Prvi srpski list štampan na srpskom tlu „Novine srbske“ izašao je na današnji dan, pre 190 godina u Kragujevcu. Dok ih je uređivao njihov osnivač Dimitrije Davidović, inače i tvorac srpskog Ustava, svaka šlajfna govorila je jezikom slobode novinarstva i zato ne treba da čudi što je priča o prvim srpskim novinama na srpskom tlu i priča o njemu.
Davidović je najpre sa Dimitrijem Frušićem 1814. godine osnovao „Novine serbske“ koje su štampane u Beču. U tom listu uglavnom je objavljivana hronika političkih i ratnih dešavanja uz vesti o trgovinskim i saobraćajnim vezama, ali čitalački auditorijum nije bio lišen ni informacija iz sveta umetnosti i jezičke kulture. Tako su mesto u novinama zauzimali i književni oglasi i analitički tekstovi o srpskoj književnosti, a sa njima je izlazio i dodatak „Smesice“ posvećen gramatici, pravopisu i leksici. Pisane su narodnim jezikom.
Davidović je godinama želeo da ovakav list osnuje i na srpskom tlu, a kada su se uslovi za to stvorili, 28. marta 1832. godine štampan je ogledni broj. Ipak, prvi put izašao je 5. januara 1834. godine u Kragujevcu.
U prvom broju objavljene su vesti o knezu Milošu, Turcima, a najavljene su i informacije iz sveta književnosti koje su bile objavljene u narednim brojevima.
Novine su izlazile najpre jednom nedeljno, a onda i svakodnevno. Sadržaj je bio sličan onome u „Novinama serbskim“ koje su prethodno objavljivane u Beču. Njegov uređivački koncept oslanjao se na objavljivanje onoga što je u interesu, ali i u skladu sa ukusom javnosti.
Davidović stvarao temelje slobodnog novinarstva
„Pojavljujući se u nesigurnim vremenima, u kojima nacionalno osvešćivanje, politička polemika, državni trač prebivaju na stranicama periodičnih glasila, „Novine srbske“, dostupne čitaocima preko nahijskih sudova, pokušavaju da objektivno informišu o dešavanjima u zemlji i svetu, o ukazima ‘Knjaževskim i praviteljstvenim’, o vestima književnim zabavnim i poučnim, ali objektivnost nije adekvatan kriterijum za cenzuru oličenu u više u samom knezu Milošu nego u državnom cenzoru“, piše profesorka Filološkog fakulteta u Beogradu dr Aleksandra Vraneš.
Upravo je ovakav odnos kneza Miloša prema javnom informisanju koštao Davidovića uredničkog mesta. Prvi tekst koji je ugrozio njegov položaj bila je vest o bolesti kneževića Milana, drugi je o odnosu prema Porti, a treći o Engleskoj i Francuskoj koji je prerađen iz nemačkih novina.
Poslednja stvar koja je ugrozila njegov položaj i dovela do njegove smene je Sretenjski ustav, koji je ograničavao apsolutističku vladavinu kneza Miloša.
S obzirom na to da je bio tvorac Sretenjkog ustava, koji je tada bio među najliberalnijima u Evropi, Davidović je nastojao da sve što je u interesu javnosti objavljuje i u „Novinama srbskim“. Velike sile su, kako je naveo u knjizi „Dimitrije Davidović“ bivši direktor „Politike“ Darko Ribnikar, bile protiv ovog Ustava, pa je knez Miloš to iskoristio da ga suspenduje, a da Davidovića, zbog informisanja javnosti o odredbama, udalji iz novinarstva.
On zaista nikada više nije informisao javnost, a preminuo star i bolestan, u trošnoj kući. Da paradoks bude veći vest o njegovoj smrti nisu objavile ni „Novine srpske“ čija se godišnjica postojanja danas obeležava.
Za Davidovića mnogi teoretičari novinarstva, novinari i medijski profesionalci kažu da je stvarao temelje na kojima je počivalo slobodno novinarstvo u Srbiji. Ti temelji odolevali su brojnim napadima, ali bilo je kroz istoriju i onih koje ni novinari prilježni da se bore za pravdu, poput Davidovića, nisu mogli savladati. Zato je Davidović imao tragičan kraj, ali je ostao upamćen u istoriji novinarstva.
