Istorija bilježi da je prva prinudna migracija Srba; Vračana i Skadrana počela 1913. godine u decembru mjesecu , kada je oko 9% stanovništva ili oko 3.300 najuglednijih domaćinstava,moralo napustiti svoja vjekovna ognjišta, a 29 .novembar 1913 . godine sa pravom se uzima kao datum početka pogroma Vrake i Vračana i početak pogroma Srba u Albaniji.
U naredne dvije godine iselilo je još približno 3500 Srba tako da je broj srpskog življa značajno umanjen ali ne do mjere koja bi zabrinula ondašnje vlasti u Srbiji i Crnoj Gori.
Prinudni emigranti raspoređivani su prema Bosni i Hrcegovini jer je Nikola Pašić u dosluhu sa Kraljem Nikolom Petrovićem imao obavještajne podatke da može doći do eskalacije i rata sa Austro -ugarskom.
AUTOR: Dejan Bešović
S obzirom na neuravnoteženost albansko-srpskih odnosa do 1912. godine i javno proklamovane ciljeve drugih balkanskih država, Albanci su se tokom Prvog balkanskog rata uglavnom borili na strani Osmanskog carstva, plašeći se (ne bez razloga) da promjene balkanskih granica neće uvažavati njihove težnje, definisane u okviru albanskog nacionalnog pokreta i stvaranja Etničke Albanije . Mediji u Srbiji vrlo često (Politika i Ilustrovani list ) upozoravaju i prikazajuju albansku borbu kroz prizmu dvije dominantne slike: albanske trupe prikazane su ili kao oličenje kukavičluka ili kao čista negacija koncepta vojne časti; u sukobu sa srpskim jedinicama, albanski vojnici uglavnom bježe u strahu i zbunjenosti, čak i kada su vojno i brojčano nadmoćniji; ili pak, na uzdržan i licemjeran način treba prevariti srpske jedinice dizanjem bijele zastave, a zatim ih iz zasjede, iz porodičnih jedinica kuća nasilno napasti („Arnautska zverstva i nasilja“, Ilustrovana ratna hronika, 30). Čemberlen 1912, I, 20, 6-8).
U kvantitativnom smislu, mnogo je manje tekstova o Albancima kao kukavičkim vojnicima, pa pseudo svedočanstva ili razni dokumentari preovlađuju anegdotama sa fronta o izdajničkim akcijama albanskih boraca npr. na stranicama Politike gdje se ovi postupci uvijek svrstavaju u okvire priče o inherentnoj prirodi albanskog mentaliteta. Sudeći prema dostupnim izvorima, Albanci nisu poštovali ni obične zakone i etičke principe (poput poznate bese=riječ ) za njih nisu bili bitni, već dolaze do izražaja „urođena i prirodna” sklonost izdaji koja uliva nepovjerenje u vojnike. Tako je na naslovnoj strani Politike (Henrih Rid u tekstu „Kroz Kačačići Klanac“, 21.10.1912. 3148, 1) ističe „uhodanu“ praksu da se Albanci prvi predaju, ističući bijelu zastavu, ali ne predaju oružje već ga sakriju u svoje kuće kako bi, kada srpske jedinice uđu u njihovo mjesto, iznenada pucali na njih. Stoga, autor članka primjećuje: „iskustvo nas je naučilo da budemo oprezni”.
S toga se opšte vjerovalo da Arnautin nikada nije pokoren, dok besa poludivljih Arnauta ne znači apsolutno ništa. Arnautin je sve podredio isključivo zločinu, potaknut podlošću i prevarom“ konstatuje poznati beogradski štampar i izdavač Geca Kon . Objašnjenje ovakvih postupaka albanskih boraca zasniva se na ideji da nije riječ o otporu izazvanom specifičnim istorijskim okolnostima života albanske zajednice, koja se tada 1912-1913. opravdano plašila dvaju dejstva balkanskih vojski (srpske i grčke), nego od duboko ukorijenjenog simptoma „arnautske prirode” koji je u nekim tekstovima homogenizovan do tačke negacije. Bilo kakva politika da bi novostvorenu albansku državu ojačala morala je pribjeći lukavom metodu da isele svi viđeniji Srbe iz deset Vračkih sela i Skadra ,gdje su Srbi činili 60% stanovništva.
Istorija bilježi da je prva prinudna migracija Srba; Vračana i Skadrana počela 1913. godine u decembru mjesecu, kada je oko 9% stanovništva ili oko 3.300 najuglednijih domaćinstava,moralo napustiti svoja vjekovna ognjišta, a 29 .novembar 1913 . godine sa pravom se uzima kao datum početka pogroma Vrake i Vračana i početak pogroma Srba u Albaniji. U naredne dvije godine iselilo je još približno 3500 Srba tako da je broj srpskog življa značajno umanjen ali ne do mjere koja bi zabrinula ondašnje vlasti u Srbiji i Crnoj Gori . Prinudni emigranti raspoređivani su prema Bosni i Hrcegovini jer je Nikola Pašić u dosluhu sa Kraljem Nikolom Petrovićem imao obavještajne podatke da može doći eskalacije i rata sa Austro -ugarskom.
IZVOR: Srpska 24
