a oficijelno trpanje u isti koš svih katolika tzv. srpsko-hrvatskog jezika pogodovalo je njihovoj asimilatorskoj politici. Što se muslimana tiče, i oni su, na osnovama nakaradne nacionalne politike Kraljevine SHS, odnosno Jugoslavije, postepeno zaokruživali svoju osobenost.

TITOISTIČKI PONOR

Ono što se desilo posle dolaska komunista na vlast, makar u vezi sa izdvajanjem srpske katoličke i muslimanske zajednice iz našeg nacionalnog korpusa, bilo je – doduše u duhu kominternovskog i potom titoističkog ekstremnog antisrpska i na tim osnovama definisanog boljševičkog etnomenadžmenta – samo stavljanje tačke na j. A tom procesu pogodovali su i verski sukobi iz Drugog svetskog rata, koje su svojom genocidnom politikom izazvale ustaše. Rezultat je bio sledeći: (1) okončanje pretvaranja Srba katolika u Hrvate u Dalmaciji i BiH i u velikoj meri (srećom, ne potpuno) u Boki i Bačkoj (gde su delimično očuvali svoj regionalni identitet koji je poprimio bunjevački nacionalni karakter); (2) uz prethodno višedecenijsko podsticanje udaljavanja od srpskih korena, administrativno proklamovanje 1971. godine „Muslimana“ (sa velikim M) kao šestog jugoslovenskog, odnosno trećeg BiH konstitutivnog naroda.

Sada ću se ograničiti na etnokonfesionlano rastakanje srpstva. Neću šire ulaziti u pitanje u znatnoj meri uspelog državno-partijskog izdvajanja Crnogoraca iz bazičnog srpskog nacionalnog konkursa u koji su vekovima bili integrisani (za razliku od nepravoslavnih Srba). Kako god bilo, zbog pogrešne jugoslovenske politike srpskih vladajućih krugova sa početka i sredine 20. veka i potom otvoreno antisrpske kominternovsko-titoističke politike, ne da smo propustili da u izvorno nacionalno korito vratimo islamizovane i pokatoličene (ili čak i od Srednjeg veka katoličke) Srbe već smo doživeli i dalju eroziju nacionalnog identiteta. A moglo je umnogome da bude drugačije.

To svedoči slučaj Pomaka (islamizovanih Bugara), koji su, zavisno od krajeva u kojima su živeli, od 1878, odnosno 1913, sistematski od strane države, a bez diskontinuiteta u doba komunizma vraćani korenima. Danas se preko 90 odsto njih istinski oseća Bugarima. To svedoči i njihovo nacionalno izjašnjavanje i aktivno učešće u bugarskim klubovima i drugim organizacijama u zapadnoevrepskoj i američkoj dijaspori, gde ih ima preko 50 hiljada, a nisu u dometu bugarske države pa da se kaže da se usled toga nalaze pod pritiskom da se bugarski opredeljuju. Ozbiljna državna politika nacionalne revitalizacije bugarskog naroda dala je rezultat, kao što je, nažalost, bilo i sa dometima politike srpske dezintegracije. Njoj i danas plaćamo ceh. U svetlu toga vratimo se temi sa kojom smo počeli tekst.

LEGALIZACIJA LAŽI

Zašto evropski hrišćani počevši od tridesetih godina prošlog, a sve masovnije u ovoj i prethodnoj deceniji 21. veka, prelaze u islam, nije tema ovog članka. Kao inspirativno štivo za razmišljanje na tu temu preporučujem knjigu Marka Sedžvika Protiv modernog sveta (Ukronija, Beograd, 2006). A ono što u vezi sa tim važi za Nemačku ili Italiju, odnosi se i na Srbiju. Međutim, kontekst je kod nas bitno drugačiji. Na našem prostoru je nastala (stvorena) tzv. „bošnjačka nacija“, koja se od srpske objektivno razlikuje samo verom, dok je sve drugo, od jezika do istorije kao temelja nacionalne svesti zasnovano na lažima. Drugačije i ne može da bude jer se sadašnje stanje projektuje u prošlost, odnosno nastoji da aktuelni nacionalni identitet veštački bude istorijski potkrepljen i na druge načine zaokružen.

Svako ima pravo da se u demokratskoj državi izjašnjava kako god hoće. Bošnjak, Eskim, Gagauz, Crnogorac – makar uistinu bio Srbin. No niko nema pravo da prekraja prošlost te tvrdi da su to bili i njegovi preci. Štaviše, nema pravo ni tuđ jezik da uzurpira i zatim nameće kao svoj. Može da ga interno naziva kako god hoće ali nije normalno da dobije potvrdu od strane matične države naroda čiji jezik otima a izvorni identitet negira. Da sada i ne govorimo još i o ekspanzionističkoj ambalaži koju jezička otmica dobija kao u slučaju tzv. „bosanskog jezika“. Tzv. Bošnjaci svoj maternji srpski jezik čak i ne nazivaju „bošnjački“ već „bosanski“, što odražava njihove asimilatorske i hegemonističke ambicije u vezi sa BiH (brisanje tamošnjih Srba i RS), odnosno aspiracije kada se radi o Raškoj oblasti, koju muslimani nazivaju Sandžak.

banovicstrahinja04Baš sada je u toku proces (geo)politički nametnutog odobravanja niza udžbenika za nastavu na tzv. „bosanskom jeziku“. U medijima se špekuliše da je tu problem nastao usled tumačenja istorije na način da se srpska srednjovekovna istorija Bosne falsifikuje u bošnjačku, odnosno što je sve što se odnosi na Rašku oblast preimenovano u Sandžak i sandžačko. Po svemu sudeći sličnog su mišljenja i u Bošnjačkom nacionalnom veću, gde ističu da se zamerke resornih institucija Republike Srbije pre svega tiču „etničke posebnosti“, dok iz našeg Zavoda za unapređivanje obrazovanja i vaspitanja tvrde da „najveći broj udžbenika nije dobio saglasnost ne zbog istorijski spornih činjenica, već zbog propusta koji se tiču standarda kvaliteta, ishoda, zadataka, koji se zadaju deci“. Ipak, i tu se potvrđuje da su neki udžbenici sporni sa istorijskog i jezičkog stanovništva.

DRŽAVA NA POTEZU

Ono što je bitno to je da na ovaj ili onaj način naša država mora da istraje u odbacivanju svega onoga što ugrožava srpske nacionalne interes. Jedno je poštovati savremene standarde manjinskih prava, a drugo je legalizovati laži. Moraju se tražiti kompromisne formulacije koje će zadovoljiti i potrebe građana Srbije koji se izjašnjavaju kao Bošnjaci, ali i minimum istorijskih i drugih činjenica. No tu se ponovo vraćamo i na sam koncept bošnjačkog ili bosanskog, odnosno npr. crnogorskog jezika. Ako članice EU Rumunija i Bugarska imaju pravo – pri tome sada ne ulazim u utemeljenost toga u konkretnim slučajevima – da negiraju postojanje moldavskog i vlaškog, odnosno makedonskog jezika, zašto bi Srbija krotko prihvatala neospornu otmicu srpskog jezika?

O tome moramo ozbiljno da razmislimo, kako u vladinim strukturama tako i širim društvenim razmerama. U protivnom – nedajbože – izdanci nekih sada islamizovanih beogradskih Srba možda za koju deceniju budu insistirali da njihova deca idu u Prvu beogradsku bosansku gimnaziju u kojoj bi učila da je neki njihov predak, recimo Milutin zapravo bio Mirza, te je Albaniju 1915/16. godine prešao sa namerom da ode u Meku. Veliki deo nacionalnog korpusa nam je razoren, a nemali deo i dalje deklarisanih Srba ima problem sa nacionalnim identitetom do takvih razmera da možemo da govorimo o metastazama nacional-mazohizma u Srba. Srpska država protiv svega toga mora energično da počne da se bori na demokratskom društvu adekvatan način (a na primerima članica EU vidimo da on očito postoji) umesto da robuje tzv. političkoj korektnosti.

Prelazak na islam dela, u modernosti izgubljenog i identitetski zbunjenog engleskog ili finskog stanovništva, kao i znatno viša stopa nataliteta ranije doseljenih muslimana u kombinaciji sa novim talasima muslimanskih migranata, ozbiljno a osnovano plaši veliki deo populacije niza evropskih država. Procene su da će već 2050. godine udeo muslimana u stanovništvu EU biti između 10 i 15 posto, a da će oni čak i u SAD činiti oko tri odsto populacije. No tu će među muslimanima ipak postojati velika etnička šarolikost, pa i mogućnost da, kada se radi o autohtonom stanovništv, novi verski identitet ne poništi izvorni nacionalni.

KO JE OVDE LUD?

Istorijsko iskustvo i već definisani etnokonfesionalni karakter nacija na srpskom prostoru ukazuju da kod nas stvari stoje drugačije. Malo je verovatno da će potomci Srba koji prihvate islam ili katoličanstvo ostati Srbi. Drugačije stoje stvari verovatno jedino sa protestantima jer u našem okruženju nema nacija kojima bi neka protestantska struja bila ugrađena u temelje nacionalnog identiteta, odnosno bila vododelnica u odnosu na Srbe, te bi se oni na osnovu verskog preobražaja te vrste ulivali u tuđe nacionalno more.

Sve to naše državne strukture ali i vrh Srpske pravoslavne crkve moraju da imaju u vidu. Oficijelni Beograd, polazeći od toga da je Srbija po ustavu definisana kao srpska nacionalna država, ali i naše versko vođstvo s obzirom na to da je SPC naša najvažnija nacionalna institucija i mnogo više nego verska organizacija – dužni su posvećeno da se bore za očuvanje našeg identiteta. Na sebi svojstven način i država i crkva moraju da vode aktivnu kulturno-identitetsku politiku, ali i realizuju sve važniju socijalnu misiju, uz obavljanje drugih svojih zadataka. Kada se dogodi ono što je slučaj sa porodicom Novaković, koja je istupila iz našeg verskog okvira i, bila toga svesna ili ne, krenula putem nacionalnog odnarođenja, to ukazuje da je mnogo toga trulog i u državi Srbiji i u Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

banovicstrahinja03Kod nas su tu radi, da to ponovim i naglasim, o mnogo ozbiljnijim i opasnijim pojavama nego, primera radi, kada Italijani ili Francuzi prelaze u islam. Svi koji su na ovaj ili onaj način dužni da brinu o interesima srpskog naroda, moraju toga da budu svesni te da razmisle o svom delu odgovornosti i potrebi da nešto menjaju u modelu delovanja. Demografski i identitetski se topimo, a ponašamo se kao da se ništa strašno ne dešava. Svake godine nas je zbog izumiranja 40 hiljada manje, ćirilica nestaje, pravoslavni Srbi prelaze u islam – i nikom ništa. Povremeno se setimo da imamo neki „problemčić“, i onda mirno nastavimo da idemo putem sunovrata. Da li smo normalni?

Dragomir Anđelković

www.vodovdan.org / Pečat

Pečat/Vidovdan