Šta rade i zašto ćute Univerzitet i studenti

„Zašto studenti ćute“ ili „Šta rade naši studenti“ bili su naslovi koji su se pojavljivali na udarnim mestima u studentskoj štampi krajem maja 1968. godine. Nekoliko dana kasnije, 2. juna iste godine, došlo je do najvećih studentskih demonstracija koje su imale veliki uticaj na političke odnose u socijalističkoj Jugoslaviji. U isto vreme se u ne samo u Evropi i SAD odvijala masovna pobuna studenata i nastajao je izuzetno snažan studentski pokret čiji dometi i istorijski značaj se proučavaju i ocenjuju i danas. Studentski pokret je te 1968. godine označio nastanak nove ere u oblasti politike, socijalnih i društvenih odnosa, ali i sferi kulture i umetnosti ali i novog pristupa svakodnevnom životu.

Uloga studentskih pokreta u vreme vladavine režima Slobodana Miloševića bila je od presudne važnosti u borbi protiv njegovog autoritarnog režima.

U našim današnjim političkim i društvenim uslovima gotovo je nezamislivo da je moguć nastanak sličnog studentskog pokreta. Ali to ne znači da i sada društveni pokreti nisu okrenuti pre svega protiv političke oligarhije i uspostavljenog političkog sistema u kome nema mesta za spontane i kreativne društvene inicijative. Tako jasno izražen antisistemski stav i traženje novih oblika političkog i društvenog delovanja i u našem vremenu dobija sve više na značaju. Otvara se prostor za departizaciju društvenog i političkog delovanja.

Zato se i javljaju pokušaji i nastojanja da se u okviru društvenih pokreta i različitih građanskih inicijativa iznađu novi oblici društvenog delovanja kao odgovor na okoštale i ustaljene oblike sveprisutnog oligarhijsko- autoritarnoog načina vladavine u kome nema mesta i prostora za političke izazove, nove kreativne ljude i novu političku generaciju. Godine 1968. studenti Beogradskog univerziteta dali su jasan odgovor na pitanje „Šta rade“ i „Zašto ćute studenti“.

Nije se desilo ništa novo, jer to je gotovo pravilo u velikim istorijskim događanjima, ljudi postaju oličenje onoga protiv čega su se žestoko borili i usvajaju pravila koja su tako silovito osporavali.

Njihov odgovor je bio juriš na nebo i to je mogla učiniti samo generacija koja je verovala u ideale socijalne pravde, jednakosti i slobode. Nema potrebe idealizovati ovu izuzetnu generaciju jer je i ona doživela ispunjenje svojih ideala i velikom delom postala vodeći deo etabliranog društvenog i političkog sistema. Nije se desilo ništa novo, jer to je gotovo pravilo u velikim istorijskim događanjima, ljudi postaju oličenje onoga protiv čega su se žestoko borili i usvajaju pravila koja su tako silovito osporavali.

Uloga studentskih pokreta u vreme vladavine režima Slobodana Miloševića bila je od presudne važnosti u borbi protiv njegovog autoritarnog režima. Oni su bili ona osnovna snaga koja je bila sposobna da dinamizuje i održi vitalnost i istrajnost građanskih protesta koji su i bili glavna poluga u detronizaciji jednog prevaziđenog i nedemokratskog sistema. Svedoci smo da nakon „Otpora“ i uporne borbe protiv Miloševićevog režima, praktično osim nekoliko protesta vezanih za položaj studenata i njihova studentska prava i ne postoje više ni obrisi studentskog pokreta.

Nakon 5. oktobra 2000. godine došlo je do dezangažovanja i praktičnog nestanka studentskog pokreta, a vodeću ulogu su preuzele političke partije koje su sledeći svoje stranačke interese izneverile i obesmislile osnovne ideje i načela za koje su se zalagali građani učestvujući u događajima od 5. oktobra 2000. godine. Zato je sada i došlo do situacije u kojoj su opozicione političke parije na margini ovih društvenih pokreta puštene samo kao posmatrači bez ikakvog izgleda da mogu da na svoj poznati način politizuju ove građanske proteste. I u tome i jeste njihova najveća snaga i društveni značaj u pokušaju da se politika kao ljudska delatnost vrati svom izvornom značenju – odbrani opšteg dobra i opšteg interesa.

Posmatrajući okupljanja građana oko inicijative „Ne da(vi)mo Beograd“ nametnulo se iznova pitanje ne samo zašto ćute studenti i šta oni rade, već suštinska dilema zašto se ne oglašavaju Beogradski univerzitet, umetnička i strukovna udruženja, istaknuti umetnici i intelektualci kada se dešava grubo kršenje elementarnih principa pravne države, suspenduje pravni poredak i ugrožavaju se osnovna ljudska prava.

Kada se pokrene inicijativa građana koja brani i zastupa odbranu temeljnih demokratskih principa i načelo vladavine prava, onda se to u isto vreme javlja i kao najveći izazov za našu intelektualnu zajednicu, a posebno za Beogradski univerzitet.

Najupečatljiviji primer kako treba da reaguje čovek koji se bori za dostojanstvo ljudske reči i intelektualnog poziva je istupanje akademika Ljubomira Simovića. “S najvećom pažnjom pratim, čitam i skupljam sve što o tom projektu pišu, pre svega arhitekte i urbanisti, ali i ono što o njemu, iz svog ugla, govore ekonomisti i pravnici. Njihovi argumenti protiv ovog projekta su ne samo ubedljivi, nego i alarmantni. Oni ukazuju na njegove arhitektonske i urbanističke nedostatke, ukazuju na propuste u ugovoru sa Emiratima, na podređeni položaj u koji Srbiju, u odnosu s Emiratima, stavlja taj ugovor. Čak upozoravaju da je tim ugovorom projektu Beograd na vodi obezbeđena eksteritorijalnost, i da je on tim ugovorom praktično izuet iz zakonodavstva Srbije. Srpska akademija nauka i umetnosti osporava taj projekat, Akademija arhitekata Srbije zahteva i ponavlja zahtev da se ugovor o tom projektu raskine. Ali oni koji su taj ugovor potpisali ignorišu i arhitekte i ekonomiste i pravnike i njihove argumente, kao što su ignorisali i Ustav i zakone zemlje kojom vladaju. Kao što ignorišu i duh i identitet Beograda. U raspravi s onima koji ne znaju šta sve ne znaju argumenti vam nisu od kakve korisi. Oni jedino upiru oči u svog Investitora, i nemaju drugog boga osim njega. Naprednjačke mase su pred Skupštinom nosile transparente na kojima je pisalo – Vučiću sve ih uhapsi – uhapsi sve kompetentne da bi nekompetentni mogli mirno da realizuju svoje ugovore.“

Verovatno će akademik Ljubomir Simović, veliki srpski pesnik, uskoro biti svrstan u strane plaćenike koji žele da izazovu haos i nasilno svrgavanje naprednjačke vlasti. Ali on samo pledira na poštovanje zakonitosti, ustavnosti i kompetentnosti, a to je izgleda najveći problem ove vlasti koja ne preza od kršenja elementarnih demokratskih i civilizacijskih principa jer jedino tako može da po svaku cenu realizuje svoje epohalne graditeljske poduhvate bez obzira na ozbiljne primedbe koje su date iz najkompetentnijih naučnih i stručnih krugova.

Nije slučajno što vladajući sistem i njegov propagandni aparat čine sve da dezavuišu građansku inicijativu „Ne da(vi)mo Beograd“, šireći atmosferu straha koristeći politikantske floskule apologetskih i podaničkih tzv. političkih analitičara da se radi o pokušaju državnog udara i širenja nestabilnosti i haosa. To su predstavnici onog istog režima koji se neprestano pozivaju na većinsku volju naroda i trijumfalnu izbornu pobedu, ali problem je u tome što u njihovom shvatanju politike sve što nije pod njihovom neposrednom i potpunom kontrolom predstavlja provokaciju i težnju da se ugrozi njihova apsolutna vlast. Istorijsko iskustvo pokazuje da nijedan društveni pokret ne može da dobije potreban zamah i snagu ako u njegovoj matici nisu mladi ljudi.

Kada se pokrene inicijativa građana koja brani i zastupa odbranu temeljnih demokratskih principa i načelo vladavine prava, onda se to u isto vreme javlja i kao najveći izazov za našu intelektualnu zajednicu, a posebno za Beogradski univerzitet. Jer postoje vremena kada je na ispitu pre svega intelektualno poštenje i moralni integritet svakog čoveka koji pretenduje da bude deo intelektualne zajednice. To je vreme kada je svako ćutanje predstavljalo u stvari negiranje osnovnog poziva svakog čoveka koji drži do svog profesionalnog, intelektualnog i moralnog integriteta.

Možda se sada javljaju uslovi za stvaranje studentskog pokreta koji bi baštinio i nosio ideale nove generacije i na taj način artikulisao njihov novi politički senzibilitet i odnos prema najznačajnijim pitanjima vezanim za odbranu najbitnijih demokratskih i civilizacijskih načela, koja su sada pod snažnim udarom autoritarne vlasti.

Deficit studentskog pokreta pokušale su da nadomeste omladinske organizacije etabliranih političkih stranaka, ali one nisu donele ništa novo osim što služe za regrutovanje kloniranih partijskih funkcionera i kao deo poslušne partijske mašinerije u unutarstranačkim obračunima i izborima. Oni do sada nisu doneli ništa novo i kreativno u funkcionisanju postojećeg partijskog sistema, u kome se razara i dezavuiše svaka inicijativa koja se uzdiže iznad oligarhijskog načina delovanja.

Zato se i građanska inicijativa „Ne da(vi)mo Beograd“ javlja kao jedinstvena prilika da se prevaziđe postojeća politička pasivizacija, razočaranje, osećanje nemoći da se ništa ne može promeniti i iznova artikuliše nova društvena energija, koja će biti snažna brana svakom pokušaju da se uspostavi autoritarni režim, koji teži tome da u svojoj bahatosti osionosti poništava temeljne principe vladavine prava i poštovanja ljudskih prava.

Marinko M. Vučinić

NSPM