Navršilo se 119 godina od smrti Luke Zore, istaknutog srpskog filologa, književnika i političara koji je ostavio neizbrisiv trag u srpskoj kulturnoj i političkoj istoriji kraja 19. i početka 20. vijeka. Zore je preminuo na Cetinju, u Knjaževini Crnoj Gori, gdje je proveo posljednje dane svog burnog i plodnog života.
Rođen 15. januara 1846. godine u Cavtatu, tada u okviru Austrijskog carstva, Luko Zore je odrastao u vremenu nacionalnih buđenja i borbe za kulturni i politički identitet srpskog naroda u Dalmaciji. Njegov život i djelo predstavljaju svjedočanstvo o snažnoj posvećenosti očuvanju srpske nacionalne svijesti u krajevima pod austrijskom vlašću.
Akademska i politička karijera
Zore je stekao obrazovanje koje mu je omogućilo da postane profesor i ugledni filolog. Njegov naučni rad donio mu je priznanje najznačajnijih srpskih i jugoslovenskih institucija toga doba. Godine 1884. postao je dopisni član Srpskog učenog društva, a 1899. godine i dopisni član Srpske kraljevske akademije. Njegov ugled prešao je nacionalne granice, što potvrđuje i članstvo u Jugoslovenskoj akademiji u Zagrebu.
Pored naučnog rada, Zore je bio aktivan u politici. Zastupao je interese srpskog stanovništva Dalmacije najprije u Dalmatinskom saboru u Zadru, a zatim i na najvažnijoj političkoj sceni, u Carevinskom vijeću u Beču. U tim vijećima Zore je bio glas srpske zajednice koja je nastojala da očuva svoja prava i identitet u višenacionalnoj monarhiji.
Urednik „Slovinca“
Kao urednik časopisa „Slovinac“, Luko Zore je imao ključnu ulogu u oblikovanju javnog mnjenja i širenju prosvjete među dubrovačkim Srbima. Časopis je bio važno glasilo koje je promovisalo srpsku kulturu, jezik i tradiciju, a Zoreovo vođstvo obezbijedilo je da publikacija ostane vjerna svojim nacionalnim idealima.
Njegov književni i filološki rad obuhvatao je proučavanje srpskog jezika, književnosti i kulturne baštine. Zore je vjerovao da je očuvanje jezika i kulture osnov za opstanak nacionalnog identiteta, naročito u uslovima kada je srpsko stanovništvo bilo pod pritiskom asimilacije.
Dubrovčani su Srbi
Zore je napisao djelo „Dubrovčani su Srbi“, objavljeno 1903. godine, i ono predstavlja polemičku knjigu dubrovačkog Srbina katolika u kojoj on, oslanjajući se na istorijske izvore, jezičke činjenice, književnu baštinu i lokalnu tradiciju, nastoji da dokaže da su istorijski Dubrovački rimokatolici po jeziku i narodnosti Srbi, a ne Hrvati, kako je sve snažnije tvrđeno u okviru novih nacionalnih ideologija krajem 19. vijeka.
U ovom djelu Zore osporava shvatanja da su Dubrovnik i dubrovačka književnost isključivo hrvatski, ističući kontinuitet srpskog imena i srpske nacionalne svijesti u Dubrovniku i njegovoj okolini, zbog čega je knjiga postala jedan od ključnih dokumenata u raspravama oko identiteta Dubrovnika i važan svjedok postojanja snažne struje dubrovačkih Srba katolika na prelazu u 20. vijek.
Nasleđe dubrovačkih Srba
Luko Zore je jedan od najpoznatijih predstavnika dubrovačkih Srba, zajednice koja je vijekovima čuvala svoj identitet uprkos političkim promjenama i pritiscima. Njegov život i djelo simbolizuju otpor kulturnoj asimilaciji i posvećenost nacionalnim idealima.
Preminuvši na Cetinju, duhovnom i političkom centru Crne Gore, Zore je svoju posljednju etapu života proveo u slobodnoj srpskoj državi, daleko od austrijske uprave pod kojom je rođen i radio najveći dio života. Njegova smrt označila je kraj jedne epohe srpske kulturne i političke borbe u Dalmaciji.
Danas, 119 godina kasnije, Luko Zore ostaje upamćen kao naučnik, političar i rodoljub koji je posvetio život očuvanju srpskog jezika, kulture i nacionalnog dostojanstva.
Tekst: Ilija Smiljanić
bilo nekad danas u dubrovniku ima srba na prste de pebrojis