Piše: Marko Lopušina
Grad ispod Srđa, u kome se nalazi Stradun, najposećenija ulica na svetu, oduvek je privlačio srpski narod, a danas ih je najviše iz Trebinja, koji ovde rade
Sa 27 stranih gostiju po glavi stanovnika Dubrovnik je najposećeniji turistički grad na planeti Zemlji. Naši ljudi, koji žive u gradu ispod Srđa, vole da se hvale da je Dubrovnik od davina srpski. A kao argument za ovu hrabru tezu kažu:
-I danas se u Dubrovniku, a posebno u tvrđavi Stradun govori srpski, jer većina radnika u ugostiteljstvu i trgovinama su naši ljudi. A kad oni čuju da ste iz Srbije daju vam i do 20 odsto popust na plaćanje usluga ili roba – rekla nam je sa osmehom na licu Milena S. iz Trebinja, koja radi kao prodavačica u poslastičarnici na Velikoj ulici, kako Italijani zovu stradunski korzo.
Dubrovnik je nastao u sedmom veku. U 14, veku posećuju ga srpske velmože, pre vih car Dušan, potom dolazi Marko Kraljević, pa knjeginja Milica, njena kćerka Olivere (Despine), nakon pogibije muža turskog sultana Bajazita (1403), pa Brankovići i drugi srpski velikaši.
Prva srpska pravoslavna crkva posvećena Svetom Đorđu, bila je zgrada Save Vladislavića Raguzinskog, diplomate i groša na Posatu, izvan zidina grada. Zgrada je, uz prećutnu dozvolu vlasti adaptirana 1790. u crkvu. Prvi pravi „mirski“ pravoslavni sveštenik bio je Sremac, pop Georgije Nikolajević (1833—1858) rodom iz Jazka. Godine 1838. on u svojoj parohiji ima 70 pravoslavnih familija sa 380 srpskih duša.
– Nisu Dubrovčani bili oduševljeni svojim Srbima. Pokušavali su da ih „sakriju“, jer su se Dubrovčani plašili Turske, koja je vladala u susednoj Bosni i Hercegovini. I ništa ne bi uradili što bi remetilo taj, tako uvek diplomatski, težak odnos između malog Dubrovnika i velike, moćne turske carevine. Uz to, ako bi dozvolili veroispovest pravoslavnima, onda bi mnogi Srbi došli u Dubrovnik, među njima i veliki broj bogatih, čime bi se zamerili Turskoj, a i poremetili stanje u svojoj Republici. Čim je tu druga vera, došlo bi do određenih razmimoilaženja pa bi i sama država, verovatno, bila uzdrmana. Dubrovnik je bio strogo katolička država, i to je ostao gotovo do samog svog kraja. Uostalom, postoji čak i legenda: kada Dubrovčani dozvole građenje nove crkve, nestaće i republika. – otkrila je dr Irena Arsić, autorka knjige „Srpska pravoslavna crkva u Dubrovniku do početka XX veka”!
Dubrovački Srbi su u vreme verskog progona svoje obredno pravoslavlje vršili u susednom srpskom Trebinju i njegovom manastiru Duži. Time su utvrđene stalne srpske veze između Dubrovnika i Trebinja, koje traju i danas.
Godine 1898. u Dubrovniku je bilo popisano: 6405 rimokatolika, 515 pravoslavaca, 15 luterana, 206 reformatora, 76 Jevreja, dva muslimana i jedan ateista. Po jeziku kojim govore kod kuće: srpski je govorilo 5823 Dubrovčana, odnosno pravoslavnih i katočikih Srba. Naši ljudi preživeli su Drugi svetski rat, NDH. Sve do 1991. godine Dubrovnik je bio najbolje i najlepše mesto u SFRJ za život Srba, Jugoslovena i Hrvata. U njemu se naglo razvijaju turizam, trgovina, školstvo, industrija i kulturne manifestacije. Najpoznatija je bila “Dubrovačke letnje igre”, u kojima su često dominirali naši umetnici iz Beograda.
-Građanski rat u Jugoslaviji i proglašenje nezavisne države Hrvatske odvojili su Dubrovnik od srpskog naroda. Sa pripadnicima JNA koji su 1991. godine napustili Dubrovnik iz grada je izašlo i 15.000 Srba i Jugoslovena srpskog porekla. Od tada Srbi u Dubrovniku čine samo 9 odsto stanovnika, a Hrvati 77,46 odsto – kazivale su dubrovačke srpske izbeglice, koje su prebegle u Srbiju.
Nova seoba
Naš narod masovnije naseljava grad ispod brda Srđ od 2009. godine, jer je Dubrovčanima bila potrebna radna snaga i srpska pamet. Kod Srba se ugasila netrpeljivost prema Hrvatima i Hrvatskoj. Stasala je nove generacija Srba u Dalamciji i Hercegovini, koja nije osećala traume građanskog rata iz devedesetih godina. U vreme novog milenijuma Dubrovnik je zajedno sa Istanbulom i Atinom postao je najbolji turistički centar jugoistočne Evrope i sveta. Za brži razvoj bili su mu potrebni Srbi.
-Ja sam iz Kikinde došla u Dubrovnik u posetu rođacima. Zaposlisla sam se u hotelu, upoznala momka i udala se. Živimo u Trebinju, a radimo u Dubrovniku. Tako ovde živi nekoliko hiljada, uglavnom, mladih Srba, koji svakod dana dolaze na posao i odlaze natrag kući u Trebinje i okolinu – priznala nam je mlađa gospođa Danica, menadžerka u luksuznom hotelu pored Straduna.
Po njenom kazivanja najveći broj dubrovačkih Srba okuplja se u Srpskoj pravoslavnoj crkvi Svetog Blagoveštenja. Posetili smo crkvu, koju su pripadnici JNA iz Crne Gore granatirali i oštetili, a potom su nove ustaše iz Hrvatske minirali hram u nameri da ga sruše. Zajedničkim snagama država Hrvatska i Srpska pravoslavna crkvu su 2009. godine renovirali srpski pravoslavni hram Svetog Blagoveštenja na Stradunu.
-U gradu danas živi 1.500 srpskih Dubrovčana i radi još 4.500 naših radnika. Većina njih je iz obližnjeg Trebinja. Od tog broja 2000 ljudi su naši vernici, koji učestvuju u verskim i nacionalnim manifestacijama. Mi u okviru parohije imamo Muzej ikona i portreta, njih 78, koje potiču iz perioda od 15. veka. Imamo ikone Isusa Hrista i Bogorodice, al i portrete Ruđera Boškovića, Njegoša, Vuka Karadžića. Na oltaru i van njega nalazi se još 14 ikona velike umetničke vrednosti. Na južnoj strani je ikona „Bogorodica sa Isusom”, rađena na drvetu početkom XV veka. Desno „Bogorodica sa Isusom” iz XVI veka. Autor „Tajne večere” jeste akademski slikar Atanasije Popović. Slika, teška više od pet stotina kilograma, postavljena je 1929. godine – objasnila nam je domaćica hrama i vodič za turiste.
U ovom Sabornom hramu nalazi se Srpska biblioteka sa velikim brojem dragocenih crkvenih knjiga. Po umetničkoj lepoti izdvajaju se: „Novi zavet”, štampan u Kijevu 1703, „Opšti minej” (Kijevo, 1757), „Triod posni” (Moskva, 1801) i kompleti listova i časopisa: „Srpskog dalmatinskog magazina”, „Letopisa Matice srpske”, „Bosanske vile”, „Brankovog kola”, „Slovinca”, „Stražilova”, „Srđa”, „Srpskog književnog glasnika”.
Zbornik „Kultura Srba u Dubrovniku 1790-2010.“, koji je izdat 2017. godine prikazuje bogatstvo riznice parohije i crkve Svetog Blagoveštenja. Dubrovački arhiv i Arhiv Srbije, sarađivali su sa parohijom SPC na izdanju i predstavljanju ovog kapitalnog dela. Kada je koju godinu kasnije Arhiv Dubrovnika pozajnmio svoja umetnička dela i dokumenta o slikaru Atanasiju Popoviću za izložbu u Muzeju Hercegovine u Trebinju, hrvatski nacionalisti su žestoko napali i kritikovali Dubrovčane zato što su sarađivali sa Srbima.
Trebinjci sumnjaju da je naredba za napad na čelnike Arhiva Dubrovnika došao po direktivi iz Zagreba. Ubeđeni su da zvanična hrvatska politika ne želi i ne trpi iskrenu poslovnu saradnju Trebinja i Dubrovnika. To vlast Hrvatske pokazuje tako što ne dozovoljava otvaranje direktne autobuske linije između ova dva grada. Trebinjci koji svakog dana putjuju automobilima tamo-amo 60 kilometara, prinuđeni su često da pariging u zoni Straduna plaćaju od 10 do 20 evra na sat.
Mnogi Trebinjsi su zbunjeni ovakvim ponašanjem zvaničnog Zagreba, pa i nekih Dubrovčana, jer tvrde da su Dubrovnik i Trebinje vekiovina povezani i upućeni jedni na druge. Uostalom, u centru Trebinja posotji tabla sa informacijama o legendarnim platanima ovog grada, koji su početkom veka kupljeni u Dubrovniku i koje su godinama održavali Dubrovčani.
Svi govore Srpski
Srbi poslednjih godina u Dubrovnik ulaze iz dva pravca – iz Crne Gore preko dva granična prelaza u Igalu i iz R. Srpske preko prelaza u selu Ivanica. Interesetno je da je magistrala kojom se iz Trebinja ide vozilima za Dubrovnik granična linija između dve zemlja, srpske i hrvatske. Ispod ovog put a prema moru su Cavtat, Mlini, Slano i Dubrovnik, a iznad je Ivanica i R. Srpska. U graničnom selu Ivanjici samo pletena žica deli Hrvatsku od BiH.
-Priča se da danas i Dubrovnika ima oko 5000 Trebinjaca koji tamo rade, neki sezonski, a neki za stalnom. Putuju dnevno tamo i natrag 60 kilometara, jer su plate u Hrvatskoj duplo veće nego u R. Srpskoj. Moja tetka, koja radi kao prodavačica obuće u Dubrovniku ima duplo veću plati od mene, koji imam dve magistrature i državni posao istoričara – jada se gospodin M. Simić, intelektualac iz Trebinja.
U Dubroniku se vekovima govorilo srpski, pa tako je i danas. Mnogo turistički radnici, a posebno vodiči su Srbi koji govore još najmanje tri strana jezika. Vlast to toleriše, jer joj je potrebna radna snaga da odradi turističku sezonu.
Mnogi stranci dolaze samo da se slikaju na tvrđavi sne su snimane scene tv serije „Igre prestola“ i da kupe suvenire iz te serije, plastičke oklope, kacige i voštanu figuru čuvenog kepece. Trenuto se ovde snima nova svetska tv serija, pa je grad pun grlumaca i statista iz čitave Evrope i R. Srpske. U Dubrovniku je prošle godine zabilježeno 1.397.052 dolazaka turista i 4.5 miliona noćenja. I time je Dubrovnik sa 30.000 žiteja postao najposjećenija turistička destinacija na svetu.
-Srbi iz Trebinja uspeli su da se kao vredni radnici časni ljudu nametnuli Dubrovčanima, koji imaju običaj da kažu hrvatskim nacionalistima i ustašama, kada negoduju zbog prisustva sve većeg broja srpskih gastarbajtera: „Bolji su nama Trebinjci nego Azijati. Srbi dođu, rade, zarade, deo novca potroše u Hrvatskoj, odlaze svojim kućama i Dubrovnik ostavljaju čistim kao svoj dom. A Azijati, koji dolaze na rad, uništavaju naše kulturno blago, jer po tvrđavi uriniraju, uništavaju stanove u kojima borave, a na poslu su aljkavi, lenji i drski“ – priznali su nam Dubrovčani – kazuje trebinjski istoričar M. Simić.
U međuvremenu i Dubrovčani su počeli da osvajaju grad na reci Trebišnici. U Trebinju imućni Dubrovčani kupuju stanove i apartmane za stanovanja ili za izdavanje. Bračni par Šišić, jugoslovenski orijetisan, je iz Splita došao u turističku posetu Trebinju i razgledao Muzej Hercegovine, a u manastiru Tvrdoš kupio srpsko vino i pravoslavnu ikonu.
Bastioni srpske kulture
Dubrovnik i Trebinje su bastioni srpske kulture u Dalmaciji i u Hecegovini. Grad ispod Srđa i varoš ispod planine Leotar imaju po 30.000 stanovnika, ali je dalmatinski grad stotinu puta poznatiji i bogatiji od hercegovačkog grada na hladnoj reci ponornici Trebišnici.
Pre tri godine kako su cene povrća i voća u Dubrovniku naglo počele da rastu, mnogi žitelji najpoznatijeg turističkog grada na svet dolazili su u Trebinje da na gradskoj pijaci pod platanima i na pijaci preko reke kupuju hranu i voze je u Hrvatsku. Država Hrvatska je u međuvremenu zabranaila unos hercegovačke hrane automobilima ili turističkim autobusima iz R. Srpske u Cavtat, Mlini, Slano, Kupare i Dubrovnik, pa se Dubrovčani snalaze i krijumčare je.
Netrpeljivost Hrvatske prema Republici Srpskoj je očigledna, jer vlast iz Zagreba ne dozovljava otvaranje direktne svakodnevne autobuske linije između Trebinja i Dubrovnika.
– Hrvati se boje da ih mi Srbi ne okupiramo. U Durovniku, u kome je vekovima bilo ponajmanje Hrvata, a mnogo više Jevreja, Srba katolika i Srba pravoslavaca, nema više gospora i pravih Dubrovčana. Grad su naselili Hrvati iz Hercegovine i Bosne, Hrvati iz dijaspore, Hrvati iz Zagorja i iz Zagreba. Oni su nacionalistički nastrojeni prema dubrovačkim Srbima. Pre nekoliko godina pokušali su eksplozivom da sruše Srpsku pravoslavnu crkvu na Stradunu. Ustaše redovno po ogradi naše crkve Svetoga Blagoveštenja ispisuju poruke „Srbe na vrbe“, „Ubi Srbina“ – rekao nam je pijačar Rade iz Trebinja.
Kada govorimo o budućnosti Dubrovnika i Trebinja, činjenice govore da su Dalmatinci u velikom problemu, a Hercegovci u sve većoj prednosti. Kako je sam gradonačelnik Dubrovnika letos priznao, Dubrovnik je zagušen turistima i vozilima. Primao je po osam kruzera sa 40.000 turista dnevno, koji su svojim prisustvom blokirali srce grada sam Stradun i svojim tabanima ga oštetili. Gradonačelnik neće masovni turizam, hoće elitni, i uvodi rigorozne mere posete najturističkijem grada su svetu. Broj kruzera svodi na dva dnevno, a uvodi i ulaznice za turiste na Stradun.
Trebinje ima sve veći broj turista iz otadžbinskih zemalja i inostranstva. Povećava svoju turističku ponudu. Izgradio je novi Akva park, dvanesetan novih zgrada sa apartmanima. Grade se nove ulice, parkinzi i garaže, nova bolnica i novi vodovod. Razmišlja Se o gradnji Trebinja dva, novog dela grada. U planu je otvaranje i aerodroma, koji će nositi ime nekog od srpskih velikana. Biće to prilika da Trebinje dostigne Dubrovnik i postane atraktivna turistička destinacija.
