Prva škola u Vukovaru bila je srpska škola osnovana 1733. godine što se u literaturi navodi kao godina osnivanja organizovanog školstva u ovom gradu.
Od perioda mirne reintegracije do danas u hrvatskoj javnosti prisutna su previranja po pitanju tzv. srpskih škola, pogotovo kada je ovo pitanje vezano za Vukovar. Bez obzira na to što srpskih škola kao takvih nema, ovakav termin se koristi kao podvala i sa leve i sa desne strane političkog spektra. Istina je da postoje modeli obrazovanja na manjinskim jezicima, pa tako i na srpskom, ali jedino su srpski modeli obrazovanja, pogotovo oni po modelu A koji je dominantan u Vukovaru i okolini, veliki problem za ovdašnju javnost.
Pri tome, da izuzmemo ove zakonske regulative, Srbi imaju i istorijske pretpostavke kada je organizacija školstva na srpskom jeziku i pismu u pitanju, a ako govorimo direktno o Vukovaru onda je ova tema u ovoj godini nešto što se treba pomenuti i što treba celokupno društvo da obeleži. Naime, radi se o osnivanju prve vukovarske škole i to srpske škole koja je pokrenuta 1733. godine.
Iako je nekih oblika osnivanja škole u Vukovaru, pogotovo kada su Srbi u pitanju, bilo i ranije, u gotovo svoj predratnoj literaturi ova godina se uzima kao godina osnivanja školstva u ovom gradu.
– Srpska škola u Vukovaru pominje se 1720. godine, pa se pretpostavlja da je radila i nešto ranije, a prvi poznati učitelj je magister Živan. Kao učitelji pominju se još protopop Jovan i Bogić. Kod učitelja Bogića učio je vršački episkop Vikentije Popović (? – 1785) čija je porodica za vreme austrijsko–turskog rata 1716–18. prešla u Srem. Počeci sistematske organizacije škola vezuju se uz nastojanja arhiepiskopa i mitropolita Vikentija Popovića kada su, na njegovu molbu, a odlukom ruskog cara Petra Velikog, u Sremske Karlovce stigli braća Maksim i Petar Suvorov i otvorili onde školu. Time je i u prosveti započeo proces rusifikacije koji je već sve više zahvatao liturgijski i administrativni život crkve – navodi vukovarski istoričar Borivoj Čalić.
Zgrada škole pokrenute 1733. godine nalazila se na mestu gde se danas nalazi Srpski dom, dakle pored samog vukovarskog Sabornog hrama posvećenog svetom Nikolaju Mirlikijskom čija je izgradnja pokrenuta upravo te godine. Prvi učitelj u ovoj školi bio je jedan od mnogobrojnih ruskih učitelja koji su u tom periodu došli na ove prostore, a reč je o Timofeju Levandovskom iz Kijeva.
– Već 1733, na molbu mitropolita Vikentija Jovanovića kijevskom arhiepiskopu Rafailu Zaborovskom, stigla je iz Ukrajine grupa učitelja na čelu s Manuilom Kozačinskim. Kozačinski je započeo s radom u sremskokarlovačkoj školi, a ostali su upućeni u razna mesta, među kojima u Osijek, Dalj i Vukovar. Nije poznato ko su bili osječki i daljski učitelji dok je u Vukovaru, u jesen iste godine, sa školskim radom u kući prote Zaharije Damjanovića započeo Timofej Levandovski. Za školu su, sledeće godine, nabavljene i školske klupe i za to je iz crkvene kase plaćeno 5 forinti i 88 krajcara. Iz 1734. je i naredba arhiepiskopa i mitropolita Vikentija Jovanovića upućena pismom od 15. oktobra vukovarskoj crkvenoj opštini o ustanovljavanju „školske kutije“ za prikupljanje priloga koji bi poslužili za pomaganje školovanja siromašnih đaka – ističe Čalić.
U međuvremenu, kako su godine odmicale od pokretanja srpske škole i sam rad u njoj bio je bolji i organizovaniji, a broj učenika se povećavao. Godine 1785. u popisu vukovarskog protopopijata navodi se da su ovde bile dve srpske škole u kojima su magistri (učitelji) bili Lazar Bogdanović i Lazar Jovanović. Tada je u Vukovaru bilo 119 srpskih đaka koji su u četiri razreda učili srpsku gramatiku, veliki katihizis, lepo pisanje, računanje, nemački, srpsku stilistiku i druge predmete.
„Školu smo ovde novu lepu sazidali“
Sama zgrada škole nalazila se na ovom mestu sve do 1822. godine kada je u Vukovaru izbio požar koji je trajao pet dana i za to vreme progutao mnoge stambene objekte, a među njima i ovu srpsku školu. Ubrzo je nakon požara podignuta druga zgrada koja će s vremenom postati i sedište mnogobrojnih srpskih udruženja poput Vukovarskog srpskog pevačkog društva „Javor“ ili Srpske ženske dobrotvorne zadruge. O podizanju ove nove školske zgrade obavešten je i Vuk S. Karadžić kome je 1837. godine Justin Mihailović napisao: „Školu smo ovde novu lepu sazidali“.
Da bi se stvorili bolji uslovi za rad svih ovih institucija i udruženja Srba u Vukovaru tog vremena, početkom 20. veka došlo je do inicijative da se postojeća zgrada poruši i na njenom mestu sagradi nova. Tako je podignut Srpski dom za čiju se izgradnju založilo preko 40 uglednih Srba Vukovara. Ubrzo je skupljeno preko 20 hiljada kruna i za kratko vreme podignuta je impozantna zgrada, osvećena na Svetog Savu 1905. godine.
Nakon toga, u Srpskom domu se održavala nastava, ali on je bio i mesto gde su se obeležavali nacionalni i verski praznici, održavane akademije i priredbe. Takođe, ovde su se nalazili i stanovi učitelja.
Tako su iz ove škole izašli brojni Vukovarci, ljudi koji će s vremenom steći slavno ime, ali i značajno dati svoj doprinos u razvoju ovog grada. Potrebno je napomenuti da su pored ove srpske škole u prvoj polovini 18. veka osnovane i druge poput mađarske, jevrejske, nemačke. U skladu s tim vremenom, bile su to uglavnom konfesionalne (verske) škole.
O ovoj temi, osnivanja prve škole u Vukovaru, u narednim mesecima, pozabaviće se tematskim programom Ustanova u oblasti kulture „Srpski kulturni centar“ iz Vukovara.
autor:Srđan Sekulić
