Hrvati ga preimenuju u Baltazara zato što je bio katoličke veroispovesti svrstavaju u enciklopedije, kao hrvatskog znanstvenika, pravnika, dok ga novopečeni Crnogorci titulišu Svetionikom moderne Crne Gore, priređuju omaže, i jedni i drugi podižu spomenike, daju nazive ulica, amfiteatara a Valtazar je nesporno bio samo – Srbin.
Nije nikakva novost što Hrvati pohrvaćuju Srbe po osnovu vjere i katkad rođenja, ili endehazijskom genocidnom starčevićevskom 1/3 metodologijom ili na druge načine.
Novost jeste što novopečena državna tvorevina zasnovana na jakom antisrpstvu i zaslijepljena mržnjom prema svemu srpskom, jednog Srbina svojata – po osnovu službe.
Nacionalna pripadnost se izvodi iz osjećaja pripadanja jedinke prema cjelini. Tako za naciju mogu biti tačke vezivanja, jezik, kultura, mit, tradicija, država, predanje.
Strana je i potpuna nepoznanica određenje nacije u zavisnosti od službovanja u nekoj državi. Štaviše, može se bez rezervi konstatovati da je posredi najobičnija glupost.
Ali, do usijanja pretenciozna glupost koja se gebelsovski ponavlja može mnoge dovesti i držati u stanju stvarne zablude o identitetu Valtazara Bogišića. Zato se ovaj velikan „neskrivljeno“ našao u hrvatskim povjesnicama i na – novocrnogorskim amfiteatrima.
Drugi srpski velikan prava profesor Mihailo Konstantinović je 1933. predložio OIZ kao fundamentalnu bazu novom građanskom zakoniku izlažući: „Taj zakonik koji čini čast i autoru V.B. a i našem narodu (…) čiji nam je Duh mnogo bliži od austrijskog.“
U Novom Sadu je 1866. osnovan pokret „Ujedinjena omladina srpska“ radi svekolikog napretka Srba uz primarni manifest: „Srpstvo sve i svuda“. Njeni osnivači su bili Valtazar Bogišić, Svetozar Miletić, Nikola Pašić, Marko Miljanov Popović, Lazar Tomanović i dr.
Suočen s njenim uticajem u Habzburškoj monarhiji Beč donosi zabranu rada toga pokreta, što čini i Srbija pod austrijskim pritiskom. Ujedinjena omladina srpska se izmešta na Cetinje, gde nastavlja s radom po pokroviteljstvom kneza Nikole.
Na predlog Marka Miljanova i knjaza Nikole, 1871. na Cetinju je svečano osnovana „Družina za oslobađanje i ujedinjenje srpsko.“
Bogišićev manifest – Srpstvo sve i svuda je bio osnovni pokretač i Luča vodilja, oslobođenja i ujedinjenja srpskoga.
Srpska kraljevska akademija izabrala je Valtazara Bogišića 23.1.1888. za redovnog člana, što je predstavljalo veliko priznanje i podsticaj Bogišiću za dalji naučni rad.
Srpsko učeno društvo je pravni prethodnik Srpske kraljevske akademije, danas SANU.
Krajem IX i u prvoj polovini XX veka većina žitelja Cavtata se izjašnjavala kao Srbi katolici koji je bio poznat kao „Mali Beograd”.
Dr Frano Kulišić, sekretar Matice Srpske u Dubrovniku i dubrovačkog Srpskog Sokola Dušan Silni uredio Bogišićevu biblioteku u Cavtatu. Kralj Aleksandar i kraljica Marija posetili su Cavtat 1925. gde su oduševljeno dočekani.
Srbi katolici smatrali su da je Sokolstvo cement srpstva. Zato su kralj i kraljica pomagali sokolska društva. Sokolsko društvo Cavtat bilo je najaktivnije i najbrojnije društvo u Cavtatu sve do Aprilskog rata 1941.
Valtazar Bogišić je rođen u Austrougarskoj u Cavtatu 1834. Studirao je na Bečkom univerzitetu. U Beču je postao doktor prava 1864. a 1866. prihvatio ponudu univerziteta u Odesi, a odbio je dve ponude zagrebačkog univerziteta.
Valtazarev uzor iz mladosti bio je njegov djeda. Valtazar stariji je bio moreplovac, iako u starosti, svom unuku Valtazaru je pričao o pomorskim danima, poznanstvu s Milošem Obrenovićem Valtazar mlađi, nasledio je pola djedove ostavštine. Od nje je kupovao knjige, naročito one Vuka Stefanovića Karadžića.
To ga je podstaklo da i on počne s pisanjem pesama. Značajni su i njegovi doprinosi u oblasti sakupljanja običaja našeg naroda, koje je skupljao i zapisivao u Mostaru 1863. pored novoizgrađene pravoslavne crkve i tako je zapisao nekoliko epskih pesama: „Marko Kraljević i brat mu Andrijaš“, „Kad je Vuk Ognjeni umro, šta je naredio na samrti“.
Predavao je na pravnim fakultetima u Odesi kao profesor istorije slovenskog prava. Novorosijski univerzitet ga je odlikovao počasnom diplomom „honoris causa“ za dostignuća iz oblasti javnog prava.
Sa znamenitim Dubrovčanima, Nikom i Medom Pucićem, osnovao je kulturni pokret Srba katolika. U Bugarskoj je aktivno učestvovao u izradi nekoliko zakona.
Javno je podržavao narodni ustanak iz 1875. u Hercegovini i Krajini poznatiji kao „Nevesinjska puška“. Za vreme Rusko-Turskog rata (1877.-1878.), bio je član ruske civilne kancelarije. Valtazar je planirao osnivanje fondacije u Beogradu uz zamisao da stipendira najbolje studente prava iz Srbije, koji studiraju u inostranstvu, a to sve iz njegove zaostavštine. Zbog iznenadne smrti, 1908. u Rijeci, ova ideja nije sprovedena u delo.
Sestra Marija je zakonski nasledila svu njegovu imovinu, jer nije ostavio testament. Zaostavština koju čini 18 000 knjiga, 10 000 pisama, 164 rukopisa i bogata numizmatička kolekcija, nakon drugog svetskog rata postala je imovina Jugoslovenske Akademije Nauka i Umetnosti. Od tad do danas, zbirka Valtazara Bogišića nalazi se u Kneževom Dvoru, palati u kojoj je nekada stolovao Dubrovački knez.
Porodica Bogišić je poreklom iz zaleđa Konavala. Postoje spisi o tome da je cela porodica u 15. veku prešla na rimokatoličku veru.
V.B. je službovao u Crnoj Gori i za njene potrebe po ukazu ruskog cara i Kneza Nikole izradio OIZ. Ukazom od 25.3.1888. knez Nikola poverio je Bogišiću da sačini pravni kodeks i naložio da: „glavnu pažnju skrene na narodne pojmove o pravdi, na običaje, predanja i na žive potrebe srpskog naroda”.
OIZ je donet 25.3.1888. na snazi 1.7.1888.
Prihvatio je da bude ministar pravde u Crnoj Gori 1893. i na tom položaju ostao do 1899. mada je u svo to doba uglavnom živeo je u Parizu. Umro je 24. aprila 1908. u Rijeci. U ime srpske omladine govorio je Brkić, urednik „Srpske Zore“.
A. Vučetić, urednik „Srđa” je istakao: „Kao učenjak i književnik, kao srpski zakonoša i slavenski državnik proslavio je širom sveta sebe, milo Srpstvo, dubrovačku domaju, rodni Cavtat i Konavle, otkle su mu stari bili.
Vjeran svome porijeklu i osvjedočenju, prekaljenu trudom i naukom, on kao zakonoša crnogorski nije unio u zakone tuđe smušene misli, nego je u njih pretopio naše srpske običaje i naše srpsko pravo i dotjerao je rad do take savršenosti, da mu se strane zakonoše dive.
Poslanstvo sa Cetinja stiglo je 2. maja 1908. da polože vijence na grob Valtazara Bogišića. U izaslanstvu je bio ministar Plamenac kao zastupnik Vlade a u ime knjaza Nikole položio je venac njegov ađutant Popović. Na traci je bio natpis: „Mojemu ministru pravde Veleučenom Dr. Valtazaru Bogišiću Knjaz Nikola.” Član velikog suda Dožić položio je vijenac za crnogorsko sudstvo. Na vencu je bio natpis: „Blagodarno Sudstvo Crnogorsko Dr. Valtazaru Bogišiću”.
Časopis Srđ je od telegrama objavio Pašićevo saučešće u ime kralja i srpske vlade Stojana Novakovića Srpske kraljevske akademije i saučešće Pravnog fakulteta beogradskog univerziteta. Milan P. Jovanović akademik iz Vukovara je u saučešću Uredništvu „Srđa” istakao: „Primio sam žalosnu vijest o gubitku mog dobrog i milog kolege velikog pravnika-istoričara naroda srpskoga, čelik Srbina Dr Valtazara Bogišića, te i mene da i Vama i svemu Srpstvu izrazim saučešće u pregolemoj žalosti za vrlim i dobrim Srbinom kom dao Bog vječni pokoj! Laka mu zemlja i vječna Slava u narodu svome koga je tako žarko ljubio!”
Prema tome, Valtazar Bogišić je po svakom mogućem kriterijumu SRBIN. Istini za volju, mogao je biti srpski Svetionik, ali novopečena Crna Gora kao antipod svega srpskog je delegitimisana da ga integriše u svoje društveno i naučno tkivo budući da se preobratila spram Bogišićevih svetonazora, osjećanja, postala konvertit.
Hrvatskom sramnom svojatanju Srba ali sramnijem crnogorskom odudara sâm Valtazarev – život, djela, savremenici, i najvjerodostojnije svjedoči svima: Srpstvo sve i svuda!
Danilo Raičević
in4s.net
