Višegodišnja kriza u odnosima između Ruske Federacije i Ukrajine sredinom prošle sedmice ušla je u svoju završnu – ratnu fazu. U zvaničnim reakcijama na najnovija dramatična dešavanja na istoku evropskog kontinenta koje pristižu iz njegovog zapadnog dela, ali i sa najznačajnije prekookeanske političke adrese, dominiraju dve sintagme: „flagrantno kršenje međunarodnog javnog prava“ i „narušavanje teritorijalnog integriteta jedne međunarodno priznate države“. Počinilac akata na koje se u njima referira je, razume se, Ruska Federacija, a njihova, kako se tvrdi, nedužna žrtva – susedna joj Ukrajina.
U svetlu potresnih slika koje se lansiraju sa krajnjeg istoka Evrope, žitelji Zapadnog Balkana iz svog relativno skorog kolektivnog iskustva prizivaju u sećanje ne, naravno, sasvim identične – u ljudskim stvarima se, opominjao je svojevremeno Heraklit, ne može „dvaput u istu reku“ – ali zasigurno veoma slične političke događaje i načine njihove tadašnje, kardinalno drugačije zapadne narativizacije. U eks-jugoslovenskom slučaju, a njega, jasno je, na ovom mestu imamo u vidu, zapadno udovoljavanje secesionističkim aspiracijama odmetnutih federalnih delova nije, naime, bilo samorazumevano kao „flagrantno kršenje međunarodnog javnog prava“ i „narušavanje teritorijalnog integriteta jedne međunarodno priznate države“, kako se ovih dana zvanično kvalifikuje rusko priznavanje dve samoproglašene republike na teritoriji susedne Ukrajine, velikim delom naseljene etničkim Rusima. Ono prvo je, prisećamo se, u javno-političkoj retorici Zapada vrlo brzo steklo status „prirodne“ disolucije jedne „neprirodne“ državne tvorevine, njegovim očima percipirane kao mrski relikt rivalskog mu komunizma zajedno sa kojim je u ropotarnicu istorije trebalo otpremiti i njegovo državno otelovljenje na jugu Evrope.
Ignorantski stav spram odredaba međunarodnog javnog prava relevantnih za ovaj slučaj ishodovao je, dakle, razbijanjem druge Jugoslavije, dugogodišnjim ratovima u dvema njenim nekadašnjim federalnim jedinicama koji su odneli oko 150 000 ljudskih života, proizveli više od dva miliona raseljenih i ostavili za sobom region koji se ni do danas, bezmalo tri decenije docnije, nije politički stabilizovao i konsolidovao.
„SPREČAVANjE HUMANITARNE KATASTROFE“
Identičan stav prema grani prava na koju se ovih dana gorljivo poziva, Zapad je demonstrirao i nekoliko godina po okončanju tih ratova, kada je odlučio da se aktivno angažuje na „zaštiti ugroženih ljudskih prava kosmetskih Albanaca“ i „zaustavljanju humanitarne katastrofe kojoj su bili izloženi“, kako je glasio zvanični narativ kojim je obrazlagao gotovo tromesečnu kampanju bombardovanja Srbije u proleće 1999. Ista je, kao što znamo, okončana potpunim fizičkim razaranjem zemlje i faktičkim izuzimanjem Kosmeta iz njenog ustavno-pravnog okvira. Samoproglašenu kosmetsku nezavisnost koja je usledila devet godina docnije i bila, kao i rečena agresija na Srbiju s kraja devedesetih, protivna svim relevantnim uzusima međunarodnog javnog prava, zapadne zemlje koje danas prednjače u osudi sličnih ruskih akata na području Ukrajine, priznale su među prvima.
Kada je reč o dešavanjima na prostorima postratne Bosne i Hercegovine, politički Zapad već više od četvrt veka praktikuje „kreativno tumačenje“ Dejtonskog mirovnog sporazuma kao međunarodno-pravnog akta najvišeg ranga kojim je rat na prostorima te nekadašnje jugoslovenske republike okončan i koji je trebalo pravno da uredi njeno potonje državno ustrojstvo. Afirmacijom misterioznog „duha“ umesto „slova“ Sporazuma, korak po korak je razgrađivana dejtonska arhitektonika s mukom nastajuće dvopartitne države koju je trebalo da zameni jedna nova, unitarizovana i centralizovana državna struktura. Sve ono, dakle, što nije mogla, niti smela da bude „velika“ Jugoslavija – jedinstvena, „jaka“ država sa snažnim i funkcionalnim centralnim institucijama – u geopolitički vizijama današnjeg Zapada mogla bi, odnosno morala da bude na njenim ruševinama nastala Bosna i Hercegovina i to protivno ključnim odredbama međunarodno-pravnog akta koji ju je kao državu i uspostavio.
O stavu Zapada prema međunarodnom pravu na koje se u ovom trenutku povodom dešavanja u Ukrajini egzaltirano poziva, kada je reč o bosanskohercegovačkom slučaju dosta govori i podatak da je sadašnji visoki predstavnik u ovoj državi na tu funkciju postavljen odlukom ambasadorâ zemalja članica Saveta za sprovođenje mira, a ne onako kako predviđa član 1. Aneksa 10. Dejtonskog sporazuma – rezolucijom Saveta bezbednosti OUN, čije dve članice su se čak zalagale za ukidanje njegove kancelarije. Cilj – u ovom slučaju neodustajno održavanje jedne nemoguće državne tvorevine, rečnikom aktualne ukrajinske krize rečeno „očuvanje njenog teritorijalnog integriteta“ za šta je, formacijski uzev, zadužen visoki predstavnik – opravdava, očigledno, sva sredstva upregnuta u njegovo postizanje.
Da je na sličan način bio definisan cilj zapadnog angažovanja na počecima eks-jugoslovenske krize ili, pak, u predvečerje raspada nekadašnjeg SSSR-a na čijim razvalinama se ovih dana odvija jedan od najozbiljnijih ratnih sukoba u posthladnoratovskoj epohi, Evropa, pa i ostatak sveta danas bi zasigurno bili mnogo bezbednija i udobnija mesta za život nego što jesu. Doprinelo bi tome i drugačije, manje sopstvenim interesima, a više međunarodnim moralom vođeno postupanje Zapada u iračkoj krizi, potom u turbulentnim dešavanjima u Libiji, a nedugo nakon toga i u Siriji, koje je značajno doprinosilo da krvavim slovima budu ispisane i stranice svetske istorije prvih decenija novog veka i novog milenijuma.
„DVOJAKI STANDARDI“ I VELIKA SILA
Ukazivanje na „dvojake standarde“, ili možda pre izostanak bilo kakvih standarda Zapada u praktikovanju načelno prihvaćenih i za sve obavezujućih pravila međunarodne „igre“, danas, ipak, u saznajnom smislu predstavlja „kucanje“ na davno otvorena „vrata“. Jer, dobro nam znani diktum koji sažima taj uvid –“Jaki čine ono što mogu, a slabi trpe ono što moraju“– potekao je iz pera znamenitog starogrčkog istoričara Tukidida. Veliki povesničar je, dakle, još pre gotovo dva i po milenijuma podučavao da pravde i prava kao njene kodifikovane forme, u međunarodnim odnosima ima i može biti samo među jednakima (inter pares). Do krupnijih nesporazuma s tim u vezi, koji su u osnovi onog što se danas dešava na istoku Evrope s potencijalno katastrofičnim posledicama, dolazi, reklo bi se, onda kada se taj „jednaki“, u ovom slučaju velika i moćna Ruska Federacija, kao takav ne prepozna i ne prizna.
Petnaestak godina podržavanja i forsiranja antiruskih sentimenata među ukrajinskim stanovništvom, tolerisanja diskriminacije i ugrožavanja osnovnih ljudskih prava ruske manjine u njenim jugoistočnim delovima, prepariranja Ukrajine za članstvo u NATO savezu i ponovnu proizvodnju nuklearnog oružja – samo su neke od „kapi“ koje su punile „čašu“ ruskog nezadovoljstva, frustracija i strahova koji su prošle sedmice dobili svoj iskaz u formi robusne vojne operacije pokrenute protiv Ukrajine. „Koliko je sve nabrojano moglo da traje, koliko se još sve to moglo trpeti?“, upitao se glasno Vladmir Putin u svom istorijskom obraćanju naciji neposredno pre potpisivanja ukaza o priznanju samoproglašenih Donjecke i Luganske Narodne Republike i započinjanja intervencije u Ukrajini.
U tih nekoliko reči jednog retorskog pitanja stao je, čini se, sav jed, sva gorčina i sva tuga jednog slavnog i poštovanja dostojnog, a u proteklih četvrt veka u međunarodnim odnosima bezbroj puta prevarenog, oštećenog i poniženog naroda, prinuđenog da se u odbrani svojih vitalnih interesa, svoje bezbednosti i svog nacionalnog digniteta sa oružjem u rukama okrene protiv sebi najbliskijih. I upravo ta činjenica daje posebnu težinu tragediji koja se ovih dana odvija na istoku Evrope, zasigurno jednoj od najvećih i najbolnijih u novijoj istoriji slovenskog sveta.
Ako iz nje kao takve išta dobro može da proiziđe to je nauk političkom Zapadu, a pre svega Americi kao njegovom ključnom „nosećem stubu“ da će u jednom novom međunarodno-političkom i međunarodno-bezbednosnom poretku sveta koji se pomalja iz ruševina Kijeva i Melitopolja Rusija morati biti tretirana kao ravnopravan sagovornik i respektivan partner u svim poslovima koji se tiču sudbine planete i mesta ruske države na njoj. Drugim rečima, onaj Tukididov „jednaki“ koji zahteva da kao takav bude priznat i uvažen. Jer, ponovimo to, ona nije geopolitički parnjak male i nemoćne postmiloševićevske Srbije, prinuđen da skrštenih ruku i položenog oružja posmatra preteća mu dešavanja u najbližem okruženju. Nije ni u geopolitičkom smislu skoro jednako beznačajan Irak, Libija ili Sirija, nevoljno pristali na ulogu pasivnih objekata svetske istorije čije stranice se njihovom krvlju ispisuju.
Oni akteri globalne politike koji bi nastavili da previđaju te „tvrde“ činjenice savremenog sveta, sve vreme bi ga vodili opasnom ivicom provalije i u nju ga svojom indolencijom zasigurno vrlo brzo i gurnuli. Ulozi u toj nepromišljenoj i hazarderskoj „igri“ bi, dakle, bili suviše visoki da bi iko ozbiljan i odgovoran i u jednom trenutku smeo da ih položi.
Piše MIRJANA RADOJIČIĆ
Autorka je viši naučni saradnik Instituta za političke studije u Beogradu
Piše MIRJANA RADOJIČIĆ
