U svom prosvetnom radu u međuratnom periodu Savez Sokola Kralјevine Jugoslavije koristio je nove medije, radio i film. Na inicijativu beogradske radio stanice i zauzimanjem starešine Sokolskog društva Subotica Koste Petrovića, sokoli u Subotici priredili su prvo radio-veče u Jugoslaviji 1930, koje je prenošeno preko radio stanica u Beogradu, Zagrebu i Ljublјani. Nenad Rojić je sa svojom suprugom izvodio pesme stare Vojvodine. Pre početka umetničkog dela programa govorio je starešina subotičkog sokolskog društva i istakao : “… Često se čuje mišlјenje, da je Sokolstvo u našoj nacionalnoj državi u mnogome izgubilo od značenja, koje je imalo pre svetskog rata. Neobavešteni misle i danas, da je Sokolstvo samo gimnastička ili omladinska organizacija. … Zato sada, kada otvaram ovo sokolsko radio veče, kličem svima : Doviđenja na Vidovdan u Beogradu, Zdravo! “ Posle govora starešine zbor sokola otpevao je “Poleti sivi Sokole”. Sokolski tamburaški zbor odsvirao više tačaka. Č. Tadirov izazvao je buru smeha pripovedanjem bačvanskih zgoda i nezgoda. On je pevao nekoliko bačvanskih šalajki praćen za klavirom od Dr. Đurišića. Ristić je otpevao “Časti Reca …” praćen sokolskim tamburaškim zborom. Braća Terzini pevali su rejtanske pesme. Arkadije i Đoka svirali su na harmonici a gajdaš Stevanović na gajdama. Subotički sokoli dobili su sa mnogih strana pohvale za priređeno radio veče. „(1). Na poziv Sletskog odbora, da u javnim lokalima bude zastuplјen samo sokolski, nacionalni i slovenski program, odgovorila je beogradska Radio-stanica da će od tog dana svakoga dana stavlјati u svoj program sokolsku koračnicu. (2)
Saradnja sokola sa Radio Beogradom počela je sa prenosima Svesokolskog sleta u junu 1930. Docnije došlo je do sporazuma da se jedanput nedelјno održi sokolsko predavanje na radiju o cilјevima, povesti i značaju sokolstva. Vesti Sokolske agencije objavlјivane su preko Radio Beograda a isto tako i preko listova u Beogradu, Zagrebu, Ljublјani i drugim mestima.
(3) Bogdan V. Spernjak bio je profesor fizičke kulture i član Tehničkog odbora Saveza sokola. Preko Radio Beograda čitao je Sokolske vesti. (4) Sokoli su držali predavanja preko Radio Beograda, Zagreba i Ljublјane. Savezni Prosvetni Odbor delovao je preko Radio Beograda, a župski prosvetni odbori Zagreba i Ljublјane delovali su preko zagrebačke i lјublјanske stanice. Preko Radio Beograda držana su večernja i popodnevna predavanja. Održano je 5 predavanja za zagrebački i sarajevski slet 1934. Slet na stadionu kralјa Aleksandra I u Zagrebu prenosile su sve tri domaće radio stanice. U Radio odseku Župskog prosvetnog odbora u Zagrebu bili su Hrvoje Macanović, Vladimir Janković, ing. Stjepan Han i Čeda Mileusnić. Sarađivali su sa starešinom župe Zagreb dr. Otonom Gavrančićem. Predavanja preko Ljublјanske radio održavana su svakog petka. (5)
Povodom proslave 30-godišnjice osnivanja Sokolskog društva u Sremskim Karlovcima 23. septembra 1934. održan je slet na kome su vežbali stari sokoli vežbe sa Ravaničkih sletova. Slet u Sremskim Karlovcima prenosio je Beogradski radio od 10 časova do 13.30 časova. Prenosio je i komemorativnu sednicu Savezne uprave 11. oktobra 1934. u spomen kralјa Aleksandra. Sve tri stanice su vršile prenos sa prvodecembarskle akademije u narodnom pozorištu u Beogradu. (6)
Tamburaški zbor Sokolskog društva Novi Sad činilo je 8 članova a njihov vođa bio je Nikola Ivanović. U oktobru 1938. tamburaški odsek priredio je u Svečanoj dvorani Sokolskog doma veče narodne muzike koje je uživo prenosila radio stanica Beograd. U predstavi su učestvovali i radio pevači Jovanka Crnjanski, Ružica Kaušić kao i član sokola Vlastimir Jovanović-Lale i Svetislav Vrbaški.(7)
Sokolska proslava Prvog decembra 1939. u Beogradu prenošena je preko radio stanice. (8)
Sokoli su sarađivali i sa Radio Pragom. Tamburaš Pere Tumbas Hajo bio je dirigent, svirač i organizator kultuno-umetničkih aktivnosti u Sokolskom društvu Subotica. Tridesetih godina 20 veka učestvovao je zajedno sa sokolima na Sveslovenskom sokolskom sletu u Pragu. Sa svojim tamburašima nastupao je na Radio Pragu. (9)
Saša Nedelјković, član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije
Napomene:
_______________
1. „Prvo sokolsko radio-veče”, „Sokolski Glasnik”, Ljublјana, 1. maja 1930, br. 9, str. 6,7; 2. „Nacionalni i slovenski reportoar”, „Sokolski Glasnik”, Ljublјana, 21. maja 1930, br. 11, str, 2; 3. Ljubodrag Dimić, „Kulturna politika u kralјevini Jugoslaviji 1918-1941”, I, str. 456, Beograd 1997; „Sokoli i Radiostanica“, Sokolska prosveta, Novi Sad, April 1932, br. 4, God. II, str. 216; „Godišnji izveštaj o radu Sokolske Župe Beograd za XVIII redovnu godišnju skupštinu 3. aprila 1938 god.”, „Oko sokolovo”, Beograd, 1938, br. 4, str. 74; 4. Jovan Vanja Petrović Upravnik Muzeja istorije fizičke kulture Srbije, „Bogdan V. Spernjak“, „Oko sokolovo“, Izdavač Sokolska župa Beograd, decembar 1995, br. 3-4, str. 12; 5.„Izveštaj za 5 redovnu glavnu skupštinu Saveza Sokola Kralјevine Jugoslavije u Beogradu 12 maja 1935”, str. 60, 61; 6. B.J, „Karlovački soko”, „Oko Sokolovo”, Beograd, 6 septembar 1940, br. 7, str. 114; „Izveštaj za 5 redovnu glavnu skupštinu Saveza Sokola Kralјevine Jugoslavije u Beogradu 12 maja 1935”, str. 61;
7. Branka Protić-Gava, Jovan Paunović, Miroslav Kovačev, „110 godina Novosadskog sokolskog društva i 164 godine gimnastike u Novom Sadu”, Novi Sad, 2015, str. 64;
8. Momir G. Sinobad, „Prvi decembar 1939. g”, „Oko Sokolovo”, Beograd, 1940, br. 1, str. 6-11; 9. Mijo Mandić, dipl. inž. arh, „Pere Tumbas Hajo (1891 – 19067)”, „Rič Bunjevačke Matice”, Subotica, april-maj 2011, br. 55-56, str. 4; Nevenka Bašić Palković, „Veliki umetnik tamburice Pere Tumbas Hajo“, „Bunjevačke novine“, Subotica, 28. decembar 2001, broj. 5-12, str.8;
