Podizanje spomenika takozvanim nevinim žrtvama 1944/45. godine, izazvalo je veliku buru i negodovanje novosadske javnosti.
Gradska vlast je odlučila da se ogluši na apele antifašističkih organizacija, koje smatraju da se na ovaj način vrši svojevrsna revizija istorije i ipak podigne sporni spomenik.
Na spisku „nevinih žrtava“ nalaze se i 10 osvedočenih ratnih zločinaca i kolaboracionista, koji su direktno učestvovali ili podstrekivali stravične zločine na teritoriji Novog Sada za vreme okupacije u Drugom svetskom ratu.
Kako tvrde iz Antifašističkog fronta „23. oktobar“, spisak spornih imena je znatno duži.
Inicijativa potekla od Saveza vojvođanskih Mađara
Iako se spomenik gradi sada, inicijativa da se on podigne pokrenuta je još 2017. godine. Potekla je od Saveza vojvođanskih Mađara.
SVM se u svojoj inicijativi poziva na spisak koji je sastavila Komisija za tajne grobnice nastradalih civila posle 12. septembra 1944. godine, koju je Vlada Srbije osnovala 2009. godine, ali i na rad Međuakademske komisije SANU i Mađarske akademije nauka.
Ona je osnovana godinu dana kasnije, na inicijativu tadašnjih predsednika Srbije i Mađarske, Borisa Tadića i Pala Šmita (Fides). Pomenuta tela nikada nisu završila svoje zadatke na utvrđivanju konačnih spiskova, piše 021.
Skupština grada podržala je inicijativu SVM, a nakon „sleganja prašine“, postavljanje spomenika na uglu Ulica 1300 kaplara i Ive Andrića počelo je prošle nedelje. Skulptura teška oko dve i po tone je delo akademskog vajara Lasla Silađija, a spomenik se izrađuje od mermera.
Spisak broji oko 1.300 imena takozvanih nevinih žrtava sa područja Novog Sada, među kojima se nalaze osuđeni ratni zločinci i organizatori Novosadske racije, otkrio je Antifašistički front „23. oktobar“.
Ko su osvedočeni fašisti i zločinci koji će ovom prilikom biti abolirani
Spornih imena je više, ali „23. oktobar“ otkriva kojih 10 osoba će dobiti spomenik ukoliko se ispunjenje želje SVM-a ostvari.
- Nađ Mikloš (RKTG-54089) – okupacioni gradonačelnik Novog Sada, odgovoran za ratne zločine počinjene u gradu tokom okupacije.
- Kramer Đula (RKTG-28591) – član Gornjeg doma mađarskog parlamenta. Jedan od članova legitimacionog Odbora za vreme racije u Novom Sadu 1942. godine.
- Zombori Đula (RKTG-28598*) – upravnik okupacione policijske kapetanije u Novom Sadu. Učestvovao je u pripremi i sprovođenju racije u Novom Sadu.
- Batori Geza (RKTG-28594) – potpukovnik žandarmerije, komandant žandarmerijskih odreda koji su učestvovali u raciji 1942. godine.
- Popović L. Milan (RKTG-7159) – zloglasni kolaboracionista i „predstavnik“ bačkih Srba u mađarskom parlamentu za vreme okupacije.
- Heđi Jožef (RKTG-4483)- pripadnik organa Kontrašpijunaže. Lično je zlostavljao žrtve tokom racije 1942. godine.
- Balog Imre (RKTG-22743*) – tokom racije ubijao čak i decu, bajonetom. Lično je to priznao pred radnicima fabrike Ristić u Novom Sadu.
- Nađ Jelena (RKTG-7127) – odgovorna kao podstrekač na ubistvo četiri člana porodice Crnje u Novom Sadu tokom racije 1942. godine.
- Radosavljević Lajoš (RKTG-7165) – odgovoran kao podstrekač na zločine počinjene tokom racije u Novom Sadu u ulicama Cara Dušana i Arse Pajovića.
- Tot Janoš (RKTG-27308*) – učestvovao u masovnim ubijanjima i saučesnik u ubistvu devet članova porodice Kolarov – Mašin iz Rumenačke ulice.
Protest najavljen za ponedeljak, 11. jul
Komisiju koja je sastavila ovakav spisak „nevinih žrtava“ nije vodila namera prevladavanja bolnih perioda naše istorije, smatra Antifašistički front „23. oktobar“.
„Ovu komisiju je vodila jedino i isključivo želja za diskreditovanjem Narodno-oslobodilačke borbe i revizijom istorije, a pre svega predstavlja težnju da jedna zločinačka vlast legitimizuje zločine prethodnika. Antifašistički front 23. oktobar nije protiv odavanja počasti onima koji su nepravedno stradali prilikom oslobađanja naše zemlje od fašističkih okupatora, ali se odlučno protivimo postavljanju spomenika kojim bi bila odata počast onima koji su počinili najveći zločin nad našim sugrađanima u istoriji našeg grada.
Novi Sad ne može i neće otrpeti ovu nepravdu i monstruoznu reviziju istorije grada. Jasno i glasno poručimo da to neće proći“, apeluje „23. oktobar“ uoči protesta koji je zakazan za ponedeljak, 11. jul u 18 časova ispred gradilišta spomenika.
Ubica braće Jovandić među „nevinim žrtvama“
Inače, pomenuti Janoš Tot je javnosti poznat kao vođa mađarske jedinice koja je ubila petoricu braće Jovandić, što je jedna od najtragičnijih priča u vezi sa racijom.
Porodica Jovandić – samohrana majka Jelica i sinovi Živko (20), Paja (24), Sava (26), Milorad (28) i Bora (15), živela je u Piroškoj (sada Rumenačkoj) ulici, kada su u njihovu kuću 1942. godine upali žandarmi i ubili njenu decu. Jelica je gledala kao njihove leševe žandarmi vuku po snegu, u pravcu Dunava.
Ulica u Novom Sadu nosi ime po braći Jovandić, a Grad je ove godine, obeležavajući 80 godina od Novosadske racije, otkrio spomen-ploču posvećenu Braći Jovandić na Bulevaru kralja Petra I. Kao sećanje na stradanje petorice braće, poseđeno je pet jablana i jedna jela.
Bitno je napomenuti da se na samom spomeniku neće nalaziti nijedno ime. Na ploči će na srpskom, mađarskom i nemačkom jeziku biti ugravirano „Spomen-ploča nevinim žrtvama“ i „1944/45“.
Kako je za 021.rs nedavno izjavio član Antifašističkog pokreta „23. oktobar“, sociolog Miloš Perović, i među članovima vladajuće koalicije, pa i vladajuće Srpske napredne stranke, ima onih koji se protive podizanju ovog spomenika, ali gradska vlast na ovaj način mora da „ispoštuje“ dogovor Vučića i Orbana.
Šta kaže Pastor?
Predsednik Saveza vojvođanskih Mađara Ištvan Pastor u razgovoru za N1 je u januaru izjavio da se spomenik diže nevinim žrtvama koje su stradaoci odmazde koja je usledila 1944. i 1945. godine kao posledica događaja 1942. godine u Šajkaškoj. Upitan za spisak pomenute komisije, na osnovu kog je SVM podnela zahtev za podizanje spomenika, Pastor kaže da je namera komisije i njenog spiska bila „potpuno drugačija“ u odnosu na nameru SVM-a.
„Odnosno, namera prilikom sačinjavanja tog spiska je bila potpuno drugačija. Tu se nije radilo o nevinosti ili o vinovništvu, nego praktično o neobeleženim grobnicama. U tim grobnicama ima puno tela mrtvih. Ali ono što je nesporno i mislim da je to bitno – mi spomenik ne želimo dizati bilo kakvim zločincima, nego želimo dizati nevinim žrtvama. A što se Novog Sada tiče, bilo ih je više od 1.300. Ako pogledate taj spisak, onda ćete videti u fusnoti iza ovih imena da su osuđeni i da su streljani. Mi ponovo kažemo – ne želimo poistovetiti činioce nedela i nedužne žrtve, već želimo dizati spomenik nedužnim žrtvama i to jedino što je suština. nikada to nismo želeli izjednačavati“, rekao je Pastor.
Piše: Gorica Nikolin
Izvor: 021
