Između 1815. i 1833. godine u Srbiji Beogradskog pašaluka postojalo je dvovlašće, odnosno dvojna srpsko-turska vlast. Nakon sticanja položaja autonomne kneževine, odnosno vazalno-tributarne države, u Beogradu je sedeo vezir, zapovednik Pašaluka, u čijim rukama je bila celokupna turska vlast. Tada je jedan od najvažnijih ličnosti bio alaj-beg, starešina spahija, dok su starešine nahija bili muselimi koje su zvali i ,,vojvode“. Beogradski pašaluk je tada brojao oko 900 spahiluka i da je isto toliko bilo spahija.
U Srbiji su postojale tri vrste feudalnih poseda, a to su timari, zeameti i hasovi. Turci su za to upravljali carinama. Dok su im Srbi plaćali harač, čibuk i glavnicu.
Uz Tursku vlast paralelno je postojala i srpska vlast. Među istaknutim srpskim vlastodršcima bili su vrhovni knez, Narodna kancelarija, oborknezovi nahija, knezovi knežina i knezovi dodeljeni muselimima radi prisustva suđenju Srbima, odnosno poznatiji kao seoski kmetovi.
Pored kneza, najznačajnija ustanova vlasti bila je i Narodna skupština koja se sastajala dva puta godišnje zbog razrezivanja i sakupljanja poreza, izbora Miloša za kneza, biranja i upućivanja delegacija u Carigrad. Narodna kancelarija se kasnije pretvorila u Sud narodni srpski. Recimo pravosuđu je knez Miloš poklanjao poveću pažnju, otimajući sudsku vlast od Turaka i prenoseći njenu nadležnost na srpske sudove. Potom je domišljajni knez uveo i ,,upisne pandure“ skrivajući vojsku iza tog imena.
Ali najvažnija tekovina ovoga vremena je svakako bilo ukidanje feudalizma. Ustanici su oslobađanjem Beogradskog pašaluka istovremeno ukidali i feudalne odnose. Srbi u takvoj ustaničkoj državi su najzad bili oslobođeni feudalnih obaveza. Ovo pitanje je potpuno rešeno hatišerifom iz 1833. godine. Stoga se može reći da je tursko feudalno uređenje Srbije prestalo na Mitrovdan, kada je poslednji put porez isplaćivan sultanu i spahijama na dotadašnji način.
Međutim, sa prestankom feudalnih odnosa srpskih seljaka prema spahijama nije nestao i feudalizam u Kneževini. Knez Miloš se premišljao da turske feudalce zameni srpskim. Bilo je to vreme kada je veliki srpski preporoditelj Vuk Karadžić tražio od kneza Miloša da ga postavi za tršićkog spahiju.Tako da je to vreme bilo obojeno polufeudalnim stanjem. Feudalnih odnosa nije bilo, ali je bilo feudalnih dažbina koje je sakupljala srpska država umesto spahija.
Knez Miloš je sa uspehom obavljao poslove sa Turskom i beogradskim vezirom, služeći se, osim svojim diplomatskim sposobnostima, često i mitom, moćnim sredstvom u korumpiranoj turskoj državi. Iako je bilo propisano hatišerifima, on nije uspeo da iseli Turke iz gradova sa utvrđenjima. Nastojao je da održava dobre odnose i sa susednim turskim upravnicima, naročito vidinskim, sa kojim se sastao na Timoku i on mu je tom prilikom uručio sultanov orden. Na zahtev sultana, a pod pritiskom Rusije, knez Miloš je boravio u Stambolu u znak zahvalnosti za dobijenu autonomiju.
U spoljnoj politici knez se držao Rusije sve do pred kraj svoje vladavine. Bio je svestan značaja ruske pomoći u nastanku novovekovne srpske države, ali kada je Rusija stala na stran opozicije, koja je ustavom htela da ograniči njegovu vlast, okrenuo se zapadnim silama – Engleskoj i Francuskoj. Te dve države su tada u Beogradu osnovale svoja diplomatska predstavništva, odnosno konzulate.
Iako apsolutistički vladar, knez Miloš je vodio politiku na način koji je sa sobom iznedrio Srbiju kao ustavnu državu. Vladao je kao kakav vezir srpske narodnosti. ,,On neće ni u čemu da je prut, no sve hrast i golem grm“, zapazio je jedan savremenik.
Uprkos tome što su svi pokušaji da se njegova vlast ograniči propali, to je vodilo ka liberalizaciji srpskog društva. Do toga je došlo i Sretenjskim ustavom, koji je napisao Dimitrije Davidović. Kao nekadašnji student u Pešti i Beču, osnivač ,,Novina Serbskih“ i časopisa ,,Zabavnik“, kao bivši lekar koga je Miloš slao na pregovore u Carigrad, Dimitrije Davidović je Sretenjskim ustavom proklamovao trodeobu vlasti, koju su tada poznavali samo razvijeniji zapadni sistemi, odnosno zakonodavnu, sudsku i izvršnu vlast.
Recimo zanimljivo je poglavlje Ustava posvećeno građanskim pravima, nazvano ,,Opštenarodna prava Srbina“. Ovo poglavlje najviše podseća na zapadne liberalne deklaracije, zakone ustavnj. Ustav je recimo proklamovao ,,jednakost svim građanima pred zakonom i sudom“. Sretenjskim ustavom je Srbija takođe dobila sv svoje spoljne simbole i atribute – granice, grb i zastavu.
Zbog slobodarskih i liberalnih ideja Sretenjski ustav nazivan je ,,francuskim rasadom u turskoj šmi“ i ,,delom ludosti“.
Međutim usled pritisaka od strane konzervativnih sila, knez Miloš je suspendovao ustav posle 55 dana važenja, a njegovog pisca poslao u penziju. Kasnije je doneto rešenje da se ustav piše u Carigradu, što je rezultiralo donošenjem ustava iz 1838. godine. Tim ustavom je knezu pripala izvršna vlast, Savetu zakonodavna, a sudu je pripala sudska vlast.
Sa današnje tačke gledišta, može se slobodno reći da je Sretenjski ustav bio ,,pehar“ nakon epohe feudalizma. On je bio lakmus papir tadašnjeg neverovatnog napretka srpskog društva i njegove transformacije iz zabačene turske provincije u jednu modernu demokratsku državu.
Miloš Dojčinović
Izvor: in4s.net
