Danas Klinički centar, nekada bila Vojna bolnica. Da bih rekao koju reč o savremenoj Vojnoj bolnici onog vremena, moram da pomenem čak tri stranca, svi našli mesto u knjiži Stranci koji su zadužili Srbiju od Žiže Radivojević.
Počelo je sa Fransisom Makenzijem, koji dolazi u Beograd 1876. i uključuje se u život prestonice. Kupuje veliki plac, poznat kao Simića majur, gde se nalazila velika bara i gde su Beograđani išli u lov na patke. Ta bara je bila na prostoru današnje Slavije, a iz nje je, niz današnju Nemanjinu ulicu, oticao potok i ulivao se u Savu, praveći celo tlo močvarnim, pa je to nazvano Ciganske bare, a kasnije, zbog političko-društvene pogodnosti, Bara Venecija. Danas je tu prestižni Beograd na vodi. I, da, on je upravo na podzemnim vodama.
Mekenzi je isušio močvaru i parcelisao zemljište. Osim posedovanja novca, (1000 dukata plac), oni koji su kupili plac morali su biti pristojni ljudi, domaćini, kavgadžije i pijanice nisu dolazile u obzir ni za kakav novac.
Desno od Šumadijskog druma prostirale su se livade i one su namenjene za razne vojne potrebe.
Prva vojna bolnica bila je skromna zgrada na današnjem Cvetnom trgu. Međutim, kako je grad rastao, a kralj Milan Obrenović, pa posle njegov sin Aleksandar, uvideli potrebu formiranja „stajaće (stalne) vojske“, nicale su velike zgrade za vojsku. U Srbiju je, na njihov poziv, došao dr. Roman Sondermajer i zatekao strašnu situaciju, gde su se operacije vršile na vojničkom ćebetu i bez ikakvih posebnih uslova. Beogradu je bila neophodna Centralna bolnica, izgrađena samo za tu namenu.
Za to je određen prostor na padinama Zapadnog Vračara, ali se radovima pristupilo 1904. i trajali su 5 godina. Po završetku je bolnica otvorena za pacijente.
Te zgrade i danas stoje i imaju svoju prvobitnu namenu. One koje su renovirane izgledaju vrlo lepo a unutra su funkcionalne. Debeli zidovi, prostrane sobe, široki hodnici, ništa tu nije malo, ni skučeno.
Ovaj kompleks zgrada na više od 20 hektara zemljišta bio je okružen parkovima sa mnogo zelenila.
Glavni ulaz je iz današnje Pasterove ulice i vodi pravo na Centralnu administrativnu zgradu, koja je sagrađena da podseća na srednjovekovna utvrđenja sa kulama.
Upravo je na ovu kulu jedan američki lekar, Edvard Rajan, postavio veliku zastavu svoje zemlje i ceo ograđen kompleks sa 12 zgrada i parkova proglasio američkom teritorijom, 1915. Došao je baš u vreme austrougarskog danonoćnog bombardovanja Beograda, a njemu je savest nalagala da nešto učini. Bez konsultacije sa svojom zemljom, istakao je američku zastavu ogromnih dimenzija. Kako Amerika još nije bila u ratu sa Austrougarskom i Nemačkom, osvajači nisu smeli da bombarduju njenu teritoriju.
Kada je narod shvatio da je to jedina bezbedna teritorija na području grada, nagrnuo je i ispunio sve zgrade i travnjake. Svi su se hranili zahvaljujući brašnu i hrani koju je dr. Rajan kupovao od crnoberzijanaca. Postoji sačuvano jedno trebovanje gde piše da se, tog jutra, podelilo 6000 hlebova.
Sedamdesetih godina izgrađena je nova VMA, a stara postala Klinički centar Srbije.
Tako su tri stranca udarili trajni i sjajni pečat istoriji našeg grada.
Izvor: Stranci koji su zadužili Srbiju, Žiža Radivojević
FB Uroš Tomašević
