Možda je potpuno negiranje razvoja islamske intelektualne misli tokom četrnaest vijekova najupečatljivija karakteristika vehabijskog pokreta. Interpretacija islama iz šestog vijeka, ona koju su njegovali „učenjaci iz prve generacije muslimana“, jedina je za mjerodavna za pristalice ovog, koliko vjerskog, toliko i političkog pravca. Ujedno, pristalice pokreta koji se progresivno razvija u nizu zemalja, ispoljavaju netolerantnost, često i agresivnost prema oponentima, potpuno uvjereni da je jedino ispravno njihovo viđenje islamskog prava, odnosno fikha[1].
Bosna i Hercegovina je jedna od zemalja u kojima je ova radikalna ideologija pronašla plodno tlo. Njeni barjaktari bili su ratnici odreda El Mudžahid, u ratu pristigli u BiH iz više arapskih zemalja. El mudžahid je poznat po zločinu, ritualnom odsijecanju glava srpskim vojnicima zarobljenim na Vozući kod Zavidovića. Drugi „znak raspoznavanja“ bila je interpretacija islama, strana bosanskim muslimanima, ali podržana od Alije Izetbegovića koji je „nove muslimane“, kako ih je nazivao, domicilnom stanovništvu nudio kao uzor u vjeri. Po okončanju rata, a shodno Dejtonskom mirovnom ugovoru, strani ratnici bili su obavezni da napuste BiH. Zahvaljujući političkoj podršci i sklopljenim brakovima, po osnovu kojih su stekli državljanstvo, ostali su da žive u izolovanim enklavama, zajednicama u kojima su praktikovali svoj način života. Nastavili su širiti vehabizam, koji je, zbog filozofije o stvaranju države zasnovane na šerijatu[2], u višenacionalnoj i višekonfesionalnoj državi kakva je BiH, jako opasan. Naime, u kalifatu, islamskom obliku vlasti koji predstavlja političko i vjersko jedinstvo, žive tri klase ljudi: muslimani, nemuslimani (zimije)[3] i robovi. Džihad[4] predstavlja jačanje islama, očuvanje islamskog društva i borbu za ukupno jačanje i odbranu islama.
Vehabije danas ne možemo posmatrati kroz izdvojene enklave u kojima su, kako se vjerovalo, odvojeni od svijeta. Njihovi vjerski autoriteti stekli su obrazovanje i odbranili doktorate na prestižnim islamskim univerzitetima u Džedi i Rijadu. S obzirom da se radi o mlađim ljudima, koji za širenje vjere koriste društvene mreže, i uopšte internet, ali i vjerska predavanja na kojima se zna okupiti i hiljadu mladih, interpretacija islama koju nude, mladima je postala bliža od načina na koji ih vjeri uče imami i muftije, službenici Islamske zajednice. Uspjeli su stvoriti organizaciju paralelnu Islamskoj zajednici u BiH. U nizu džemata (vjerske zajednice) i mesdžida (objekti bez minareta, u kojima se obavlja vjerski obred, i ljudi podučavaju vjeri) okupljaju sve više sljedbenika.
U ideološkom smislu oni rade na jačanju bošnjačkog nacionalizma. Mnoge daije (koji šire vjeru) odvraćaju mlade od odlaska na sirijsko-iračko ratište, objašnjavajući im da je tzv. Islamska država tvorevina Vašingtona i Tel Aviva i da ne treba da ratuju za interese drugih. U tom kontekstu navode da je samozvani kalif Abu Bakar El Bagdadi nakon ranjavanja liječen u Izraelu i osporavaju njegov identitet, navodeći da je El Bagdadi povezan sa Mosadom, da ima jevrejsko porijeklo i da mu je pravo ime Eliot Shimon, te da je pod lažnim imenom (Ibrahim ibn Awad ibn Ibrahim) završio vojnu obuku, kurseve na kojima je usvojio znanja iz teologije i usavršio arapski dijelekat. Rat za kalifat, državu uređenu po principima šerijata, vehabijski pokret više neće voditi u Siriji i Iraku već će čekati pogodan momenat da za tu ideju ratuje na teritoriji BiH. Do tada će nastojati da ideološkom indoktrinacijom steknu što više sljedbenika.
Iz navedenog treba isključiti tzv. džihad frakciju, koja se zalaže za vehabizam kao internacionalni, odnosno panislamski pokret. Najpoznatiji predstavnici ove ideje nalaze se u Siriji. Bajro Ikanović je jedan od komandanata u Islamskoj državi, dok Nusret Imamović ratuje na strani Al Nusra Fronta, ogranka Al Kaide. Posredstvom emisara, ali i portala kao što su Saff (Imamović) i Put vjernika (Ikanović) šalju poruke, često i prijetnje suprotnoj strani, ali uticaj obojice u bosanskoj vehabijskoj strukturi permanentno slabi.
Idejna kretanja unutar vehabijskog pokreta u BiH odvijaju se u sljedećem okviru: okretanje ka nacionalizmu, odbacivanje internacionalizma i odlaska na sirijsko ratište, misionarski rad, organizacijsko jačanje. Njihov odnos prema Islamskoj zajednici u BiH nije ujednačen. Inicijativu koju je pokrenuo poglavar Islamske zajednice, Husein Kavazović, u pogledu ukidanja paralelnih mesdžida i džemada, različito tumače. Linija koju predvode Dževad Gološ iz Mostara, Zijad Ljakić iz Zavidovića i Adnan Mrkonjić iz Zenice, oštro se protivi namjeri reisa Kavazovića da zabrani rad ilegalnim džematima, koji su uglavnom registrovani kao nevladine organizacije. I pored jasnih odredbi Zakona o slobodi vjere, i pravnom položaju crkava i vjerskih zajednica u BiH, ilegalni džemati su djelovali neometano za vrijeme mandata prethodnog reisa Mustafe Cerića. Po zakonu, bez saglasnosti Islamske zajednice nijedan mesdžid ne može biti osnovan. Stoga su ih i registrovali kao nevladine organizacije. Bivši reis Cerić je danas, uz Muamera Zukorlića, glavnog muftiju Mešihata Islamske zajednice u Srbiji, najglasniji oponent reisu Kavazoviću. Protivljenje politici reisa Kavazovića oni su pokazali i prilikom inicijative o ukidanju vehabijskih džemata i mesdžida. Bosanski vehabijski autoriteti u Saudijskoj Arabiji su pored obrazovanja, stekli političku podršku, ali i kontinuiran dotok finansijskih sredstava, što im i omogućava rad.
Otklon od vehabizma i zaštitu tradicionalnog praktikovanja islama, koje su u BiH ostavile Osmanlije, naravno da podržava zvanična Turska, što čini preko medija koje finansira, ali i političkim kanalima. Ispred Islamske zajednice u BiH sa vehabijskim liderima pregovaraju imami i muftije. Nakon isteka roka koji je reis Kavazović javno saopštio (01. mart), onima koji se ne povinuju zabrani ilegalnog vjerskog rada, baviće se državne institucije.
Vehabijski pokret, kao i svaka ideologija, bez obzira da li se radi o vehabizmu, komunizmu, ili globalizmu, primjenjuje istu metodologiju: misionarski rad i, po potrebi, terorizam. Preostalo je još nepun mjesec dana da vidimo kakvu će reakciju kod vehabijskih ideologa izazvati očekivana akcija državnih organa.
Predrag Ćeranić
fsksrb.ru
___________________________________
[1] Islamsko pravo, prošireni šerijet. Za razliku od šerijata, fikh se ne smatra svetim.
[2] Šerijat, zakon koji je Alah objavio, a priznati tumači vjere omogućili njegovu primjenu u praksi, proističe iz četiri osnovna izvora: kur’anska objava (Kuran), Muhamedove upute i praktični primjeri (sunet i hadis), opšta saglasnost velikih islamskih zakonodavaca po nekom pitanju (idžma), islamsko običajno pravo (kias).
[3] Zimije su narod koji živi po ugovoru po osnovu kojeg plaća posebne poreze: haradž i glavarinu (džizija). Zimije su oslobođene jedne od najznačajnijih religijskih obaveza muslimana – džihada
[4] Džihad (ar.) kontroverzni versko-socijalni instinkt koji ima onoliko značenja koliko ima političkih i drugih ambicija da se ovaj institut razume. Sve zavisi u koje se svrhe džihad tumači. Ipak, osnovno značenje jeste: napor, borba (duše), možda rat. Prema klasičnoj doktrini militantnih teologa džihad postoji u oružanoj akciji radi širenja islama, ali i eventualnoj njegovoj odbrani. Takvi vide džihad kao jedini oblik rata koji odgovara islamu, jer teološki, islam treba da predstavlja čitavu jednu zajednicu organizovanu pod jednim autoritetom, a zna se da je Kuranom svaka borba između muslimana zabranjena. Mada Kuran jasno poručuje da mnogobošce treba u veru prevoditi, ali ne voditi s njima rat, već to činiti s „mudrošću i dobrim ponašanjem“. A opet ima i kontradiktornih stavova koji govore o tome da ih svuda treba napadati. Na tim kontradiktornostima jedan deo borbenog fundamentalizma izgradio je militantnu funkciju instituta džihada. Božović, R., Simić, V.: Pojmovnik islama, Narodna knjiga, Beograd, 2003, str. 150-151.
