Kralj Milutin – najveći srpski ktitor i borac za vjeru

Stefan Uroš II Milutin Nemanjić rođen je oko 1253. godine, a umro je u Nerodimlju, na današnji dan 1321.

Bio je kralj Srbije od 1282. do 1321. i jedan od najmoćnijih srpskih vladara u srednjem vijeku. Pripadao je dinastiji Nemanjića i bio je mlađi sin kralja Uroša I (1243-1276), mlađi brat kralja Dragutina (kralj Srbije 1276-1282, kralj Srema 1282-1316) i otac kralja Stefana Dečanskog (1322-1331).

Tokom njegove, skoro četrdesetogodišnje vladavine, kraljevina Srbija je otpočela svoje značajno širenje ka jugu na račun Vizantije, sa kojom je 1299. godine uspostavljena nova granica na liniji Ohrid-Prilep-Štip, čime je srpskoj državi priključen sjeverni dio današnje Albanije i veći dio današnje Republike Makedonije. Pored toga, vodio je uspješne ratove sa Bugarima, od kojih je trajno osvojio Braničevo sa Kučevom i Tatarima. Poslije Dragutinove smrti 1316. godine došao je u sukob sa kraljem Mađarske Karlom Robertom (1310-1342) zbog zauzimanja posjeda svog brata i tada je izgubio Mačvu i Beograd (1319), ali je uspio da zadrži Rudnik i Braničevo.

On je prvi kralj Srbije koji postaje ozbiljan politički faktor u regionu, koji sklapa ofanzivne saveze, ali i biva meta jakih saveza okolnih država.

Podigao je i obnovio veći broj manastira i crkava među kojima se izdvajaju Bogorodica Ljeviška, Gračanica, Kraljeva crkva u Studenici, Bogorodica Trojeručica u Skoplju, Staro Nagoričane i njegova zadužbina Banjska na prostoru njegove države, odnosno manastirska crkva u Hilandaru na Svetoj gori, van njegove države.

Paralelno sa razvojem sakralne arhitekture koja je u njegovo doba dobila novi oblik poznat kao Vardarski stil, razvijala se i fortifikaciona arhitektura u kojoj su najznačajniji dometi manastirsko utvrđenje u Hilandaru i proširenje Beogradske tvrđave gradnjom Zapadnog Podgrađa sa pristaništem.

Zbog svog zadužbinarskog djelovanja je kanonizovan dvije i po godine nakon smrti i proglašen Svetim kraljem.

Ženio se čak pet puta, posljednji put Simonidom 1299. godine i iz tih brakova je imao dva sina Stefana i Konstantina i dvije ćerke Anu (Nedu) i Caricu Zoricu.

Iako je značajno proširio i ojačao srpsku državu i uveo vizantijsko uređenje u nju, nije uspio da konsoliduje unutrašnje prilike u zemlji, tako da je poslije njegove smrti došlo do građanskog rata.

Tokom jeseni 1321. Milutin je iznenada doživio apoplektički udar koji mu je oduzeo moć govora i bacio ga u postelju. Izdahnuo je 29. 10. 1321. godine u svom dvorcu u Nerodimlju, nedjelju dana nakon završetka Gračanice i Andronikovog poklona, manastira Svetog Nikole kod Sera.

Dvije i po godine poslije njegove smrti, crkva ga je kanonizovala kao Svetog kralja. Njegovo tijelo je pred Kosovski boj 1389. godine prebačeno iz Banjske u Trepču, da bi pred osmanskom najezdom 1460. godine bilo prenijeto u Sofiju, u Crkvu Svete Nedelje koja se po njegovim moštima još naziva i Crkva Svetog kralja.

Početkom XXI vijeka, vođeni su razgovori o tome da se dio njegovih moštiju prebaci u obnovljeni manastir Banjsku.