Čuvena srpska trobojka ima dugu i zanimljivu istoriju. Kao nacionalni simbol slobode i borbe vekovima predstavlja važno državno obeležje u crvenoj, plavoj i beloj boji. No da li ste znali da ovo srpsko znamenje nije oduvek bilo u tri boje? Kada je ustanovljena zastava kakvu danas znamo i koristimo? Koje sve promene kroz istoriju je prošao njen dizajn?
Prepoznatljiva po horizontalnim prugama i grbu sa dvoglavim orlom, srpska zastava se ističe na važnim državnim manifestacijama, sportskim takmičenjima i raznim ceremonijama od značaja. Međutim, treba napomenuti da je velika uloga koju ima zastava Srbije kada je u pitanju prodaja, marketing i brendiranje bilo kog domaćeg proizvoda na tržištu. Kao amblem koji asocira na visoke vrednosti srpskog naroda, zastava se tako koristi da promoviše proizvode koji su autentični i kvalitetni.
Koliko zapravo znamo o srpskoj zastavi i koje su to zanimljive promene koje je imala tokom proteklih vekova? Pročitajte.
Obeležje slobode i herojstva
Crveno-plavo-bela zastava Srbije sa malim grbom u središnjem polju zvanično je zakonom usvojena kao državna zastava novembra 2010. godine. Međutim, horizontalne pruge u istim bojama, sa malo izmenjenim redosledom, više vekova predstavljaju državno obeležje.
Simbolika boja koja je prihvaćena u narodu ima izvesnih poklapanja sa tumačenjem svetskih veksilologa. Tako se crvena boja doživljava kao boja krvoprolića i hrabrosti, plava je simbol slobode, dok je bela boja dugoočekivanog i osvojenog mira. Kao takva, i u novovekvnoj, ali i starijoj istoriji Srba, zastava je očigledno znamenje herojstva i borbenosti srpskog roda. Toj simbolici na značaju dodaje i državni grb – dvoglavi orao. U pitanju je amblem koji potiče još iz nemanjićkog perioda, ali ima svoje korene u heraldici Vizatntije i drevnog Rimskog carstva.
Mitsko biće – orao sa dve glave jasna je aluzija na dva sveta, duhovni (nebeski) i ovozemaljski, a oba podjednako važna svima koji se smatraju Srbima. Kroz istoriju, na srpskim je zastavama dvoglavi orao oduvek zauzimao bitan položaj, počev od zastave cara Dušana, preko zastave Kneževine, kasnije Kraljevine Srbije, do Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Najstarija srpska zastava – amblem u dve boje
Zanimljivo je da najstarija srpska zastava zapravo nije bila u tri, već u dve boje – crvenoj i plavoj. Istoričari i proučavaoci Srbije iz doba Nemanjića ističu da je najstariji opis zastave potiče iz 13. veka. Opisana je kao „zastava od platna crvenog i plavog“ („vexillum unum de zendato rubeo et blavo”), ali nema komentara o rasporedu boja.
U pitanju je zastava iz perioda vladavine kralja Stefana Vladislava, koja se 1281. godine čuvala u Dubrovačkoj republici. U ovom istorijskom spisu, župan Desa, sin kralja Vladislava, zahteva zastavu iz očeve blagajne. Pretpostavka je da je zastava starija od dokumenta, jer je kralj Vladislav vladao od 1233. do 1243. a umro posle 1264. godine.
I zastava cara Dušana bila je u dve boje
Sačuvani istorijski dokumenti svedoče da je i zastava jednog od najvećih srpskih vladara cara Stefana Dušana Nemanjića bila u dve boje. Zanimljivo je da to nisu bile crvena i plava, već crvena i žuta. Na žutom polju nalazio se crveni dvoglavio orao, pokazuje najstariji crtež ove zastave na mapi iz 1339. godine koju je napravio Anđelino Ducert. U manastiru Hilandar i danas se čuva zastava carske konjice koja je takođe bila u crvenoj i žutoj boji, ali je imala trouglast oblik.
Prvi srpski ustanak – različite ustaničke zastave
Borba naroda za oslobođenje od Turaka vođena je pod različitim zastavama. Međutim, upravo se u ustaničkom periodu po prvi put pojavljuje kombinacija tri boje – crvene, bele i plave. Naime, zapisi prote Mateje Nenadovića svedočanstvo su na koje se oslanjamo danas da je postojala belo-crveno-plava zastava sa tri krsta. Bilo je, takođe, i drugačijih amblema, ali sve te zastave predstavljale su kombinaciju boja: crvene i žute, crvene i plave, crvene, bele i plave. Kada je reč o vojvodskim zastavama, one su uglavnom izrađivane od crvenog i belog platna na kome je bio motiv dvoglavog orla u crnoj boji.
Trobojka od Sretenjskog ustava
Crveno-plavo-bela trobojka, srpska zastava u tri boje prvi put je ustanovljena zakonom u 19. veku, i to u okviru Sretenjskog ustava 1835. godine. Kako je ova „otvoreno crvena, bela i čelikasto-ugasita“ zastava imala izuzetnih sličnosti za zastavom Rusije i Francuske, njen izgled se morao modifikovati. Jedna od takvih promena bila je po intervenciji Miloša Obrenovića, kada se na zastavi našao i grb.
Donošenjem Turskog ustava 1838. godine promenjen je redosled boja, kada je usvojen onaj koji se i danas upotrebljava: crveno – plava – bela. Na središnjem plavom polju našao se grb okružen vencem, kruna iznad štita sa krstom i četiri ocila. Četiri ćirilična slova S su skraćenica krilatice „Samo sloga Srbina spašava.“
Oko pola veka kasnije, proglašenjem Srbije za kraljevinu 6. marta 1882. godine, zastava ponovo menja izgled. Iako raspored boja ostaje isti, na grbu pojavljuje dvoglavi orao sa krunom. Štit sa krstom i četiri ocila ovog puta našao se na grudima orla. Sve to proglašenja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, ova je zastava bila državno obeležje.
20. vek i promene na zastavi Srbije
Dvadeseti vek bio je u znaku velikih (i brojnih) promena za Srbiju. Kako je od završetka Prvog svetskog rata bila deo večih državnih zajednica, Srbija zapravo nije ni koristila posebnu zastavu. Međutim, zastava Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevine Jugoslavije, a onda i SFRJ zadržala je iste boje, sa izmenjenim rasporedom plavo-belo-crveno. Do promena je došlo i u grbu, pa su dvoglavom orlu sa štitom i četiri S dodati hrvatski grb “Šahovnica” i grb Ilirskog pokreta (simbol Slovenaca).
Osnivanjem SFRJ nakon Drugog svetskog rata grb je zamenila crvena petokraka u sredini. Isti dizajn zadržan je za zastavu NR Srbije, kao i Socijalističke republike Srbije (1963-1990), a kasnije i Republike Srbije (1990 – 1992).
Srpska zastava danas
Zastava Republike Srbije koja je i danas u upotrebi dizajnirana je krajem prošlog veka i zadržala je taj izgled sa manjim izmenama. Nakon raspada Jugoslavije 1992. godine srpsko državno obeležje ponovo postaje tradicionalna trobojka, ali bez grba. Dvoglavi orao pod krunom zvanično je dodat 2004. godine, a šest godina kasnije urađen je i redizajn grba. Ova se zastava i danas koristi i ponosno vijori na svakoj manifestaciji od značaja. Zanimljivo je da je prošle godine u anketi američkog portala Ranker srpska zastava proglašena za najlepšu na svetu. Kako se visoko na listi kotirala čak i zastava Kraljevina Jugoslavije, eto još jednog dokaza o lepoti čuvene trobojke.
