U Sabornoj crkvi u Beogradu 12.juna 1897. osveštena je zastava Dušana Silnog. Osvećenje zastave obavio je Mitropolit Mihajlo uz prisustvo kralja Aleksandra Obrenovića, kraljice majke Natalije i članova vlade. Bila su prisutna izaslanstva iz Hrvatske, Rusije, Češke, Bugarske, Dalmacije i Srbi iz Vojvodine. (1) Delegacija od 22 hrvatska sokola u sokolskom odelu sa zastavom i nekoliko izletnika, koju je predvodio podstarešina Stjepan Mlinarić stigla je 12. juna 1897. u Beograd. Hrvatski sokoli srdačno su dočekani na železničkoj stanici. Na stanici je bio ceo odbor „Dušana Silnog”. Predsednik srpskog društva istakao je da govori slobodno u slobodnoj zemlji. Na peronu je vojna muzika svirala hrvatsku himnu, posle čega su odvedeni u hotel „Imperijal“, gde su stanovali besplatno, pošto je kralj za svečanost darovao 8.000 dinara. U Beograd su došli izaslanici „Hrvatskoga sokola” iz Splita.
Stjepan Mlinarić posetio je gradonačelnika Pašića. Sva društva su se 13. juna 1897. sastala ispred vežbaonice „Dušana Silnog”. U svečanosti su učestvovali dušanovci iz cele Srbije. Svečana povorka dušanovaca i sokola kretala se uz pratnju vojne muzike petog pešadijskog puka, praćena burnim pozdravima građana od Slavije, ulicom Kralja Milana preko Terazija ka Sabornoj crkvi i Gornjem gradu. Napred je išla vojna muzika svirajući slovenske koračnice i hrvatsku himnu. Posle muzike su išli đaci gimnastičari iz Pirota i Niša, zatim Splićani, pa 30 Hrvata u sokolskom odelu, zatim Zagrepćani i njihove gospođe, onda izaslanici društva „Junak” iz Sofije, onda Rusi i Česi, zatim Srbi sa skupocenom zastavom Dušana Silnog i zastavama slovenskih sokolskih saveza. Povorka je bila dugačka dva kilometra. Kada je došlo vreme da se obavi posveta zastave , svirala je van crkve muzika srpsku himnu, a kralj je sa kraljicom majkom zauzeo svoje mesto. Osvećenje zastave obavio je Mitropolit Mihajlo uz prisustvo kralja Aleksandra Obrenovića, kraljice majke Natalije i svih članova vlade. Sokoli su stajali uz ikonostas naspram kralja. Pošto su izmoljene molitve za kralja i pošto je primio blagoslov prinešena mu je zastava koji je kralj za 2.000 dinara nabavio i poklonio društvu.Kralj je zabio poslednji ekser u držač zastave. (2)
Nakon obavljene posvete privezao je Mlinarić na zastavu hrvatsku trobojnicu sa natpisom : „Hrvatski Sokol u Zagrebu Dušanu Silnom 12./6. 1897.”(3) Posle osvećenja zastave sva društva i Makedonci su se poređali i krenuli su na Kalemegdan (Gornji grad), gde je bio priređen hajdučki doručak. Iako je vreme bilo nestalno (oko Beograda razlili su se Dunav i Sava) ipak je silan svet pozdavljao povorku klicanjem. Kada se Srbi pristupali stolu svirala je muzika hrvatsku himnu. Kod zajedničkog stola govorio je predsednik srpskog društva, pa Rus Gijarovski, profesor Mihaljević i od Hrvata Car. Na javnoj vežbi govorio je u ime Hrvatskog sokola pozdravno slovo dr. Lazar Car. Bili su prisutni sveštenici, iz ministarstva vojnog, profesori, … . U svim govorima i svih dana svečanosti naglašavali su Srbi jednodušno uz odobravanje prisutnih, da je hrvatsko ime i njihova svetinja i da se u veru ne sme dirati. Hrvati su odvratili da su u tim su nazorima jedni sa njima, da su više nego braća, jer im je bog dao zajednički jedan jezik. Posle podne bila je javna vežba sokola. Održana je utakmica između dušanovaca i hrvatskih sokola. Vežbalo se skok, konj, preča i ruče. Javnoj vežbi prisustvovali su kralj, kraljica, članovi vlade i mitropolit. Kralj je izjavio da da mu se Hrvati i njihova nošnja sviđaju, a prilikom utakmice rekao je da je uživao gledajući kako se po pravilima bore mačem. (4)
Uveče je priređena bakljada kralju Aleksandru i mitropolitu Mihajlu, u kojima je učestvovao i Hrvatski Sokol. Predsednik „Dušana Silnog” pozdravio je kralja, a kralj je u svom pozdravnom govoru zahvalio gostu. Kralj i mitropolit istakli su u svojim govorima radost zbog učešća Hrvata. Akademsko pevačko društvo „Obilić” pevalo je dve pesme. Posle je bio komers, na kojem je Čeh rekao, da je najveći događaj ove slave zbliženje braće Hrvata i Srba. Ruski pesnik Aleksejević ispevao je pesmu i predao Hrvatima. Akademska omladina pevala je hrvatsku himnu. Govorio je Mosković uz povlađivanje i klicanje „Živela braća Hrvati”. Hrvatski sokoli prisustvovali su slavi „Beogradske trgovačke omladine”. Hrvati su bili tada popularni u Beogradu, da su ih zaustavljali klicanjem „Živela naša braća ”. Starci i gospođe su sa suzama u očima grlili Hrvate, zahvaljujući im se na izjavama sloge i bratstva. Oficiri su Hrvate pozdravljali salutirajući im. Nigde niko nije hteo primiti novca od njih, sve je bilo besplatno. Zvali su ih u kuće. Na svečanoj sednici u domu „Dušana Silnog” 14. juna 1897. doneta je rezolucija da se prisutna gimnastička društva zaklinju, da će čuvati solidarnost u zbliženju i unapređenju gimnastičkog vežbanja. Rezoluciju je potpisao i podstarešina „Hrvatskog Sokola” Stjepan Mlinarić. Posle sednice razdelile su beogradske gospođe pojedinim članovima stranih društava darove od narodne industrije za uspomenu.
Priređen je izlet posebnim vozom u Topčider na svečani ručak. Na banketu kojem je prisustvovalo najmanje 600 osoba, istakli su se pevači Beogradskog pevačkog društva svojim pevanjem. Od Hrvata govorio je Splićanin Mikačić. NJega su digli i nosili uz pesmu „Bože blagoslovi slogu bratsku”. Srbi su stavili na sebe hrvatske trobojnice, a Hrvati su uzimali srpske kokarde. Posle banketa bio je izlet brodom Savom i Dunavom do Zemuna i natrag. Na zemunskoj obali bio je okupljen silan svet kličući Živeli Hrvati i Srbi”. Brod je pozdavljao iz topova, a kod milenijumskog spomenika na obali Save grlili su se sloveni skupljeni na brodu. Kralj i kraljica čekali su na kuli stare tvrđave i mahali maramicama. Preko 30.000 naroda na beogradskoj obali klicalo je Živeli Slaveni! Živeli Hrvati !. Razne muzike svirale su hrvatsku himnu.
U veče bila je gimnastika javna vežba u zatvorenoj areni, kojoj su prisustvovali kralj Aleksandar, kraljica majka Natalija i svi članovi vlade. Nakon vežbe dodeljena je zlatna medalja Stjepanu Mlinariću, kao vođi izaslanstva. Posle javne vežbe bilo je primanje u dvoru. Bilo je primljeno 40 osoba od kojih šestorica članovi hrvatskog sokola. Posle su učesnici došli u Kafe Bulevar, gde su svi stolovi bili složeni u jedan dugi sto, te je bilo preko 300 osoba. Izmenjivane su zdravice.
Hrvatska delegacija vratila se 15. juna 1897. u Zagreb. Zaostali su Splićani. NJima u čast bio je banket u Hotelu Nacional. Na banketu je bio glavni dr teologije monah Božo Jovanović. Posle banketa otpratili su Splićane u nizu kočija na stanicu, gde muzika svirala „Lijepa naša”. Prevezli su se u Zemun. Beogradski milioneri LJubomir Krsmanović i Petar Ž. Jovanović sa profesorom vlasnikom trgovine „kod Luvra” pratili su Mikačića do Inđije. Onde su održani govori i uz zagrljaje i poljupce oprostili. U listu „Obzor” od 16 6.1897. u članku „Hrvati u Beogradu” istaknuto je : „Ovako su prošli ovi lijepi dani u međusobnom poštivanju svačijih prava, imena i vjere.” (5) U svom izveštaju istakao je Lazar Car da su hrvatske sokole ne samo dušanovci nego i celo beogradsko građanstvo oduševljeno dočekalo. Svakom zgodom su se veselili, da su ih Hrvati posetili.(6)
U središnjem kružnom delu zastave bila je konjanička figura cara Dušana sa mačem u ruci.Umetnički vez na zastavi izradile su ručno članice Beogradskog ženskog društva. Uz koplje zastave bio je privezan darovani temnjak sa natpisom „Aleksandar I Dušanu Silnom 1897” (7). Povodom osvećenja zastave zaslužnim ličnostima dodeljena je medalja – Spomenica Dušana Silnog (8)
Dušanovci su nastavili da neguju odnose sa hrvatskim sokolima. Izaslanstvo „Dušana Silnog” došlo je 24. marta 1898. u Zagreb da preda hrvatskom sokolu u Zagrebu diplomu počasnog člana.(9) Delegacija Dušana Silnog na čelu sa Milutinom Gr. Miškovićem, predsednikom savezne uprave, potpredsednikom saveza Atanasijem Popovićem i dušanovcima iz Niša učestvovala je na sletu u Zagrebu 1906. (10) U Zagrebu je 1906. bio priređen slet hrvatskih sokola. U svečanoj povorci išlo je ulicama preko 4.000 uniformisanih sokola. Bili su Rusi i Poljaci, Česi, Bugari i Srbi iz Srbije. Mešale su se crvene košulje sokola sa modrim uniformama dušanovaca i bijelo-zelenim bugarskih Junaka. Sa dušanovcima Srba iz Srbije bilo je preko 300, među njima i 37 srpskih seljaka. Na čelu dušanovaca bili su prof. Tasa Popović i predsednik Mišković. Sokoli iz Dalmacije su sa divljenjem gledali sokole iz Rusije i srpske dušanovce. Dalmatinski sokoli su rešili da posete Beograd. Kako su nisu imali pasoše dogovorili su se da u Zemunu zamene svoje sokolske kape dušanovačkim kalpacima i da se ogrnu njihovim pelerinama. U toj grupi bili su Stjepan Roca, prof. Ilija Dizdar, dr. Frano Zavoreo, Frano Cvjetiša, Simo Vučić i Andeis. Pridružio im se Krste Šunara, trgovac iz Šibenika, u šibenskoj narodnoj nošnji. Na svakoj stanici do Zemuna narod je dočekivao dušanovce i Junake sa oduševljenjem, muzikom i pesmom. Proveli su se dva dana u Beogradu, pa su se vratili. Svi sem Stjepana Roce koji je sa dušanovcima putovao u Šabac na proslavu stogodišnjice oslobođenja Šapca od Turaka. Dalmatinski sokoli su bili zahvalni advokatu Mirkoviću, prof. Atanasiju Popoviću, potpukovniku Miškoviću, kapetanu Zdravkoviću, Rajku Karaklajiću, Simiću-Banjaliji i drugima. Pera Dražić ih je primio i poklonio im zlatnu knjigu skopljanskog mitropolita Firmijana. (11)
Saša Nedeljković
član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije
Napomene:
1. Mihajlo Gradojević, „Reč starešine Sokolske župe Beograd”, „Oko sokolovo”,1938, br.2;
2. L. Car, „Povijest „Hrvatskoga sokola” u Zagrebu”, „Sokol”, Zagreb, 15.ožujka 1905. br. 3, str. 37, 38; „Crtice iz nedavne prošlosti”, „Bratstvo”, Osijek, mart-april 1936, br. 3-4, str. 23;
3. L. Car, „Povijest „Hrvatskoga sokola” u Zagrebu”, „Sokol”, Zagreb, 15.ožujka 1905. br. 3, str. 37, 38;
4. „Crtice iz nedavne prošlosti”, „Bratstvo”, Osijek, mart-april 1936, br. 3-4, str. 23, 24, 25; Mihajlo Gradojević, „Reč starešine Sokolske župe Beograd”, „Oko sokolovo”,1938,br.2; L. Car, „Povijest „Hrvatskoga sokola” u Zagrebu”, „Sokol”, Zagreb, 15.ožujka 1905. br. 3, str. 37, 38;
5. L. Car, „Povijest „Hrvatskoga sokola” u Zagrebu”, „Sokol”, Zagreb, 15.ožujka 1905. br. 3, str. 37, 38; „Crtice iz nedavne prošlosti”, „Bratstvo”, Osijek, mart-april 1936, br. 3-4, str. 24,25;
6. L. Car, „Povijest „Hrvatskoga sokola” u Zagrebu”, „Sokol”, Zagreb, 15.ožujka 1905. br. 3, str. 37, 38;
7. Radomir Stolica, „Znak oficirskog mačevalačkog kluba viteškog društva “Dušan Silni”,, „Dinar“, Beograd april 2004,br.22, str. 91;
8. Nada Todorović, „Jugoslovenske i inostrane medalje”,Beograd, 1964,str.60;
9. Dr.Srđan Budisavljević, „Jugoslovenska misao i predratno Sokolstvo.“, „Sokolsli glasnik“, LJubljana, 1.jula 1929, br.13, str.4;
10. „Izveštaj o natjecanju na I hrvatskom svesokolskom sletu u Zagrebu”, „Sokol”, Zagreb, 15. listopada 1906, br. 10, str. 134;
11. Stjepan Roca, „Hrvatski sokoli u Beogradu 1906g.”, „Soko na Jadranu“, Split, juni 1930, br. 1-3, str. 12;
