Sarajevo 1994
Ratna 1994. godina u Sarajevu je počela mirno do misterioznog i tragičnog 5. februara, kada snažna eksplozija ubija 68 ljudi, a više od 150 ranjava na tržnici Markale. Muslimanska strana je odmah optužila Srbe da su ispalili 120 milimetarsku granatu sa svojih položaja. Srpska strana je negirala umješanost u bombaški napad na tržnicu.
Do sada, postoje dvije verzije ovog događaja. Od zvanične usvojene od strane UN-a zasniva se na navodno nepristrasnim balističkim podacima, da je granata ispaljena sa srpskih položaja, ali najvjerovatnije slučajno pala na tržnicu. Druga verzija prema balističkim ispitivanjima ruskih stručnjaka, pokazuje da granata nije mogla da uđe pod takvim uglom u tržnicu sa srpskih položaja jer su Markale okružene visokim zgradama.
Prema tome se dolazi do zaključka da je podmetnuta eksplozivna naprava ili je eksplozija kalibra 120 milimetara napravljena od specijalnog katapulta i ispaljena sa krova obližnje zgrade.
U ovom slučaju, eksplozija na pijaci Markale je ručni rad muslimana. A motiv za izvršenja takvih ciničnih zlodjela protiv svojih ljudi iz muslimanskog rukovodstva je milom ili na prevarantski način ostvariti vojnu intervenciju zapadnih zemalja na svojoj strani. Nakon februarske eksplozije na Markalama, UN je pojačao pritiske na Srbe, primoravajući ih na primirje pod nepovoljnim uslovima. Novi komandant „plavih šljemova“ u Bosni, general Majkl Rouz zatražio je povlačenje teškog oružija oko Sarajeva u zoni 20 kilometara. Uslijedili su pritisci Ujedinjenih nacija te ultimatum od NATO-a 9. februara.
Srpsko rukovodstvo je odbilo zahtjeve UN, zbog mogućnosti da tzv. ARBiH stekne prednost u pješadiji te promijeni ravnotežu snaga na frontu. Situacija je riješena uz učešće Rusije, koja je ponudila da pošalje bataljon mirovnjaka u Sarajevo. To su Srbi prihvatili i 17. februara je počelo povlačenje teškog naoružanja (sve oružje kalibra 20 milimetara) od grada. Do 20. februara Sarajevsko-romanijski korpus je povukao više od polovine teškog naoružanja, tenkova i minobacača, koji su bili smješteni u posebnim skladištima i staviti pod kontrolu snaga UN.
Nakon povlačenja srpske artiljerije i tenkova, život je postao mirniji. Srpska artiljerija je tukla samo poznate ciljeve u gradu, koji pripadaju bilo objektima tzv. ARBiH ili objektima vojne i političke važnosti. (Što muslimanska strana koristi za propagandu u zapadne medije). Tzv. ARBiH organizuje namjerne provokacije. Na primjer, minobacačka pozicija tzv. ARBiH se nalazi u dvorištu bolnice te nakon nekoliko ispaljenih hitaca na srpske položaje, povlači se ostavljajući civilne objekte pod konta vatrom. Takođe, muslimani često stavljaju minobacače na kamione, nakon granatiranja brzo napuštaju položaj te tako izlažu nevine ljude na artiljerijski odgovor.
U proljeće u Sarajevu je došlo do komešanja zbog takozvanog „Tenk sporazuma“ između UN i VRS. Specijalni izaslanik Ujedinjenih nacija Jasuši Akaši 4. maja dozvoljava konvoju od sedam tenkova VRS da prođe kroz „zonu isključenja“ oko Sarajeva, za jačanje srpskih položaja na području Trnova, gdje se očekuje muslimanska ofanziva. Kao odgovor, Srbi su obećali da će pustiti konvoj od 170 britanskih vojnika i UN posmatrače u Brčko.
Sporazum između VRS i Akašia izazvao je histeriju u rukovodstvu muslimana, tako da je već sutradan sporazum otkazan. Međutim 6. maja portparol UN-a izjavio je da srpski tenkovi i dalje ulaze u „zonu“, jer odluka da se raskine ugovor nije potvrđena iz Štaba UNPROFOR-a u Zagrebu. UN je pozvao muslimane u gradu da ne postoji ništa opasno, jer su kontrolisani od strane mirovnih snaga. Oštrini u svemu ovome je dodata priča o „nestanku“ jednog od tenkova VRS negdje u prolazu. Jedan srpski tenk, lutajući brdima oko Sarajeva izazvao je ozbiljno komešanje između lidera muslimana i Ujedinjenih nacija. Ali tenkovi su stigli na planirano odredište i priča je postepeno zaboravljena, ostavljajući, međutim, neprijatnu atmosferu u mirovno-muslimanskim odnosima. Većina godine oko Sarajeva je protekla poprilično mirno (ne računajući, naravno, male upade i čarke sa automatskim oružijem), osim kratkog izbijanja sukoba početkom jeseni.
Grbavica 1994.
Tzv. ARBiH 18. septembra neočekivano napada, pokušavajući da oduzme sjeveroistočno predgrađe Sedrenik. Početnim iznenađenjem, tzv. ARBiH izbacuje srpske jedinice sa položaja, ali do 20. septembra VRS vraća izgubljene položaje.
Sarajevo 1995. – Neuspjeli pokušaj deblokade grada
Muslimanska vlada u Sarajevu 27. januara 1995. saopštava da grad proslavlja 1000-ti dan opsade. Bila je to čudna opsada, na periferiji grada i na jednom mjestu u blizini centra (jevrejskom groblju) borbe su bile veoma niskog intenziteta. Srpska artiljerija tuče jedino poznate neprijateljske vatrene tačke. Čitave četvrti se uopšte ne granatiraju. Naravno, rat je rat, a ishrana stanovnika ne bi se mogla nazvati bogatom, ni glad nije neprimijetna, a humanitarni konvoji UN-a redovno dostavljaju hranu. Punog opkoljavanja nije bilo, postojala je samo kratko vrijeme u ljeto 1993. godine, kada je VRS uzela Igman. Ali nakon što je VRS bila prisiljena da se povuče sa Igmana, iz Sarajeva je postojao uski koridor pod kontrolom UN, prolaz preko aerodroma, između teritorije Hrasnice i Ilidže.
Zašto VRS nije zauzela Sarajevo ’92, ’93, ’94. i ’95. godine i tako dobila rat? Nedostatak političke volje, ne poklapanje politike lidera RS i Beograda, takođe, konflikti između političkog i vojnog rukovodstva Republike Srpske u posljednjoj fazi jugoslovenskog građanskog rata, te manjak vojne sile za takvu operaciju, su jedni od odgovora na ovo pitanje.
Dijelovi 1. korpusa tzv. ARBiH unutar grada broje oko 26.000 ljudi, još 33.000 sa spoljašnje strane „prstena“. Tako značajnim muslimanskim snagama nasuprot stoji 13.500 vojnika Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS koji drže položaje oko grada. Međutim, Srbi su bili znatno superiorniji u teškom naoružanju, što je bio ključ u rovovskim borbama.
Muslimanska vlada na čelu sa Alijom Izetbegovićem aktivno koristi priču o opsadi Sarajeva kao propagandu o gradu pod konstantnom vatrom granata i snajpera sa, naravno, prenaglašenim brojem žrtava. Ali najgore je što su borci tzv. ARBiH bili spremni na najstrašnije zločine protiv sopstvenog naroda da bi se isprovocirala vojna operacija NATO-a protiv Srba.
Generali Mekenzi i Majkl Rouz, koji su komandovali snagama UNPROFOR-a u Bosni i Hercegovini, ističu u svojim memoarima da slučajevi gdje muslimanski snajperisti pucaju na stanovnike Sarajeva, a onda pripisivaju Srbima, nisu bili rijetki. Isto se desilo sa prvom (1994) i drugom (1995) eksplozijom na pijaci Markale. Oba slučaja su imali isti zadatak, da se isprovocira vojna intervencija NATO snaga. Opsada Sarajeva, koja je paradoksalno bila mnogo nepovoljnija za Srbe nego za muslimane, bila je centralni događaj, koji su prenosili svjetski mediji.
Srbi su pred početak sukoba proglasili glavni grad Sarajevo, ali ne cijelu teritoriju grada. Do poslednjeg dana rata, rukovodstvo Republike Srpske pozivalo je na dijeljenje grada duž etničkih linija, stavljajući na linije razgraničenja trupe UN-a. Ali, muslimansko rukovodstvo se snažno protivilo jer to ne ispunjava primarni cilj u ratu, koji treba da stvori unitarnu državu, ali sa dominantnom islamskom zajednicom.
Neprestano je tokom rata muslimansko rukovodstvo pozivalo da je deblokada Sarajeva jedan od prioritetnih vojnih ciljeva tzv. ARBiH. U proljeće 1995. godine, gradonačelnik prestonice Kupusović Tarik, rekao je za strane dopisnike da će ljudi u Sarajevu dočekati četvrtu zimu pod opsadom. U maju, Alija Izetbegović izjavljuje da će opsada Sarajeva biti ukinuta, političkim ili vojnim sredstvima do kraja godine.
Plan muslimanskih vojnih lidera na razbijanju opsade započeo je u kasno proljeće 1995. godine. Glavne karakteristike plana su trebale da prekinu ospadu iz grada prema vanjskom obruču. U prvoj fazi plana, muslimanski vojnici iz 1. korpusa tzv. ARBiH napadaju spoljni prsten opsade na sjeveru i jugu grada. Glavni cilj ovih napada je duž najvažnijih linija komunikacije srpskih snaga: Ilijaš-Vogošća-Hadžići-Pale-Lukavica-Ilidža i Pale-Trnovo-Kalinovik. U drugoj fazi planirano je da se stvori široki i zaštićeni koridor Sarajeva sa srednjom Bosnom, prioritet je obezbijediti put Visoko-Ilijaš-Vogošća.
Sredinom maja 1. korpus tzv. ARBiH proizvodi veliki broj “opipljivih“ napada na srpske položaje oko grada. Istovremeno, veoma žestoke bitke se vode na Debelom brdu – koti u jugoistočnom predgrađu Sarajeva, koja dominira putem Lukavica – Pale.
Sredinom juna, posmatrači UNPROFOR-a izvještavaju da se unutar i izvan grada koncentrišu velike snage muslimanske vojske. U junu pres-sekretar Ujedinjenih nacija za Bosnu, rekao je da je na području između Visokog i Breze, sjeverozapadno od Sarajeva, skoncentrisano 20.000 – 30.000 vojnika tzv. ARBiH, te da je postavljen veliki broj poljskih bolnica. Muslimani su pokušali da ograniče kretanje UN posmatrača na lokacije gdje su njihove trupe, ali je već postalo jasno da tzv. ARBiH planira da sprovede ofanzivu bez presjedana.
Nedžarići 1994.
U borbi za Sarajevo ukupno učestvuje 60.000 vojnika tzv. ARBiH, uglavnom borci 1. korpusa, od 10.000-15.000 vojnika je bilo raspoređeno u 2. 3. i 7. korpus, te 5.500 vojnika u 4. korpus generala Ramiza Drekovića.
Muslimanske snage su raspoređene u tri glavna pravca ofanzive. U sjevernom pravcu (put Visoko-Ilijaš-Semizovac-Vogošća) djeluju specijalne jedinice 2. 3. i 7. korpusa. To uključuje Gardijske brigade Generalštaba tzv. ARBiH, specijalni odred “Crni Labudovi“ iz 120. oslobodilačke brigade, četiri brigade 2. korpusa: 211, 222, 241 i 242.
Treći korpus tzv. ARBiH je angažovao 7. muslimansku brigadu, dok je 7. korpus izdojio svoje najbolje jedinice: 17. krajišku brdsku brigadu, 705. brdsku, kao i jedinice 706. i 708. lake brigade, 16. divizija 1. korpusa (sa sjedištem u Varešu) sastojala se od 147, 162, 164, 165. brigada koje inače drže front u ovoj oblasti.
U jugoistoku (na putu Pale – Lukavica) napad na unutrašmnjem prstenu opsade provodi 12. divizija tzv. ARBiH. Ona se sastoji od 101. motorizovne brigade (dio Mojmila), 102. motorizovane (Stup), 105. motorizovane (Koševo) 111. motorizovane (Žuč), 112. motorizovane (Rajlovac), 115. brdske (Bistrik), 124. lake brigade “Kralj Tvrtko“, 152. brdske (Vasin Han) i 155. motorizovane (Dobrinja).
Pored ovih snaga, pred početak bitke dodate su još 141. i 143. laka brigada. U južnom pravcu (put Sarajevo – Trnovo-Kalinovik) djeluje 14. divizija tzv. ARBiH, koja se sastoji od 104. motorizovane brigade, 109. brdske, 123. i 131. brigade, koje su pred početak napada ojačane 145. i 146. lakom brigadom. Dijelovi 4. korpusa na planini Treskavici angažuju 4. muslimansku brigadu, 444. brdsku, 445. brdsku, 447 brdsku i 450. brigadu, te Izviđačko-diverzantski bataljon i 4. mješoviti artiljerijski puk.
U odnosu na ofanzivno grupisanje tzv. ARBiH, srpske snage oko i u glavnom gradu BiH izgledaju mnogo skromnije. Sarajevsko-romaniski korpus VRS broji 13.500 boraca u devet brigada:
1. Sarajevska motorizovana brigada (odgovorna za sektor Grbavica-Lukavica).
2. Sarajevska laka brigada (Lukavica-aerodrom-Igman).
3. Sarajevska laka brigada (Vogošća-Semizovac-Rajlovac).
4. Sarajevska laka brigada (planina Čemerska-Ilijaš).
1. Ilijaška pješadijska brigada (Čemerska-Ilijaš).
1. Romanijska pješadijska brigada (Čemerska-Ilijaš).
1. Ilidžanska pješadijska brigada (Sarajevski aerodrom-Nedžarići-Ilidža-Igman).
1. Pješadijska brigada (Hadžići-Igman).
Sjeverozapadno od Trnova operiše jedna brigada koju je poslao 1. krajiški korpus VRS. Artiljerijsku odbranu obezbjeđuje 4. romanijski mješoviti artiljerijski puk te dio diverzantskog odreda “Beli vukovi“.
U pomoć Sarajevsko-romanijskom korpusu VRS je bilo još oko 6.500 boraca:
4. Podrinjska laka brigada (1000 boraca), na sektoru Trnovo-Treskavica, oko 3000 boraca 1. Gardijske motorizovane brigade i 18. hercegovačke lake brigade, kod Kalinovika je poslano oko 500 pripadnika elitnog 65. zaštitnog motorizovanog puka iz Generalštaba VRS, pojačani sa oko 1500 boraca Hercegovačkog korpusa.
Uoči napada, muslimanska vlada je proglasila stanje povišene pripravnosti, kroz muslimanske dijelove BiH je uveden policijski čas, a u Sarajevu su sve prodavnice privremeno zatvorene.
Bitka je počela pred zoru 15. juna 1995. sa muslimanskim granatiranjem Ilijaša, sjeverozapadno od Sarajeva. U sjevernom dijelu grada 16. divizija 1. korpusa tzv. ARBiH odpočinje oluju napada na srpske položaje u brdima Čemerske sa ciljem presijecanja puta Semizovac-Olovo. Posmatrači UN-a toga dana broje 1.600 detonacija iz velikih kalibara.
Iste večeri mediji su počeli da šire muslimaski proglas u kome Alija Izetbegović izjavljuje da međunarodna zajednica ne čini ništa da spriječi katastrofu i da će narediti da muslimanska vojska probije opsadu glavnog grada.
Predsjednik Republike Srpske Radovan Karadžić reagovao je prilično mirno, rekavši novinarima da je nova muslimanska ofanziva posljednji pokušaj da promijene situaciju na frontovima.
Novi predstavnik Unije za mirno rješavanje, švedski diplomata Karl Bilt je pun pesimizma: “U ovom trenutku politički proces ne postoji, sada imamo novu eskalaciju rata“.
Dvanaesta divizija tzv. ARBiH proizvodi niz napada sa ograničenim snagama na srpske položaje, da bi pridobila što bolje pozicije za dalji razvoj operacije. Tri glavna napada na pokušaju deblokade grada su krenula uspješno za muslimanske snage: Presječen je put Semizovac-Olovo, Srbi su pomjereni sa pozicija na Čemerskoj, ugroženi su putevi Sarajevo – Trnovo i Pale – Lukavica.
Najvažniji uspjeh početne muslimanske ofanzive je bio izbijanje na fragment puta Semizovac-Olovo, pa je na ovaj način presječena komunikacija srpskih mjesta Ilidža, Hadžići i Ilijaš sa ostatkom Srpske. 1. ilijaška brigada je 16. juna, nakon silnih napada muslimana na Čemersku planinu, morala sa pozicija sjeverno od Semizovca da se povuče na položaje istočno od puta Semizovac – Olovo.
Taj dan je bez sumnje bio jedan od najtežih dana za borce VRS oko Sarajeva. Pored pozicija na Čemerskoj, Srbi su izgubili i pozicije na Debelom brdu jugoistočno od grada. U popodnevnim satima muslimani su nastavili napredovanje prema Trebeviću, praktično blokirajući snabdijevanje srpskih snaga artiljerijskom i snajperskom vatrom na putu Sarajevo-Pale.
Na pozicijama na Trebeviću tzv. ARBiH je 17, 18. i 19. juna imala grad Pale na dometu artiljerijske vatre, gdje je od početka rata bila smještena Vlada i predsjednik Republike Srpske.
Teške borbe su se odvijale 16. juna istočno i zapadno od sarajevskog aerodroma. Iz grada jedinice 12. Divizije tzv. ARBiH napadaju predgrađe Neđariće, ali gotovo bez uspjeha. Istovremeno dio 14. Divizije napada sa zapada Hadžiće, ali borci 1. Igmanske brigade odbijaju napade.
Ofanzivna djelovanja muslimanskih snaga na jugu Sarajeva počela su tri dana pred sveopšti napad. Zadatak jedinica 14. Divizije 1. Korpusa (komadanta Zaima Imamovića) i dijelova 4. korpusa je bilo zauzimanje Trnova i Kalinovika.
Dvanaestog juna 109. 181. 145. i 182. brigada tzv. ARBiH zauzimaju Đokin vrh (2086m.) odbijajući 1. Gardijsku motorizovanu brigadu VRS. Istovremeno dio 4. Korpusa tzv. ARBiH značajno uzdrmavaju linije srpske odbrane na Treskavici.
Od 19. do 24. juna 12. Krajiška laka i 4. Podrinjska laka brigada u žestokim borbama zaustavljaju napredovanje muslimanske vojske na nekoliko kilometara od Trnova. Takođe, 1. Gardijska mtotorizovana brigada uz dio Hercegovačkog korpusa VRS zaustavlja ofanzivu neprijatelja na 6 km od Kalinovika, sačuvajući značajan dio Treskavice i nekoliko sela. Muslimani nisu bili u stanju da kontrolišu put Sarajevo-Trnovo zbog konstantne srpske artiljeriske i snajperske vatre.
Uprkos ogromnoj numeričkoj superiornosti 1. Korpusa tzv. ARBiH, u večernjim satima 16. juna ofanziva posustaje u većini sektora na frontu. Srpska komanda prikuplja rezerve i pažljivo razmatra mogućnosti kontranapada i povratka bar nekih dijelova okupirane teritorije.
Uz precizno pogađanje srpske artiljerije i kratke kontranapade, muslimanska pješadija je zaustavljena. 17. juna 3. Sarajevska brigada VRS razbija sve pokušaje nastavka muslimanske ofanzive u blizini Rajlovca (sjeverozapadno od Sarajeva).
Zatim Srbi pokreću uspješnu kontraofanzivu za kontrolu nad putem Semizovac-Olovo, takođe uspješno obnavljajući kontrolu na putu Pale-Lukavica. Muslimanske jedinice ukopane na Debelom brdu još uvijek mogu da ugroze komunikaciju između srpskih snaga, ali povratkom svih okupiranih dijelova južno od Sarajeva i razbijanju muslimankih snaga na brdu Mojmilo, jedinice tzv. ARBiH na Debelom brdu se nalaze u haotičnom stanju.
U periodu od 18. do 22. juna 1995. muslimanske snage su u nekoliko navrata pokušavale da nastave ofanzivu, ali svaki put neuspješno uz velike gubitke u ljudstvu. Veče 20. juna srpske snage su bezuspješno pokušavale da povrate Debelo brdo, ali su muslimani bili blokirani na brdu bez ikakve mogućnosti planiranog napredovanja prema Palama.
Dan kasnije vođene su pozicijske borbe kod Hadžića, Ilijaša i Visokog, 22. juna nakon što je Generalštab VRS dobio i dodatne snage sa drugih frontova, Vojska Republike Srpske je započela seriju kontranapada.
Treća sarajevska brigada VRS, pojačana specijalnim snagama, vraća pod svoju kontrolu put Semizovac-Olovo, kao i položaje na Čemerskoj planini, Muslimani su izgubili strateški najvažnije teritorije koje su okupirali predhodnih dana ofanzive. Kod Trnova, 26. juna 65. Zaštitni puk Glavnog štaba VRS u prodoru pod komandom Milomira Savčića razbija i izbacuje 14. Diviziju tzv. ARBiH sa dominantnih visova iznad puta Sarajevo-Trnovo. Za tu uspješnu akciju general Ratko Mladić je odlikovao i pohvalio 65. zaštitini puk.
Nakon kraćeg zatišja, borba se nastavlja 28. juna, kada 1. Ilidžanska brigada sa zapadne strane napada Stup. U tim oslobodilačkim danima Hercegovački korpus uz podršku specijalnih jedinica MUP-a RS, pokreće seriju napada za oslobođenje Đokinog vrha na Treskavici, a neprijatelji umjesto ofanzivnih operacija, moraju da ulažu napore da zadrže dostignute položaje.
Komanda tzv. ARBiH je 28. juna naredila obustavu ofanzive priznavajući poraz. Ni jedan od ciljeva operacije na deblokadi Sarajeva nije postignut. Muslimani nisu uspjeli da pobijede, glavna numerička nadmoć tzv. ARBiH u odnosu na VRS, pokazala se beskorisnom.
Gubici VRS su iznosili oko 200 poginulih i 600 ranjenih boraca, dok je tzv. ARBiH imala daleko strašnije gubitke, više od 1.000 poginulih i 3.000 ranjenih.
– Nakon muslimanskog medijskog ohrabrivanja i pozivanja na deblokadu Sarajeva pred ofanzivu, do medijskog muka i sažaljevanja od cijelog svijeta poslie ofanzive – tako se i zagrebački nedjeljnik “Globus“ u izdanju od 23. juna 1995. na prvim stranama našalio sa naslovom “20.000 vojnika tzv. Armije BiH, kao rezultat velike sarajevske ofanzive, su uspjeli da oslobode samo tri mala sela na Igmanu“.
