Iako Srbija nije učestvovala u građanskom ratu koji je vođen u periodu od 1991. do 1995. tokom sloma SFRJ, važno je napomenuti da je teritorija današnje Republike Srbije (tada SR Jugoslavije) od samog početka pa do završetka rata bila izložena artiljerijskim napadima kako sa područja Hrvatske, tako i sa područja Bosne i Hercegovine. Hrvatsko rukovodstvo činilo je sve da se ratni vihor prenese i na tlo Vojvodine te su srpski gradovi i sela bili izloženi ciljanim napadima hrvatskih snaga prilikom čega su stradali mnogi civili. Građani Srbije stradali su na različite načine i pod različitim okolnostima a napadače često nije bilo briga u koga pucaju, te su u tim napadima osim Srba, stradali i pripadnici drugih nacionalnosti.
Grad koji je možda pretrpeo i najveća razaranja jeste Šid. Biser Srema, poznat po multikulturalnosti, bio je pod direktnim udarima u više navrata. Šid je granatiran sa teritorije Hrvatske od strane hrvatskih paravojnih snaga u tri navrata 1991. i 1992. godine. Tokom napada gađani su isključivo civili i civilni objekti. Najveći napad zbio se 5.11. 1991. kada su mete bombardovanja bili vrtić, stambene zgrade, crkve i drugi društveni objekti. Tokom granatiranja Šida ubijena su i ranjena 42 građana srpske, mađarske, slovačke i rusinske nacionalnosti.
Osim Šida, granatiran je i Apatin i to u više navrata. Na grad iz koga nisu vršena nikakva borbena dejstva, niti su tamo bili smešteni bilo kakvi vojni potencijali, 6. novembra 1991. oko 23h i 30 minuta sa položaja hrvatske vojske ispaljeno je 11 artiljerijskih granata koje su pričinile znatnu materijalnu štetu stambenim objektima.
Za vreme rata od 1991. do 1995. godine Most 51. divizije (Batinski most) bio je jedina veza Baranje, koja je tada bila u sastavu Republike Srpske Krajine (RSK), sa ostatkom sveta jer je na Dravi bio neprolazni front između RSK i Republike Hrvatske, a Mađarska je od kraja 1991. godine pa sve do vremena tzv. mirne reintegracije svoju granicu prema Baranji držala zatvorenom. Zato je taj most bio od životnog značaja za snabdevanje stanovništva, privrede i vojske.
Znajući to, hrvatska je strana krajem januara 1992. godine iz rejona Kopačkog rita ubacila u rejon Apatina diverzantsku grupu preobučenu u uniforme JNA sa ciljem da miniraju taj most. Nesumnjivo, namera napadača je bila i da se počine zločini nad srpskim civilnim stanovništvom u cilju zastrašivanja i izazivanja opšte panike. Teroristi su planirali da u stanju takvog haosa miniraju most ali kako ističu sami meštani – postojala je namera agresora da se eksploziv postavi i pred kuće i zgrade običnih građana. Za ovaj teroristički čin pripremljeno je skoro 3750 kg eksploziva.
Ivica Krnjak, zapovednik Samostalne te „uskočke satnije“ koja će kasnije postati poznata kao „somborska skupina“. Krnjak je osmislio akciju u kojoj bi se on, sa odabranim pripadnicima svoje jedinice, preobukao u uniforme oficira i vojnika JNA te bi amfibijom punom eksploziva prešli Dunav i sa srpske strane prišli strogo čuvanom Batinskom mostu, koji je spajao mesta Batinu i Bezdan, odnosno Baranju i Vojvodinu.
Noću 26. januara 1992. Krnjak i grupa njegovih do zuba naoružanih terorista krenuli su u akciju i krvavi, zločinački pir. Iste noći u Kopačkom ritu, teroristi su naišli na dvojicu srpskih meštana kojima je bila sumnjiva grupa „vojnika JNA“ koje je predvodio Ivica Krnjak, a koji je imao uniformu oficira JNA i predstavljao se kao pukovnik Jordan Jovanović.
Diverzanti su preko Kopačkog rita ušli duboko na teritoriju Srbije, ali su zbog tehničkog kvara na vozilu (amfibiji) otkriveni i raspršeni na manje skupine. Nakon borbi od 2. do 7. februara – 7 diverzanata je zarobljeno, još 1 naknadno, 3 su poginula, a 9 se uspelo spasiti i preplivati Dunav. U tom svirepom aktu agresije, svirepo je ubijeno troje građana SRJ, dok je desetoro civila, vojnika i pripadnika MUP-a zadobilo teže i srednje teške povrede. Osim ratnog zločina nad civilima, zločinci su prekršili još neka od pravila Ženevske konvencije time što su pucali po već ranjenim vojnicima, te zlostavljali i mučili obične građane, lokalne ribare i članove osoblja.
Kako su tada javile Somborske novine, u mestu Kolut hrvatski teroristi su mučki ubili policajca Damira Kokotovića, mladića od nepune 22 godine, dok su na području Apatina ubijeni nedužni civili: penzioner Dane Vukobratović /61/ i devojka Marica Vonja /28/. Zvuci sirene za uzbunu, skrivanja po podrumima, odjeci granata i metaka, te rasuta tela ubijenih, samo su neka od potresnih scena koje pamte stanovnici ovog kraja.
– Mi smo svi živeli kako treba, nije bilo nikakvih međunacionalnih tenzija. Ovde ima preko trideset nacija i svi smo lepo živeli. Složno i bez problema. Nas sve i sad obuzme strah kad se setimo tih dana kada su ustaše došle gotovo na naš prag da nas pobiju sve. Pričalo se da su hteli da miniraju kuće, to su oni sami govorili i priznavali, ubili su nevine ljude, koji su išli na posao. Svi smo mogli biti meta. Oni su planirali da raznesu ne samo most, nego da dignu u vazduh i Sombor i Apatin, kuće, crkve, zgrade..Valjda im nije bilo dovoljno što su stotine ljudi Srba, Mađara, Rusina pobili tamo u Hrvatskoj pa su došli nas ovde da ubijaju. Imali su sigurno i jatake, Hrvate koji su ih obaveštavali o svemu i kuda da se kreću. Mi smo živeli u strahu i tokom rata i dugo godina nakon rata. Bacali su granate na nas, na decu, na svoj narod, to je zlo, ne znam šta drugo da kažem. Dugo nisam mogla da zaspim dok ih nisu osudili – ispričala je tada TV reporterima Ilonka Z. građanka Sombora, inače Mađarica po nacionalnosti, koja je čitav rat provela u svom gradu strepeći za svoj ali i za život svoje dece.
– Doći na tuđi prag da siluju, da kolju, da ubijaju, pa to samo mogu oni najokoreliji nacisti a takve su bile Zenge i crnokošuljaši iz Hrvatske. Ja nemam reči da opišem to njihovo ludilo. Pa zamislite u novembru i decembru 1991. stotine ako ne i hiljade Hrvata, civila, svih, nebitno, je prošlo kroz ruke ovih naših divnih lekara i medicinskih sestara u Šidu, Sremskoj Mitrovici, Somboru, lečili su taj njihov narod…dovodili su svoje Hrvate, i civile i njihove vojnike, ranjenike u naše bolnice, ja nisam mogao na pregled otići sve je bilo puno i naši ih primili, lečili, sve na nivou što se kaže…spasili im živote i oni, zamislite, samo dva tri meseca posle, dođu na naš prag da nas ubijaju. Meni je žao što su ti zločinci razmenjeni, sve ih je trebalo doživotno osuditi, da robijaju za počinjeno jer oni će to sutra opet ponoviti. – reči su Mileta Jovanovića, koji svake godine pali sveće za ubijene sugrađane.
Samo pribranošću vojske JNA i pripadnika policije, sprečen je veći masakr a napad agresora je žustro odbijen. Deo terorista dao se u panični beg skrivajući se po šumama. Druga grupa od desetak pripadnika te jedinice nije imala sreće: u Somboru su ih uhapsili pripadnici JNA, a pohapšeni hrvatski vojnici, brzo su u zatvoru odali braću, pa čak i jedni druge, zbog čega su osuđeni kao teroristi.
Što se tiče srpskih civila, oni su do kraja rata živeli u agoniji i atmosferi straha, strepnje i neizvesnosti. Strahovali su da bi teroristi svakog momenta mogli doći u njihove kuće ne bi li dovršili započeto.
Osmorica optuženih terorista bili su Branko Macan, Radomir Metić, Martin Horvat, Adonis Hodžić, Nikica Ćurić, Josip Brandt, Saša Malčić te Adam Kušenić. Na optuženičkoj klupi zbog „izvršenog krivičnog dela pružanja pomoći učiniocu posle izvršenog krivičnog dela terorizma“ nalazila su se i tri brata Branka Macana – Jerko, Vinko i Ante te sestra Zdravka Bašić, dok je Brankov nećak Vladimir optužen za „neprijavljivanje krivičnog dela“. Presudom 03.07.1992. optuženi su proglašeni krivima. Izuzev Brankovog bratanca Vladimira Macana, koji je oslobođen, svi su osuđeni na dugogodišnje kazne zatvora u rasponu od 5 do 20 godina – ukupno njih 12 na 159 godina. U aprilu 1993. osuđeni teroristi su prebačeni iz Sombora u Sremsku Mitrovicu, a u junu iste godine kazna im je smanjena na 85 godina i šest meseci.
Međudržavnim dogovorom, hrvatski teroristi (pripadnici tzv. „somborske skupine“) su nakon dve godine zatvora razmenjeni na kontrolnoj tački UNPROFOR-a kod Lipovca (12.01.1994.) čime su jugoslovenske vlasti poslale jasnu poruku porodicama ubijenih i ranjenih civila i pripadnika MUP-a, koliko im je zaista bilo stalo do svojih građana i zadovoljenja pravde.
O teroristima je u Hrvatskoj kasnije snimljen i film gde su sami učesnici govorili o krvavom pohodu na tuđe gradove i sela govoreći o tome kao o nekakvom herojskom podvigu. Dvojica su u izjavama datim po završetku rata izrazila žaljenje što nije „više četnika poginulo“. Hrvatski list Nacional piše kako su se Krnjak i preostali pripadnici Uskočke satnije vratili u Osijek, te da ih je sa jedne strane mučio neuspeh diverzantske akcije, a sa druge su žudeli za osvetom zbog svojih zatočenih saboraca. Tako su krenuli u obračun sa srpskim civilima u Osijeku, sa ženama, decom, starim, bolesnim i nemoćnim osobama. Tada počinju „nova selotejp ubistva“ koja su bila motivisana velikom mržnjom prema svim građanima Osijeka srpske nacionalnosti.
Kako ističe hrvatski list Nacional, „Krnjakova skupina“ je bila odgovorna za teške masakre nad srpskim civilima u Osijeku. U jesen 1991. ova grupa je obavljala dve vrste poslova: s jedne strane, pripadnici Uskočke satnije često su, preodeveni u uniforme vojnika i oficira JNA odlazili u izviđačke i diverzantske akcije na srpske teritorije i u unutrašnjost Vojvodine, a kada bi se vratili u Osijek, bavili bi se građanima srpske nacionalnosti, koji su netragom nestajali. Nacional piše da je Krnjakova uskočka satnija bila je podeljena na tri lokacije u gradu Osijeku. Prvi prostor bila je nekadašnja osnovna škola „Rade Končar“ u osječkoj Divaltovoj ulici, gde je bilo smešteno najviše pripadnika satnije. Druga lokacija je bila kuća proterane srpske porodice u Ulici Otokara Keršovanija, gde je bio stožer Krnjakove satnije: osim njega, koji je onde stanovao, sa njim su bili njegovi najbliži suradnici. Treća lokacija bila je poznata samo nekolicini „proverenih“: reč je o kući proteranog Srbina u Dubrovačkoj ulici 30. Ta je kuća postala Krnjakov „centar za ispitivanje“, jer je imala veliki podrum debelih zidova od nekoliko različitih prostorija, a ni jedna podrumska prostorija nije imala prozore prema ulici, pa je mogla poslužiti za ispitivanje, zlostavljanje, silovanje i mučenje a da ni najbliže komšije iz ulice znaju što se događa.
Teroristi koji su učestvovali u ovoj zločinačkoj akciji danas su ugledni građani Republike Hrvatske, primaju „mirovine“ i uživaju sva prava i privilegije tog društva. Neki su nagrađeni i političkim pozicijama, žive kao slobodni i punopravni građani. Gde su pokopana tela ubijenih osiječkih Srba, naravno, ne žele da kažu.
Sa druge strane, u Srbiji godišnjice napada na Sombor i Apatin protiču u potpunoj tišini i situacija je nepromenjena već tri decenije. Imena svirepo ubijenih i ranjenih civila i pripadnika policije su zaboravljena, niko ih više i ne spominje. Nekolicina građana Sombora i Apatina, te porodice žrtava, ipak apeluju da se u blizini Batinskog mosta podigne prikladno spomen obeležje koje bi podsećalo na ovu tragediju.
