Donjeck i Lugansk ne prestaju da privlače pažnju svetske javnosti kao dva žarišta ukrajinske krize. Međutim, malo kome je poznato da su većina stanovnika sa ovih teritorija, zapravo, potomci Srba koji su pobegli od od osmanskog jarma.
Kako piše lokalna Informativna agencija Don 24, 70 hiljada Srba doselilo se među Tatare i kalmičke budiste na samom početku 18. veka gde su izgradili 40 crkava, od kojih je u Donbasu preživelo čak 16.
Zašto su Rusi i Srbi kroz istoriju pomagali jedni drugima? Šta ih je povezivalo preko stranih granica i udaljenosti hiljadama kilometara? Jedna vera – Pravoslavna! Glavni i jedini razlog za preseljavanje Srba u Rusiju u XVIII veku bila je želja da se sačuva vera. 1690. godine, bežeći od osmanskog jarma, više od 70.000 Srba je prešlo u Austrougarsku, ali su im tamo nametali rimokatolicizam. Godine 1723. Petar I pozvao ih je u Rusiju, nudeći opremanje i zaštitu južnih granica Ruskog carstva. U Podoncovju, gde su se naselili kalmički budisti, muslimanski Tatari i odbegli staroverski raskolnici, u verskom smislu bilo je pravo Divlje polje sve dok Srbi ovde nisu podigli pravoslavne crkve.
Pre skoro 270 godina slovenska Srbija nastala je na teritoriji Luganske i Donjecke Narodne Republike. Ukaz carice Jelisavete o naseljavanju pukova generala Jovana Ševića i generalmajora Rajka Preradovića izdat je 1753. godine. U jesen 1755. generali su sa svojim narodom došli u ove krajeve, uspeli da prežive okrutnu zimu i početkom proleća 1756. sa 20 četa počeli su da grade naselja sa širokim i ravnim ulicama“, kako je u svojim putopisnim beleškama (1791) zapisao ruski akademik Johan Anton Guldenštat. Pouzdano se zna da je u svakoj od 20 četa bila crkva. U šatoru ili kolibi, ali sa krstom i ikonom – obaveznim obeležjima doseljenika.
U Luganskoj oblasti prvo je osnovan grad Slavjanoserbsk. Major Lazar Sabov je 1761. godine sagradio u tom mestu pravoslavnu drvenu crkvu posvećenu Svetom arhiđakonu Stefanu. U drugoj polovini 18. veka izgrađeno je i osveštano na desetine srpskih crkava: u Podgornom, Kamenom Brodu, Vergunki, Horošijem Jaru, Aleksandrovki, Makarovom Jaru, Želti, Krasni Jar, Suhodol, Mihajlovka, Nikolajevka, Stanično-Luganska oblast, Serebrjanka, Privolje, Gornje, Donje, Krimski Brod, Beli, Šterovka, Pavlovka, Kalinovski, Troicki, Anenski, Krasni Kut, Kružilovka, Petrovenka, Petrovka, Čutin, Uspenka, Gorski.
Tokom vremena, ove crkve su paljene, rušene i pljačkane. Većina njih nije sačuvana, jer su bile drvene. Ali 16 srpskih crkava od kamena i dalje se nalazi tamo.
Ponekad bi prošlo mnogo godina od dana izgradnje crkve do njenog zvaničnog priznanja u eparhiji. Koliko je bilo teško i koliko dugo je trajalo traženje dozvole svedoče eparhijski dokumenti. Konkretno, građu za istorijski i statistički opis Jekaterinoslavske eparhije i parohije XVIII veka izdao u Jekaterinoslavu 1880. godine mitropolit Teodosije (Makarevski).
Tipična je i tajanstvena istorija crkve Svetog Jovana Krstitelja u Kalinovskom šancu. Prema materijalima oca Teodosija, crkva Usekovanja glave Preteče i Krstitelja Gospodnjeg Jovana bila je platnena, od šatorskih krila. Godine 1767. u selu Ivanovsko, marljivi parohijani sagradili su novu crkvu istog imena, od šiblja… Godine 1780, ona je potpuno propala i postala tesna za sve brojniji narod, pa je na njenom mestu izgrađena crkva brvnara.
Zanimljiva je i sudbina hrama u Veseloj Gori. Prema rečima rektora crkve Svetog Blagoveštenja, oca Dmitrija, 1839. godine vlastelinka Elena Rodionovna Nilus (čukununuka Rajka Preradovića) naredila je da se crkva brvnara demontira i prenese u drugo selo, a na ovom mestu sagrađena je crkva od kamena. Pored nje je postojala parohijska škola, biblioteka – više od 300 knjiga. Kada su boljševici februara 1934. zatvorili hram, zapalili su vatru neposredno ispred njega i spalili arhivu staru više od sto godina. 1942. godine crkvu je otvorila okupaciona uprava, ali od 1957. godine ponovo dolaze crni dani. Zgrada je bila trošna, a decembra 1980. godine doneta je odluka da se sruši, ali nekim čudom to nije sprovedeno. Hram u Veseloj planini je opstao, ali je služio kao skladište građevinskog materijala.
Crkva u Čerkaskom Brodu (Zimogorje) sagrađena je zalaganjem kapetana Ivana Markova i posvećena Svetom Nikolaju Čudotvorcu. O njenoj gradnji saznajemo iz izveštaja od 10. marta 1765. godine šefu Naseobinske komisije Srba Fliverku, u kome potpukovnik Šević traži drvnu građu za završetak gradnje crkava u čerkaskim i krimskim četama. Hram u ime Nikolaja Čudotvorca stajao je nekoliko decenija i izgoreo u požaru. Na njegovom mestu je 1889. godine podignuta crkva Svete Trojice, koja je opstala do danas. 2002. godine, na aveniji Lenjin, stanovnici Zimogorjevska podigli su spomen-znak u čast Markova, koji se smatra osnivačem grada.
Godine 1813. podignuta je i kamena crkva posvećena Svetom apostolu Luki. Naime, 1807. godine iz Crne Gore došli su novi Srbi naseljenici, njih 101 duša iz Nikšića u Crnoj Gori. Nova bogomolja je bila njima namenjena. Ti Srbi su promenili ime naselja u Donjeck (rus. Doneck, ukr. Donecьk) i od tada se zove sadašnjim imenom.
Grad Slavjanoserbsk je 1861. godine dobio svoj grb. Tu se ponajviše očuvalo srpsko nacionalno osećanje. U gradiću postoji opštinski muzej koji svojim eksponatima dočarava vreme kada su Srbi došli na taj prostor. Svesni svog porekla građani Slavjanoserbska su podigli i spomenik generalu Ivanu (Jovanu) Ševiću, osnivaču naselja.
Posle Oktobarske revolucije Slavjanoserbsk je postao sedište rejona u okviru Luganske oblasti. Sedamdesetih godina 20. veka tu živi oko 5.000 stanovnika.
U centru grada na trgu ispred opštine nalazi se spomenik posvećen Srbima. Spomenik čine tri krupne figure ratnika: Kozaka (Ukrajinac), Srbina i Rusa. Uklesana je gore godina naseljavanja Srba 1753, a ispod fugura je tekst na tri jezika. Na srpskom piše: „Nema svetijih veza od bratskih“. Od 2014. godine grad se nalazi u sastavu samoproglašene Luganske narodne republike.
Interesovanje za prošlost našeg regiona primetno je poraslo u najnovijem istorijskom periodu, kada je Donbas ustao u borbu za svoj identitet. Stanovnici ovih krajeva, ali i mnogi koji žive van LNR i DNR počeli su da se udubljuju u istoriju naseljavanja Luganske i Donjecke oblasti, koje su pripadale slovenskoj Srbiji i Donskoj vojsci, usprotivivši se želji Ukrajine da otme Donbas od ruskog sveta i Ruske Pravoslavne Crkve, gde je od pamtiveka.
Svetlana Medof, specijalni dopisnik iz LNR, DON24.RU
Oprema, lektura, korektura i redakcija prevoda: Hronograf
