Prava pravda je savjest.“ (Viktor Igo (VictorMarie Hugo),1802-1885, francuski pisac)
„Ne možemo dobiti rat ako ne uništimo mogućnost normalnog života za većinu stanovništva. Moramo im oduzeti vodu, struju, hranu, pa čak i zdrav vazduh?!“ (Američki general Majkl Šort(Michael C. Short), komandant avijacije NATO-a; izjava data u toku agresije)
„…mi (ćemo) unazaditi vašu zemlju i smrvićemo vas. Hoćete li 1950. godinu? Mi vas možemo unazaditi do 1950.godine. Hoćete li 1389.godinu? Mi vas možemo unazaditi i do 1389.godine.“(Tomas Fridman(Thomas L. Friedman), američki politički komentator i kolumnista; „New YorkTimes“, 23.april 1999.godine)
Od 24.marta do 10 juna 1999.godine (78 dana i noći), zločinački, teroristički i okupatorski NATO pakt je (bez odobrenja Savjeta bezbjednosti UN) izvršio monstruoznu agresiju na SRJ (Crnu Goru i Srbiju). U toku agresije izvršen je još jedan genocid nad srpskim narodom, te brojni ratni zločini, prije svega, protiv civilnog stanovništva,uz grubo kršenje međunarodnog prava, Povelje UN i samogSjevernoatlantskog (Vašingtonskog) ugovora.
Po poluostrvu Luštica i na drugim lokacijama u Crnoj Gori, NATO pakt je „sijao“ bombe sa osiromašenim uranijumom i kasetne bombe, koje su zabranjene normama međunarodnog ratnog i humanitarnog prava. Time je počinjeno i krivično djelo – upotreba nedozvoljenih sredstava bobe.
NATO avijacija je, 30.aprila 1999.godine, bez najave, sa 10-17 projektila, bombardovala most na Limu, u samom centru Murina. Stradalo je šest civila: troje djece (Miroslav Knežević, Olivera Maksimović i Julijana Brudar) i tri odrasle osobe (Vukić Vuletić, Manojlo Komatina i Milka Kočanović. U napadu su teško povrijeđeni Željko Belanović, Svetlana Zečević i Tina Milović,a pet osoba je lakše povrijeđeno U blizini mosta nije bilo vojnih objekata, niti jedinica JNA. U toku NATO agresije Đukanovićeve vlasti nijesu proglasile ratno stanje, niti su u Murinu bile aktivirane sirene za opštu opasnost.
Prema navodima medija, oštećene porodice iz Murina su, 2009.godine, tužile državu Crnu Goru. U tužbama jeosnovano obrazloženo da je država Crna Gora obveznik naknade štete jer su „državni organi mogli spriječiti stradanje nedužnih civila u NATO bombardovanju Murina“. Takođe, navedeno je da sud mora primijeniti duži(privilegovani) rok zastarelosti, jer je šteta uzrokovana izvršenjem teškog djela protiv opšte sigurnosti, iako nadležni tužilac nije vodio postupak, a bio je dužan da to učini.
„U slučaju bombardovanja Murine nije bilo sirena, niti bilo kakvog obavještavanja građana o nadolazećoj opasnosti. Upravo slijedeći ustavnu obavezu države Crne Gore da štiti živote i imovinu svojih građana i da kontroliše sve vanredne situacije, ali i da naknadi štetu ako do nje dođe…oštećene porodice traže da im država naknadi nematerijalnu i materijalnu štetu…“
U tužbama je ukazano i da je Crna Gora, kao članica SRJ, imala organizovani sistem zaštite države i građana i bila je dužna da upozori građane na eventualne predstojeće opasnosti.
Svojim nečinjenjem, tadašnja crnogorska vlast je direktno prekršila član 51 (Opšta opasnost)Ustava Republike Crne Gore, iz 1992.godine – „Svako je obavezan da učestvuje u sprečavanju i otklanjanju opšte opasnosti“.
Osnovni sud u Podgorici, je obavezao državu Crnu Goruna naknadu štete porodici Manojla Komatine, iz Murina, po osnovu objektivne odgovornosti, a prema tada važećem Zakonu o obligacionim odnosima. Dosuđena naknada šteteje isplaćena, 2013.godine. Tu presudu je potvrdio Viši sud u Podgorici.
Parnični sudovisuutvrdili da je obligacioni odnos naknade štete nastao izvršenjem teškog djela protiv opšte sigurnosti sa smrtnom posledicom, pa su primijenili duži(privilegovani) rok zastarelosti od petnaest godina, propisan tada važećim Krivičnim zakonomRCG.
To djelo je, u istovjetnoj formulaciji, propisano i u važećem KZ-u (član 338 stav 2).
Parnični sudovi su valjano protumačili član 15 Zakona o parničnom postupku – „U parničnom postupku sud je u pogledu postojanja krivičnog djela i krivične odgovornosti učinioca vezan za pravosnažnu presudu suda kojom se optuženi oglašava krivim.“
Naime, citirana norma ne zabranjuje, a načelo pravičnosti obavezivalo je parnične sudove da, zbog nepostojanja krivične presude, što je uzrokovano nezakonitim nečinjenjem nadležnog tužilaštva, sami utvrde postojanje krivičnog djela (teškog djela protiv opšte sigurnosti sa smrtnom posledicom), na osnovu objektivnih obilježja njegovog bića, te da utvrde uzročno-posledičnu vezu između (namjernog – M.G.) propusta tadašnjih crnogorskih vlasti da građane Murina blagovremeno upozore na predstojeću opasnost i nastalih štetnih posledica (smrt i teške povrede građana Murina).
Takođe, parnični sudovi su valjano primijenili i Zakon o obligacionim odnosima SFRJ, SRJ i SCG, koji je bio na snazi u vrijeme NATO agresije i to:
-član 154 stav 2 – „Za štetu od stvari ili djelatnosti, od kojih postoji povećana opasnost štete za okolinu, odgovara se bez obzira na krivicu (objektivna odgovornost – M.G.)“;
– član 377 stav 1 – „Kad je šteta prouzrokovana krivičnim djelom, a za krivično gonjenje je predviđen duži rok zastarelosti, zahtjev za naknadu štete prema odgovornom licu zastarijeva kad istekne vrijeme određeno za zastarelost krivičnog gonjenja.“.
Međutim, zaštitnik imovinskih prava i interesa države Crne Gore je protiv pravosnažnih presuda o naknadi šteteizjavio reviziju i zatražio povraćaj novca.
Odlučujući o reviziji, Vrhovni sud Crne Gore je zauzeo pravno neutemeljen, restriktivan, politički i pronatovski stav da se u parnici ne može utvrđivati postojanje krivice, pa samim tim ni duži rokovi zastarelosti.. Drugim riječima,nižestepeni sudovi, Zakonom o parničnom postupku (ZPP), tokom odlučivanja o prethodnom pitanju, nijesu ovlašćeni da samostalno utvrđuju da je šteta nastala kao posledica krivičnog djela, čak ni radi utvrđivanja dužeg roka zastarelosti. Proizilazi, po stavu Vrhovnog suda, da se, po tom osnovu, ne može primijenili duži rok zastarelosti.
Da nije zauzeo ovakav pravni stav, Vrhovni sud bi indirektno potvrdio krivičnu odgovornost nalogodavaca, organizatora agresije na SRJ i pilota NATO pakta, te pripadnika tadašnje crnogorske vlasti za bombardovanje Murina.
Posledično, Vrhovni sud je presudio da porodica Komatina nema pravo na naknadu štete, te da jedužna da isplaćeni iznos vrati državi Crnoj Gori.. Nakon toga, parnični sudovi su, 2013.godine, odbacili tužbene zahtjeve drugih porodica iz Murina, zbog proteka(opšteg desetogodišnjeg) roka zastarelosti.
U presudama je navedeno da se ne može primijeniti duži(privilegovani) rok zastarelosti, jer nema poznatog učinioca krivičnog djela, kao ni pravosnažne osuđujuće krivične presude.
Kako su protekli rokovi zastarelosti, princip pravičnosti nalaže da Vlada, putem vansudskog poravnanja, naknadi štetu.
NATO bombardovanjem Murina, počinjeno je krivično djelo – Ratni zločin protiv civilnog stanovništva – propisano tada važećimKrivični zakonom SRJ (član 142 stav 1):
„Ko kršeći pravila međunarodnog prava za vrijeme rata…naredi da se izvrši napad na civilno stanovništvo, naselje…koji je imao za posledicu smrt, tešku tjelesnu povredu ili teško narušavanje zdravlja ljudi; napad bez izbora cilja kojim se pogađa civilno stanovništvo…ili ko izvrši neko od navedenih djela, kazniće se zatvorom najmanje pet godina ili zatvorom od četrdeset godina…“
Gotovo istovjetna odredba postoji u članu 428 KZ.
Krivično gonjenje i izvršenje kazne za ovaj međunarodni zločin ne zastarijevaju, na osnovu Konvencije o neprimjenjivanju zakonske zastarelosti za ratne zločine i zločine protiv čovječnosti, iz 1968.godine. Ta konvencija je, neprekidno, sastavni dio unutrašnjeg pravnog poretka Crne Gore i Srbije, od 1970.godine.
Nezastarivost krivičnih djela genocida i ratnih zločina bila je propisana Krivičnom zakonom SRJ (član 100), a postoji i u važećem KZ-u (član 129).
Milo Đukanović je bio saveznik NATO-a u agresiji na sopstvenu zemlju. I Vilijam Montgomeri, ambasador SAD u SRJ i Državnoj zajednici Srbija i Crna Gora, od 2001.do 2004.godine, u intervjuu Zagrebačkom „Večernjem listu“, od 18. srpnja (jula) 2021.godine, potvrdio je da je Milo Đukanović bio marioneta američke administracije i Zapada. Ambasador Montogomeri je kazao, između ostalog, da je Đukanović „…kada je vidio da (Slobodan) Milošević neće pobijediti, okrenuo je pogled na Zapad i zatražio podršku. U toj ulozi je bio i tokom kampanje bombardovanja SRJ…“
U zajedničkoj izjavi za „Njujork tajms“, od 8.maja 1999.godine (New YorkTimes, OpinionAfterTheWar In Serbia Is OverMilo DjukanovicAndZoran Djindjic, may 8,1999) oni su pozvali NATO da nastavi bombardovanje Srbije sve dok Slobodan Milošević ne padne s vlasti?!U toj izjavi se, između ostalog, kaže:
„…Ifthewarendswith a signature on a peaceagreementandthe same leadership in power, withSlobodan Milosevicat thehelm, thetragedyandviolencewillcontunue…“
Ili u prevodu:
„…Ako se rat završi potpisivanjem mirovnog sporazuma i sa istom vlašću, sa Slobodanom Miloševićem za kormilom, tragedija i nasilje će se nastaviti…“?!
Portal IN4S je, 5.septembra 2018.godine, objavio da je „Aktuelni crnogorski predsjednik Milo Đukanović tražio da NATO bombarduje pojedine objekte u Crnoj Gori. To se navodi u dokumentima na sajtu Predsjedničke biblioteke i Muzeja bivšeg američkog predsjednika Bila Klintona…po svjedočenju Klintona i (francuskog predsjednika – M.G.) Žaka Širaka, datom BBC-u, Đukanović (je) sam tražio bombardovanje ciljeva u Crnoj Gori „promiloševićevaca“, među kojima je i Murina. U filmu BBC-a „Pad Miloševića“, Klinton je kazao da je bombardovanje lokacija u Crnoj Gori, među kojima je i Murina, tražio direktno Đukanović…u 1999.godini. Vladu CG (SAD su) pomogle sa 55 miliona dolara.“
„(Ričard) Holbruk(specijalni američki izaslanik za Balkan – M.G.) je u autorskom tekstu, koji je objavljen u „Njujork tajmsu“, još 10.aprila 2001.godine…izneo šokantnu činjenicu u vezi sa Đukanovićevim angažovanjem tokom NATO agresije…Prema njegovim rečima, crnogorski lider se „hrabro suprotstavio Slobodanu Miloševiću i pomogao NATO-u…u ogromnoj meri tokom rata na Kosovu“…(President Milo Djukanovicof Montenegro bravelystoodup to presidentMilosevicduringthe Kosovo war, helping NATO enormously)…(Dnevni list „Informer“, 5.mart 2020.godine).
„Stručnjaci veruju da je Đukanović agresorima dostavljao obaveštajne podatke i da je sabotirao odbrambene akcije tadašnje SR Jugoslavije.“ (Isto)
Zato je Specijalno državno tužilaštvo bilo, a i sada je, ovlašćeno i dužno da pokrene krivični postupak protiv NATO naredbodavaca i izvršilaca bombardovanja Murina, zaratni zločin protiv civilnog stanovništva (član 142. tada važećeg Krivičnog zakona SRJ odnosno član 428 sadašnjeg KZ-a), kao i protiv Mila Đukanovića, za isto krivično djelo izvršeno putem podstrekavanja i pomaganja (član 142., a vezi članova 23. i 24.Krivičnog zakona SRJ, odnosno iz člana 428,a u vezi članova 24 i 25 sadašnjeg KZ-a).
Na ovakvo postupanje obavezuje i član 12 stav 2 Ustava – „Crna Gora štiti prava i interese crnogorskih državljana.“
Naprijed opisani krivični postupak protiv pripadnika NATO pakta i Mila Đukanovića je ovlašćeno i dužno da pokrene i Tužilaštvo za ratne zločine (Srbije), u skladu sa članom 2 stav 1 tačka 1 Zakona o organizaciji i nadležnosti državnih organa u postupku za ratne zločine, članom 142. Krivičnog zakona SRJ i članom 372 Krivičnog zakonika Srbije.
Osuđujuća presuda protiv pripadnika NATO pakta i Đukanovića bila bi osnov za naknadu štete porodicama iz Murina, bez obzira na dan (datum) podnošenja zahtjeva.
Milan Gajović, diplomirani pravnik sa advokatskim ispitom i diplomirani ekonomista, iz Podgorice
